Chet'ellerdiki Uyghurlargha Xitap

Ana wetinimiz Sherqiy Türkistan Xitay kommunist hakimiyitining tumur tapini astida mijilwatqan mushundaq bir éghir weziyette barliq Uyghurlarning bir niyet bir meqsette ittipaqliship wetnimizning hörliki we azatliqi üchün köresh qilishi tolimu muhim. Sherqiy Türkistanning azatliqi hergizmu weten ichidiki Uyghurlarning mejburiyiti emes, we yaki weten sirtiki Uyghurlarning mejburiyiti emes. Belki barliq Uyghur atliq kishilerning bash tartip bolalmaydighan ortaq mejburyitidur.

Her bir Uyghur shuni biliwélishi kérekki hazir Xitay özining emeliy kücheygen dölet küchige tayinip turup, Uyghur xelqini etnik qirghin qilish, ténch shekilede asmilatsiye qilip tarix sehnisidin jimjit yoqutuwétishtin ibaret intayin rezil we iplas meqsitni ishqa ashurush üchün jiddiy herket qilmaqta. Weten ichi we sirtidiki Uyghurlar bashqisini emes, belki mushu yéqinqi 10 yil ichide Sherqiy Türkistanda yüz bergen, Xitay kompartiyisi we mustemlikichi hakimiyiti daim maxtinip turup deydighan “alamshumul özgürüsh we muwappiqiyet” lerge inchikilep nezer saldighan bolsaq, Uyghur xelqining teghdirining we shundaqla Sherqiy Türkistan kelechikining neqeder qorqunuchluq bir haletke kélip qalghanliqini nahayiti endishe we qayghu ichide körüp alalaymiz.

Xitay Sherqiy Türkistangha jümlidin bu zémining heqiqiy igisi bolghan Uyghur xelqige tereqqiyat we ténchliq barawerlik, erkinlik, bay bayashatliq, bexit saadet élip kélish bayriqini kötürwélip, Uyghur xelqini bu zémindin üzül - kélsil yoqutuwétish üchün tinim tapmay herket qildi. Burunqi bezi yushurun rezil wastiler Xitay dölet küchining üzlüksiz küchiyishige egiship, téximu ochuq ashkarliqqa qarap özgürüshke bashlidi. Xitay yiligha milyonlap Xitay köchmenlirini Sherqiy Türkistangha yardem béridu digen bahane bilen üzlüksiz yötkep kélip, bu rayongha misli körülmigen tehdit élip keldi. Buning roshen ipadisi bu qétim Ürümchide yüz bergen “5-iyul weqesi”din kéyin Xitaylarning Uyghurlar üstidin élip barghan irqi qirghinchiliqida roshen ipadilendi.

Xitay ilgiri Uyghurlargha qaratqan qatttiq qolluq siyasitini téximu kücheytip, Uyghurlarni weshiylerche ayagh asti qilishqa we bozek qilishqa bashlidi. Uyghur xelqining izzet hörmiti we insaniy hoqoqiy éghir derijide ayagh asti qilindi. Xitay Sherqiy Türkistanda Xitay köchmenlirini Uyghur xelqining iradisige xilap halda yötkep kélip, Uyghurlar bilen Xitaylarni bir birige zit qilip, milliy zidiyetttin opaydilinip Uyghurlarni téximu ilgirlep basturdi. Nurghun Uyghurlar zulumgha chidimay qarshiliq körsetken bolisumu biraq Xitay mustemlikichilir “asmanda tor yerde qapqan” digendek intayin zor kölemdiki jasusluq we ishpiyunluq aparatliri we mexpiy saqchi qisimlirigha tayinip, Sherqiy Türkistanda aq térrorluq yürgüzdi. Emeliyette Sherqiy Türkistan alliqachan Uyghur xelqi üchün üsti ochuq bir turmige aylandi, buningdin qattiq chöchigen Uyghurlar terep terepke pétirashqa bashlidi, biraq ular nege baralisun? Nahayiti az sandiki Uyghurlar chetellerge qéchiq chiqip siyasi panahliq tileshke mejbur boldi. Az sandiki Uyghurlar yurt makanliri tashliwétip Xitayning ichkiri ölkiliride panahlinishqa bashlidi, biraq ularni kütüp turghini yenila shum ejel boldi.

Uyghur xelqning til yéziqi, medeniyiti, kishilik hoqoqi, bilim élish, pikir qlish, ishqa orunlushish, bayliqlardin behirlinish, milliy we diniy paaliyetlirini normal élip bérish, normal turmush kechurush qatarliq eng eqelliy hoqoqlar Xitay mustemlikichilirning atalmish “üch xil küchlerge zerbe bérish” bahanisi bilen éghir derijide buzghunchiliqqa we depsende qilishqa uchurdi. Uyghru xelqning milliy mewjutluqi nöwettiki eng muhim mesilige aylinip qaldi. Hemmige melum bolghandek her 20 yilda bir qétim ewlat almishidu, Xitay 90 - yillarning axirlidin bashlap jiddiy élip bériwatqan Uyghurlarni qarshiliq körsitelmeydighan haletke keltürwétip, boshukidila tunjuqturwétish, mushu esirning 20 - yillirigha barghanda Uyghurlarni asasen asmilatsiye qilip bolushtin ibaret rezil pilani jiddiy yürgüzülmekte. Dimek yéqinqi qisqighine 10 yil ichide yüz bergen Uyghur tarixidiki hayat mamatliq jan talishish kelgüsi 10 yil ichide téximu keskinliship, Uyghurlarning milliy mewjutliqi heqiqi xirisqa duch kélidu.

Dimek Uyghurlar üchün saqlaydighan waqit qalmidi. Bir qisim Uyghurlirimiz éytqandek “chetelge chiqtuq, emdi artuq ishqa arlashmay jimjit yashap, wetenge normal bérip kélish kérek” we yaki “bu ish méning ishim emes, siyasigha arlashqa Uyghurlar hemmisi exmeq ” digendek peskesh janbaqtiliq idyisini choqum chörüp tashlishi kérek. Biz üchün ittipqaliq eng muhim. Ichki niza we zidiyetlerni bir chetke qayriwétishimiz kérek. Del yurqidek nadan we exmeq hem shundaqla iplas peskesh idiyiler bilen özini kök bayraqtin qachurup, weten we millet bilen kari bolmaywatqan weten sirtidiki Uyghur atliq kishiler choqum bir küni tarixning lenitige qalidu. Ularni Sherqiy Türkistan xelqi menggü kechürmeydu hem shundaqla ulargha menggü lenet oquydu.

Jan béqish rasla muhim, uningdin bashqa yene aram xuda yashashmu oxshashla muhim, wetiningiz kommunist Xitaylanring tazawuzida depsende boliwatqan, millitingiz yuqulush xewipige kélip, jan taliship ingrawatqan mushundaq hayat mamatliq peyitte, Uyghur namingiz bilen qandaqmu xatirjem aram alalaysiz? Qandaq könglingiz bilen xoshal xoram halda bexaraman yayrap yüreleysiz? Sherqiy Tükristan musteqilliqi hem Uyghurlarning milliy dawasi herbir Uyghurmning ortqa küch chiqirip tinim tapmay küresh qilishi bilem andin wujutqa kélidu, bu bir kün ikki künlük ish emes. Shundaqla bir daghdugha bilen pütidighan ishmu emes. Shunga chetellerde yashawatqan her bir Uyghur qérindash xuddiy yolbashchimiz, meniwi animiz Rabiye Qadir xanimning qayta qayta körsitip ötkinidek, bizge eng muhim bolghini inaq ittipaqliq hem uyushchanliq. Mesuliyitimizdin qachmasliq. Hemmimiz weten we millet aldidiki mejburiyitimizni ada qilishqa tirishayli. Shundila wetinim we millitim dep jan üzgen shehitlirimizning rohi qorunmaydu!

Weten Oghli