Uchur we Tehlil

1) Chetel Axprat Wastirliri Xitay Kiler Yili Yapondin Eshhip Chüshüp Dunyadiki 2 - Chong Iqtisadi Döliti Bop Qalide dep Xewer Berdi

Xitayning yangzi kechlik xewerler gézitining 10 - ayning 5 - künidiki xewirige qarighanda, Singaporning etigenlik xewerler géziti maqale élan qilip, dunyawi iqtisadi kirzisning Xitay iqtisadigha nispeten katalizatorluq rol oynishi arqisida, Xitayning keler yili Yaponiyidin éship chüshüp, dunyadiki 2 - chong iqtisad chong döliti bolup qélishining éhtimalliqini, buning mutexesisler ilgiri mölcherligen waqittin 5 yil burun ikenlikini otturgha qoyghan. Shundaqla yene Yaponiye qitisadining téz sürette nacharlishishigha egiship, Yaponiye iqtisadining istiqbalining kishini xoshal qilalmaydighanliqi otturgha qoyulghan.

Xitay metbuatlirining xewiride diyilishche yéqindin buyan dunyadiki 2 - chong iqtisad döliti bolghan Yaponiyining ornini muddettin burun ötküzüp béridighanliqi toghursidiki talash - tartishlar barghan séri köpeymektiken. Amerikidiki bir gézitning mulahize maqliside diyilishche, Yaponiyining iqtisadini bashqurushning tes bolushi bilen birge Xitayning bash kötürüp chiqishi netijiside, Yaponiye nöwettiki dunyadiki 2- chong iqtisad döliti bolushtin ibaret ornini Xitaygha muddettin burun ötküzüp bérishi mumkin iken. 2009 - yili Xitay iqtisadining éshishi 8% ke yetken bolup, Yaponiyining iqtisadi éshishi 3% bolghan, tehlilchilerning qarishiche Xitayning kishi beshigha toghra kélidighan kirimi yenila Yaponiyining 10/1 ge yetmeydiken. Biraq bashqa ölchemlerge asaslanghanda Xitay Yaponiyidin alliqachan éship ketken bolup, 2020 - yili Amerikidin éship kétidiken.

Xitayning iqtisad jehette téz bash kötürüshi emeliyette Xitayda bashqa az sanliq milletlerge payda menpet élip kelmey ekische Xitaydin bashqa Uyghur, Tibet we Monggul qatarliq milletlerge nispeten kéliwatqan bésimini hessilep éghirlashturghan. Özining iqtisadiy jehettiki muwapiqiyetliridin körengligen Xitay kommunist hakimiyiti dölet ichi we sirtida Xitaygha qarshi barliq küchlerni yoqutush koyida bolmaqtiken.

http://news.ifeng.com/world/200910/1005_16_1376748.shtml

2 ) Xitay Yertewresh Apitide Hindonoziye Hökümiti Xitay Muhajirlirigha Sel Qaridi dep Eyiplidi

Yershari torining 10 - ayning 5 - künidiki xewirige qarighanda, Hindoniziyining sumatira ariligha yéqin bolghan déngiz rayonida yer tewrep, apet rayonigha tewe Badung shehride Xitay muhajirliri weyeran bolush xaraktirlik talapetke uchurghan lékin 3 - oktebirge qeder Hindonoziye hökümiti héchqandaq yardem bérish qutquzush élip barmighan. Hindonoziye hökümitining bu herkiti Xitay muhajilirini ochuq ashkara kemsitkenlik dep aghringhan.

Uningdin bashqa shu jayda olturushluq Xitay muhajirlirimu bu jaygha héchqandaq qutquzush etretlirinig yardemge kelmigenlikini, gerche adettiki chaghlarda Xitay puqralirigha nispeten kemsitishni hés qilalmighan bolsimu biraq bu qétim chong apet bolghanda bu xil apetni chongqur hés qilip yetkenlikini éytip hökümettin narazi bolghanliqini bildürüshken.

Xitayning bu xewerni köptürüp élan qilishi emeliyette bimeniliktin bashqa nerse emes, yeni texi 3 - ay burun Sherqiy Türkistanda yüz bergen “Ürümchi 5 - iyyul qanliq qirghinchiliqi” we uningdin kéyin yüz bergen bir qatar qirghinchiliq weqeliride qolida tömürning suniqimu bolmighan Uyghur xelqi internet, téléfon qatarliq barliq alaqe üskinler üzüwétilip, dunyadin bixewer halda qattiq qamal qilinghandin kéyin basturulghan idi. Yardemsiz igisiz bas panahsiz qalghan bichare Uyghur xelqi Xitay mustemlikichiliri terpidin qanliq qirghin qilinghan we shundaqla Xitay köchmenlirimu Uyghur xelqni saqchi we eskerlerge masliship qirghin qilghan idi.

Xitay hökümiti Uyghur xelqige özing kimliki we nopos deptirini tarqitip bérip, Uyghurlarni Xitay puqrasi dep élan qilghandin kéyin eslide Uyghur xelqni qoghdishi kérek idi, biraq undaq qilmay Uyghurlarni pütün dunyaning köz aldida qanliq qirghin qilip, özining insan qélipidin chiqqan yawuz epti beshirisni namayen qildi.

http://news.ifeng.com/world/200910/1005_16_1376808.shtml

3 ) Xitay “Xinjiang”da 900 Mingdin Artuq Déhqan Charwichi Iptidayi Turmushni Axirlashturdi dep Xewer Berdi

Xitaynig xinhua torining 10 - ayning 5 - künidiki xewirige qarighanda, ademizat yashimaydighan chong qumluq we chöllüklerning etrapida toghraq we soksok östürülüp, tengri téghining shimaliy we jenobiy rayonidiki ekilogiyilik muhit qoghdaldi dep xewer bérilgen.

Xitay maqaliside yene, Sherqiy Türkistanda yézilarda patqaq gézi qurulushini yolgha qoyghandin kéyin, janggaldin otun yighip, inirgiye qamdaydighan haletke xatime bérip, nechche yüz yildin buyan dawam qilip kelgen iptidayi turmushtin qutuldi dep xewer bergen.

Xitay hökümiti Sherqiy Türkistaning ekilogiyilik muhitining nacharlishishini bu rayonlarda yashawatqan déhqan charwichilarning zor miqtarda otun késip ekilogiyilik muhitini buzghun qilishini keltürüp chiqarghan diyilgen, emeliyette bu rayonlarning ekilogiyilik muhitining buzgunchiliiqa uchirishigha Xitay kommunist hakimiyitining Sherqiy Türkistan xelqning iradisige xilap halda 45 qétim qanunsiz atom siniqi qilghanliqi hemde bu rayonning yashash boshluqning tarliqi bilen hésaplashmay Xitay köchmenlirini hedep köchürüp kélip, qarghularche boz yer achqanliqi sewep bolghan.

http://news.ifeng.com/mainland/200910/1005_17_1377099.shtml

4 ) Xitay Kommunistliri Ürümchining Dongköwrükte Dölet Bayrimi Qizghin Kötüwélindi digen

Xitayning qanunchiliq gézitining 10 - ayning 5 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay kommunist hakimiyiti qurulghanliqining 60 yilliq bayrimida Sherqiy Türkistanning paytexti bolghan Ürümchi shehride dölet bayrimi qizghin kütüwélin'ghan. Kishiler kochilargha chiqip Xitay kommunist hakimiyiti qurulghanliqning 60 yilliqi toyigha medhiye oqulghan diyilgen.

Xitayning bundaq yalghan we saxta xewerlerni bérishi emeliyette Xitay zulumidin qelbi éghir derijide jarahetlengen Uyghur xelqini aldash we qaymuqturushtin bashqa nerse emes elbette. Yeni 3 ay burun Ürümchide yüz bergen zor qanliq qirghinchiliqlar Xitay mustemlikichilirning Uyghur we Xitay köchmenlirige ikki xil ölchem qollinip, Xitaylargha yan bésip Uyghurlarni rehimsizlik bilen basturghanliqini Xitay armiye we saqchilirning köz yumushi hem shundaqla yushurun qollishi bilen héchnimidin qoruqmay Uyghularni xalighanche öltürüp Uyghurlarni depsende qilghanliqi Ürümchide yashawatqan herbir Uyghurning esidin téxi kötürülüp ketkini yoq.

Mushundaq bir ehwalda Uyghur xelqining Xitayning dölet bayrimini tebriklishi esla kishining eqlige sighmaydu. Belki Xitay kommunist hakimiyiti kochilargha chiqip Xitay kompartiyisige medihye oquwatidu dep xewer qilinghan ashu Uyghular Xitayning yawuz saqchiliri terpidin alliqachan qarangghu turmilerde mehipiy öltürülwaqtan hem shundaqla bashqa tirik qalghan Uyghurlar öylirige qamilip, öyidin sirtqa chiqalmay yashwatqan bolushi mumkin.

http://finance.ifeng.com/roll/20091002/1303607.shtml