Uchur we Tehlil

1) Xitay “Xinjiang”da Milyon Namrat Déhqan we Charwichi Üchün Eng Tüwen Turmush Kapalet Tori Qurup Chiqildi dep Xewer Berdi

Xitayning xinhua torining 10 - ayning 4 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay tori Qeshqer konasheher nahiyisining melum yézisida olturushluq namrat déhqan Gulbahar Yaqupning eng töwen turmush kapalet puli éliwatqanliqini misal kelturup, “xinjinag” diki Uyghurlarning turmushing Xitay kompartiyisi ghemxorluqida nahayiti yaxshi ikenliki bildürgen.

Xitay torinig xewer qilishche Sherqiy Türkistanda nöwette kishi béshigha toghra kélidighan yilliq kirimi 700 yuange yetmeydighan namratlarning sani 1 milyun 290 ming bolup, bularning hemmisi digüdek Uyghur xelqi topliship olturaqlashqan Xoten, Qeshqer we Qizilsu qatarliq jenobiy rayonlargah jaylashqan. Dimeke kommunist Xitayning qatmu qat zulumi astida jan béqishqa amalsiz qalghan, heddidin ziyade namratliship hayatliq yoli üzülüp qalay dep qalghan Uyghur xelqi intayin nachar turmmush sharaitida yashimaqtiken. Namrat Uyghurlarning sani Xitay kompartiyisi éytip ötkende azaymastin belki ekische tiximu köpiyip ketken.

Uyghur xelqining 80% ti olturaqlashqan jenobi rayonlar nimishqa shunche namrat? Bu asasen Xitay mustemlikichi hakimiyitining 60 yildin buyan Uyghurlarni namratlashturush, Xitay köchmenlirini béyitish, Uyghurlarni namratliqta qaldurup, Uyghur xelqini menggü bash kötürelmeydighan qiliwétishtin ibaret rezil siyasitining netijisi bolup, uningdin bashqa Xitay mustemlikichi hakimiyitining Sherqiy Türkistanning bayliqliqlirini bulang - talang qilip, xelqqe azraqmu bermigenliki, hem shundaqla yerlik Uyghurlar köp toplashqan jenobiy rayonlarni iqtisadi jehette bughup, Uyghurlargha béyish yoli bermigenliki bilen biwaste munasiwetlik.

http://finance.ifeng.com/news/bgt/20091004/1304692.shtml

2 ) Xitay “Xinjiang”ning Mamarip Tereqiyati Tarixi Xaraktirlik Ilgirlishlerge Erishti dep Xewer Berdi

Xitayning xinhua torining 10 - ayninng 4 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay dölet ishliri mehkimisi 21- awghust élan qilghan “Xinjiangning algha bésishi we tereqiyati” namliq aq tashqliq kitapta diyilishche, Xitay kommunist hakimiyiti qurulghandin buyan “Xinjiang”ning maarip ishliride tarixiy xaraktirlik özgöröshler meydangha kelgen bolup, mejburi maarip emelge ashurulup sawatsizliq asasiy jehettin tügütilgenmish.

Xitay aq tashliq kitapta atalmish azsanliq marip tereiyatini nahayiti köp sanliq melumatlar bilen tepsili sélishturup Xitay kommunist hakimiyiti yéngidin qurulghan chaghdiki maarip süpti we sani bilen hazirqining asman zimin peri qilidighanliqini bularning hemmsining Xitay kompartiyisining ghemxorliqida barliqqa keltürülgenlikini alahide tilgha élish arqiliq mustemlikichilik tüzümge medhiye oqulghan.

Xitay kompartiyisi shuni bilishi kerekki Xitay kommunistliri Sherqiy Türkistanni ishghal qilghan deslepki mezgilde Sherqiy Türkistan bilen Xitayning ichikiri ölkilirining maarip tereqqiyati jehettiki perqi chong emes idi, biraq uzun ötey otturda periq peyda bolup barghanche chonglap ketti, bolupmu 80 - yillardin kéyin Uyghurlarning maarip süpiti intayin töwenlep Xitaynig ichkiri ölkiliri bilen asman zimin periq qildighan bop ketti, buning tüpki sewebi Uyghur oqughuchilarning dot yaki kalwaliqidin emes belki Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda Uyghur xelqning maaripni tereqqi qildurushini yiterlik qollimighanliqi we meblegh salmighanliqidin ibaret.

Xitay hökümiti Sherqiy Türkistanni namrat we qalaq qaldurush shundaqla Xitayning xam eshshaya bazisigha aylandurush koyidila bolup kelgechke Uyghur xelqning maaripni qollashni xiyalighimu keltürüp qoymidi, buning bilen Uyghur oqughuchilarning maarip süppiti üzlüksiz töwenlep Xitaydiki eng töwen nuqtigha chüshüp qaldi. Xitay oqughuchilar bilen Uyghur oqughuchilarning aliy mektep imtihanidiki tebiy pen netijisidiki 200 we shundaqla umumiy numurdiki 200-300 numurluq periqning özlia Xitay bilen Uyghur maaripidiki perining roshen delili bolalaydu.

http://edu.ifeng.com/news/200910/1004_6978_1376576.shtml

3) Yette Dölet Gorohi Iqtisadning Eslige Kéliwatqanliqini Bildürdi

Xitay radiosi torining 10 - ayning 4 - künidiki xewirige qarighanda, yette dölet guruhing maliye ministirliri merkizi bankisining bashliqliri 3 - oktebir Türkiyining Istanbul shehride yighin achqan. Yighindin kéyin élan qilghan bayanatida dunyawi qitisadning eslige kéliwatqanliqning alametliri körülwatqan bolup, pul muamile bazirning weziyiti dawamliq yaxhsilinishqa qarap mangghan, biraq bu xil özgürüsh kishini razi qilalmaydu, chünki iqtisadning ösüshi ajiz, ishqa orunlushish bazirning ehwali texi pütünley yaxshi bop kételmidi dep ipade bildürgen.

Nöwette dunyadiki bir qisim döletlerde iqtisadi kirzistin kéyin bir az tola iqdisadning yaxshilinish alamiti körülwatqan bolup, yershari iqtidasi asta - asta yaxshilinishqa qarap yüzliwétiptu.

http://finance.ifeng.com/news/hqcj/20091004/1304443.shtml

4) Xitayda 60 Yashtin Ashqan Yashanghanlarning Sani 169 Milyongha Yetti

Xitayning xinhua torining 10 - ayning 4 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning xelq ishliri idarisining ijtimayi parwanliqini ilgiri sürüsh idarisining Wang Zhenyao'ning ashkarlishiche, Xitayda 60 yashtin ashqan yashanghanlarning sani 169 milyongha yetken bolup, her yili 10 milyonluq süret bilen jiddiy éship bériwétiptu.

Xitay noposida qérilishishning küchiyishige egiship Xitadya mundaq uch chong emile barghanseri gewdilinishke bashlighan.

Birinchi Xitaydaydiki yashanghanlarning teng yérimida digüdek asasiy turmushqa kéreklik ijtimayi kapalet kemchil bolmaqta. Ikkinchidin, pütün jemiyetning yashanghanlarni kütüsh mulazimétining kasatlishishidin kéyin, sheherlishishning jiddiylishishige egiship, yashanghanlarning paaliyet boshluqi tariyip ketken, paaliyet qildighan surun we üskinler kemchil bolush barghanseri gewdilik bolmaqtiken.. Üchünchidin, uzun muddetlik yashanghanlarni perwish qilish üskinlirining kemchil bolushi jiddiy boliwétiptu.

http://finance.ifeng.com/news/20091004/1304510.shtml