Uchur we Tehlil

1) Xitayning Yük Paraxoti Sumali Déngiz Qaraqchiliri Terpidin Bulandi, Xitay Dölet Mudapie Ministirliki Rütün Küchi Bilen Qütquzdighanliqni Bildürgen

Yershari waqit gézitining 10 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay igidarchiliqidiki yük paraxoti “Dexinhai” Hindi okiyanda qoralliq qaraqchilar terpidin bulanghan. 25 neper Xitay paraxot xadimi tutqun qilin'ghan. Bu weqege qarita Xitay tashqi ishlar ministirliki bayanat bérip, bu weqening tereqiyatigha qattiq diqqet qiliwatqanliqini, köp tereptin küchlerni teshkillep, pütün küchi bilen bulan'ghan yük paraxotini we paraxot xadimlirini qutquzdighanliqini bildürgen.

20 - oktebir chüshtin kéyin échilghan muxpirlarni kütiwélish yighinida, Xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi bu weqege yüksek derijide ehmiyet bériwatqanliqini bildürgen. Xitay hazir munasiwetlik Döletlerge ehwalni inkas qilip, qutquzush xizmitini bashlighan.

http://news.ifeng.com/mainland/special/zhongguochuanjiechi/
news/200910/1020_8400_1396483.shtml

2) Xoxot 2 - Turmisidin Qachqan 4 Neper Jinayetchining Biri Étip Öltürüldi, 3 Qolgha Chüshti

Xitayning Xinhua torining 10 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning Ichki Monghul aptonum rayoni Xoxot sheherlik saqchi idarisining eng yéngi xewirige qarighanda, 20 - oktebir saqchi terep Xelin nahiyisi teweside turmidin qachqan 4 neper mehbusni bayqighan. Bu tört neper mehbusni qoghlap tutush jeryanida bir nepiri étip öltürülgen. 3 neperi qolgha chushken. Bu jeryanda yene bir saqchimu yarlan'ghan.

17 - oktebir chüshtin kéyin saet 14:00 ler etrapida 4 neper mehbus bir neper turme saqchisini öltürwétip, türmidin qéchip ketken. Weqe yüz bergendin kéyin Xitayning Ichki Mungghul JXJ nazatriti we Xoxot sheherlik saqchi idarisi jiddiy herketke kélip turmidin qéchip ketken jinayetchilerni tutushqa atlanghan idi.

http://news.ifeng.com/mainland/special/huhehaoteyueyu/
news/200910/1020_8382_1395617.shtml

3) Amrikida Qoralliq Toqunush Dawamliq Yüz Bermekte, Saqchi Terep Xitay Muhajirining Sotqa Erz Qilsa Bolidighanliqini Bildürgen

Xitay xewerler torining 10 - ayning 21 - künidiki xewirige qarighanda, San firansiskodiki bir ammiwi aptubusta bir Xitay muhajir ayal bilen yene bir Xitay muhajiri bolmighan ayalning qoralliq toqunushqanliqigha dair qisqa film körsitilgendin kéyin kishilerning qiziqishi kücheygen. Torda bu filmning körülüsh nispiti bir milyon qétimdin éship ketken. Awwal qol salghan kishining Xitay muhajirliqidiki ayal bolmastin belki yene bir ayalning ikenlikini bekitken we Xitay muhajirining sotqa erz sunsa bolidighanliqini bildürgen.

Bu weqege roshen sélishturma bolidighini Sherqiy Türkistanda bir Uyghur we bir Xitay öz ara takaliship qalsa Xitayning saqchilri hesh pesh dighuche yitip kélip aq qarini surushturmeyla Uyghurni qolgha élip tutup kétidighanliqini köp kishiler bilmise kérek. Biraq bu heqiqet.

Sherqiy Türkistadna bu bu xil irqi ayrimichiliq we irqi kemsitish éghir derijide ewij alghan bolup, Xitay mustemlikichiliri peqet Xitay köchmenlirini qollap Uyghurarni basturup, herqandaq Xitay puqrasi zorluq zumbuluq qilsa derhal Xitaygha yan bésip, Uyghurlarni aq qarini sürüshtürmeyla basturup, qolgha élip, Uyghurlarni misli körülmigen derijide xorlimaqta. Buning bilen Xitay köchmenlirining xoriki téximu ösüp, Uyghurlarnin xalighanche bozek qilidighan we hette urup meyip qilip qoyidighan hem öltürwétidighan weqelerning ayighi üzülmey yüz bermekte.

Uyghurlar nahaqchiliqqa uchursa derdini éytidighan, dilo melum qilsa diloni qobul qilip Uyghurlargha xatirjemlik ata qildighan shundaqla Uyghurlarning dawasini qanun boyiche hel qilip béridighan sot qatarliqlardin Sherqiy Türkistanda esermu yoq. Hedisila “üch xil küchlerge zerbe bérish” ewij élip ketkechke Sherqiy Türkistanning ijtimayi tertipi éghir derijide buzghunchiliqqa uchrap, Uyghurlar üchün normal kishilik heq hoqoqini qoghdash bir chong mesilige aylinip qalghan.

http://news.ifeng.com/world/200910/1021_16_1398422.shtml

4) Xitay Yene Bir Türküm Uyghur Qizlarni Ichkiri Ölkilerge Sürgün Qildi

“Xinjiang” gézitining 10 - ayning 21 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay mustemlikichiliri terpidin memliket boyiche munawer déhqan ishlemchi dep nam alghan Asimgül, Abdukerim Qeshqer kona sheher nahiyisidin 100 ge yéqin Uyghur qizlarni déhqan ishlemchi nami bilen Xitayning Guangdong Donyuan Xingpeng ayaghchiliq shirkitige ishlemchilikke élip mangghan. Asimgul isimlik bu Uyghur qiz nomus qilmastin iplasliq bilen “partiye we hökümet manga mushundaq köp shan shöhretlerni ata qilghan tursa, men chuqum, téximu köp Uyghur qizlarni Xitayning ichkiir ölkilirige élip bérip Xitay kompartiyisiwe hökümitige jawap qayturmen” digen.

Xitayda Uyghur qizlirini ichkiri ölkilerge bulang talang qilish bashlanghan yéqinqi 10 yilgha nezer saldighan bolsaq, buning Uyghur xelqining qan yashqa tolghan bir échinishliq tarix ikenlikini köreleymiz. Gerche téxi quramigha yetmigen kichik qizlarni Xitayning ichkiri ölkilirige ishlemchi nami bilen bulang talang qilishqa Uyghur xelqi küchlük qarshi turghan bolsimu biraq Xitay mustemlikichiliri Uyghur xelqning iradisige xilap halda mejburi yusunda ichkiri ölkilerge Uyghur qizlirini sürgün qilip, yüzminglap Uyghur qizlarning ichkiri ölkilerde depsende bolishigha sewepchi bolghan idi. Hem bu axirda 26 - iyul Guangdong Shaoguan weqesidek échinishliq bir irqi qirghinchiliqning yüz bérishige sewep bolghan idi. Biraq Xitay kommunist hakimiyiti Uyghurning neslini qurutushni asas qilip yolgha qoyghan bu sésiq nami jahan'gha pur ketken xotun bulash herkti Uyghur xelqning qarshiliqi bilen toxtap qalghini yoq. Xitaygha xelqara jemiyetnibg küchlük we önümlük bésim ishlitishi hem shundaqla özini qoghdash iqtidaridin mehrum qalghan Uyghur xelqining kishilik heq hoqoqini qoghdash nöwettiki eng muhim mesillerning birige aylinip qaldi.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-10/21/content_18004622.htm

5) Sherqiy Türkistanda Balilar Yesliliride Qosh Tilliq Oqutush Jiddiy Omumlashturulmaqta

Xitay torining 10 - ayning 21- künidiki xewirige qarighanda, Sherqiy Türkistanning Ghulja nahiyiside 140 tin artuq memori kenitte qosh tilliq balilar yeslisi qurulghan. Köp yillardin buyan Sherqiy Türkistanda qosh tilliq maaripni kücheytish we az sanliq maaripning süppitini yuquri kötürüshni shuar qilip, atalmish qosh tilliq oqutquchilarni terbiyleshni zor küch bilen yolgha qoyghan. Mushu yéqinqi 10 yil ichidila atalmish qosh tilliq oqutush zor küch bilen yolgha qoyulup, 2008 - yili pütün Sherqiy Türkistan boyiche qosh tilliq maaripni qobul qilghan az sanliq millet oqughuchilirining sani 212 mingdin éship ketken.

Xitay mustemlikichi hakimiyiti Uyghur xelqini téz sürette asmilatsiye qilip yoqutush üchün atalmish qosh tilliq maaripni téz sürette yolgha qoyup, Uyghur milliy maaripini halaket girdabigha apirip qoyghan.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-10/21/content_18001908.htm