Uchur we Tehlil

1) Xitay Dölet Reisi Hu Jintao Amerika Sepirige Atlandi

Xitayning xewerler torining 9 - aynig 21 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay dölet reisi Hu Jiantao 21 - awghust Beijing ayridirumdin ayrilip Amerikining New Yorik shehrige qarap yurup ketken.. U besh künlük sheper jeryanida, Birlehsken döletler teshkilatining kilimat özgürüshi boyiche échilidighan yighinigha we 64 - qétimliq birleshken döletler teshkilati chong yighininning adettiki munazirisige qatinishidiken. Shundaqla yene xewipsizlik kéngishining yadru qorallirini kengeytiwetmeslik, herbiy qisrartish hem 20 dölet gorohi bashliqlar yighini 3 - qétimliq iqtisad yighinighimu qatnishidiken.

Hu Jintao bu qétimqi BDT ning munazire yighinida yene Xitayning milliy diniy siyasiti we azsanliq milletler siyasitini sherhiyleydiken. Siyasi küzetküchiler “Ürümchi 5-iyul weqesi” ni qanliq basturup, xataliqliri üstide qilche oylanmay Uyghurlar üstidin yeni ilgirligen halda basturush siyatini qolliniwatqanliqidin qarighanda Hu Jintaoning bu qétimqi BDT yighinida alliqachan yalghanliqi ispatlanghan Xitayning aldamchiliq xaraktirge ige milliy siyasitini perdazlap körsitidighanliqida shek yoq dep qarimaqta.

http://news.163.com/09/0921/09/5JNNRILM0001124J.html

2) “Xinjiang” Toghursidiki Aq Tashliq Kitapta “Sherqiy Türkistan Kğchliri ” Tereqqiyat we Muqimliqini Eghir Derijide Buzdi dep Töhmet Qilindi

Xitayning Xinhua torining 9 - ayning 21 - küniki xewirige qarighanda, Xitaynig “Xinjiang” ishliri ishxanisi “Xinjiangning tereqiyati we algha bésishi” namliq aq tashliq kitap élan qilip, köp yillardin buyan chigra ichi we sirtidiki Sherqiy Türkistan küchliri Xinjiangdiki hermillet xelqining bexitlik yashwatqanliqigha heset qlip, milliy öchmenlikini qozghutup, Xinjiangda bir qatar zorawanliq térrorluq weqelirini pilanlap, döletning birliki, jemiyet muqimliqi, milletler ittipaqliqigha éghir ziyan saldi, Xinjiangning tereqqiyatni éghir buzghunchiliqlargha uchratti dep töhmet qilin'ghan.

Xitay kitabida atalmish teng, barewer, inaq Xinjiang'ni hem özining Uyghur xelqige bolghan “ghemxorluqi méhir shepqetliri”ni hedep bazargha salghan bolup, Uyghur xelqige bolghan basturush bésim zulum siyasitini yushurup, 60 yildin buyan Uyghur xelqini depsende qilip kéliwatqanliqini pütünley inkar qilghan. Sherqiy Türkistandiki bésim siyasitini we Uyghur xelqning kommunist Xitay mustemlikichiliri terpidin qanliq qirghin qiliniwatqanliqigha köz yumghan.

http://news.163.com/09/0921/21/5JP0BO7F0001124J.html

3) Shenxidin Ömek Teshkillep Beijinggha Barmaqchi Bolsa Tonushturush Xéti Élish we Az Degende 5 Adem Tizimgha Aldurush Kérek

Xitayning Xinhua torining 9 - ayning 21 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay kommunustik hakimiyiti qurulghanliqining 60 yilliqini tepriklesh paaliyiti'ning yéqinlishishigha egiship Beijing'ning bixeterlik weziyitimu barghan séri jiddiylishiwatqan bolup, Shanxi ölkisining tömür yol tashyol, hawayoli Xitayning dölet bayrimini qoghdash sépige kirgen.

Shanxi tömür yol idarisining bildürüshiche kishiler ömek boyiche Beijing'gha barmaqchi bolsa choqum aldi bilen tonushturush xéti élishi andin shu ömekte az digendimu 5 ademning tizimgha aldürüshi telep qilin'ghan.

Buningdin köruwélish tes emeski Xitay kommunist hakimiyiti qolidin kélidighanki charilerni qollinip Beijingda ötküzülüsh aldida turghan Xitay kommunustik hakimiyiti qurulghanliqining 60 yilliqini xatirlesh paaliyitige bixeter muhit yaratmaqchi bolghan, Xitay kompartiyisi özining düshmenliri köp bolghachqa hetta özining sayisidn özi ürkiydighan bop ketken.

http://news.163.com/09/0921/14/5JO8G9VI0001124J.html

4) Xi’an'de Ikki Qétimliq Adem Yarlandurush Dilosi Pash Qilindi

Xitayning Xinhua torining 9 - ayning 21 - künidiki xewirige qarighanda, Xi’an saqchi terep ikki qétimliq bambuk we mix bilen adem yarlandurush weqesini pash qilip, ikki neper jinayet gumandarini qolgha alghan. Jinayet gumandarliri dilo sadir qilishta ishletken qorallar bolsa bambuk qelemchisidin mixtin ibaret bolup, oshash bir waqitta saqchilar yene nurghun yingne bilen adem yarlandurush dilosini pash qilip chiqqan.

Xitayning ichkiri ölkiliridimu arqa - arqidin körüliwatqan bu yingne bilen adem yarlandurush weqeliri shuni ispatlap bériduki yingne bilen adem yarlandururush weqesi hergizmu Xitay mustemlikichiliri töhmet qilip ötkendek Uyghur jinayetchiler keship qilghan bir weqe bolmastin belki Xitayning dölitide ezeldin mewjut bolup kéliwatqan bir weqedur. Xitay mustemlikichiliri mushundaq bir umumlushup ketken bir diloni qesten köptürüp mubalighe qilip uni Uyghur xelqini bastuushning wastisige aylandurwalghanliqi ademni heqiqetenmu ghezeplendüridu.

http://news.163.com/09/0921/14/5JO822RP0001124J.html

5) Xitay Mustemlikichiliri Xinjinagda Köp Millet Olturaqlashqan Bolup, Sheher Bazarlaarda Köp Milletning Arliship Olturaqlishish Ehwali Körinerlik dep Xewer Berdi

Xitay xewerler torining 9 - ayning 22 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning dölet ishliri mehkimisi 21- awghust “Xinjiangning tereqiyati we algha bésishi” namliq aq tashliq kitap élan qilghan bolup, Xitayda diyilishiche iqtisadi we ijtimayi tereqiyatning tézlishishige egiship, noposning köchüshi we köpiyishimu tézleshti. Shundaqla yene Sherqiy Türkistanning milletler qurulmisida zor özgürüshlerni peyda qildi. Xitaydiki 55 milletning Sherqiy Türkistandiki olturaqlishish ehwaligha nezer salghanda, sheher bazarlardiki milletlerning arliship olturaqlishish ehwali bir qeder roshen diyilgen.

Kommunist Xitay hakimiyiti qilche xijil bolmay Sherqiy Türkistandiki nopos qurulmisi we millet qurlmisining “ghayet zor özghurushi” ni iqtisadiy we ijtimayi tereqqiyat bilen baghlap chüshendürgen. Emeliyette Sherqiy Türkistanning heqiqiy igisi bolghan Uyghur xelqi qulluqqa mehkum qilip ézip depsende qilghan Xitay mustemlikichi hakimiyitining Sherqiy Türkistanda uzun muddet Uyghur xelqige tughut cheklesh siyatini yurghuzup, Xitay köchmenlirini Sherqiy Türkistangha her yili milyonlap toshup kelgenlikining netijisidin ibaret.

Sherqiy Türkistandiki millet qurtulmisining özgurushni Xitay kommunistliri qestten peyda qilghan, uning asasliq meqsiti bu zimining heqiqi igisi bolghan Uyghur xelqini sani hessilep éship bériwatqan Xitay köchmenlirige qul qilip tutup bérishtin ibaret.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0922_17_1358507.shtml

6) Xitay Metbuatliri Xitayning Alahide Siyasiti Azsanliq Millet Oqughuchilirining Aliy Maarip Terbiyisi Élishigha Kapaletlik Qildi Diyilgen

Xitay xewerler torining 9-ayning 22-künidiki xewirige qarighanda, Xitay kommunist hakimiyiti az sanliq milletlerning milliy maaripni tereqiy qldurushigha nispeten étibar bérish siyasitini qollanghan. Hemde alahide yölesh siyasitini qollinish arqiliq az sanliq milletlerning maarip ishlirining tereqqiyatini ilgiri sürgen diyilgen.

Xitayning dölet ishliri mehkimisining 9 - ayning 21 - künini élan qilghan aq tashliq kitabida, qeyit qilinishche, Xitay kommunist hakimiyiti az sanliq milletler oqughuchulirining aliy maarip terbiyisini élishigha kapaletlik qilish üchün, 20 - esirining 50 - yilliridin bashlap az sanliq millet oqughuchilirini aliy mekteplerge qobul qilishta étibar bérish siyasitini qollanghan. Uningdin kéyin yene oqughuchi qobul qilish nispitide étibar bérish siyasitini qollinip, az sanliq millet oqughuchilirigha nisbeten ayrim sual chiqirish, ayrim numur siziqi belgilesh qatarliq usullarni qollanghan, Bu étibar bérish siyasetliri hazirgha qeder dawam qilwatidu dep mubalighe qilghan.

Xitay hakimiyitinig az sanliq millet oqughuchilirigha étibar bérish siyasitini yürgüzduq digini emeliyette putunley bir adamchiliq siasiti bolup, Xitay mustemlikichiliring Uyghurlarni basturush üchün milliy maaripning tereqiyatni bughqanliqi we Uyghurlarni qosh tilliq maaripni qobul qilishqa mejburligghanliqining özila Uyghur xelqining béshigha kelgen kulpetni hessilep éghirlashturiwetken.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0922_17_1358508.shtml

7) Xitay Mustemlikichiliri Sherqiy Türkistan Köchliri “Xinjiang” diki Hermillet Xelqining Kishilik Hoqoqigha Tajawuz Qildi dep Töhmet Qildi

Xitayning xewerler torining 9 - ayning 22 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning dölet ishliri mehkimisi 21 - awghust élan qilghan aq tashliq kitabida, oxshashla chetellerde paaliyet élip bériwatqan Uyghur teshkilatlirigha töhmet chaplashni meqset qilghan türlük bednamlar bilen tolup ketken bolup, kitapta Sherqiy Türkistan köchliri Uyghur xelqining we shundaqla bashqa milletlerning Xinjiangdiki xatirjem muhitini buzup, Xinjiangning tereqqiyati we muqimliqigha éghir tehditlerni élip keldi hem shundaqla her millet xelqining yashash we tereqqi qilishtiki asasiy hoqoqigha éghir derijide tajawuz qildi diyilgen.

Xitay kommunist hakimiytii özning Sherqiy Türkistandiki Uyghur xelqning kishilik hoqoqini 60 yildin buyan üzlüksiz depsende qilip kelgenlikini bir chetke qayrip qoyup, bu rezil jinayi qilmishni Uyghur milly dawasini ténch usul bilen élip bériwatqan Uyghur teshkilatlirigha artip qoyushi Xitay kommunist hamkimiitining neqeder iplas we rezil bir hakimiyet ikenlikini ispatlap turuptu.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0922_17_1358506.shtml

8) Xitay Qeshqe Shehrining Tarixi Medeniyet Izlirini Qoghdashqa 3 Milyard Yuan Ajrattuq didi

Xitayning xewerler torining 9 - ayning 22 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay özining Sherqiy Türkistan toghrusida élan qilgha aq tashliq kitabida, bu yil 2- ayda Xitay kommunistliri Qeshqer qedimiy shehrini özgertip yasash pilanini turghuzghan bolup, buninggha 3 milyard yuan meblegh sélin'ghan. Qesher qedimiy shehrini buzush chéqish ishliri pütünley Xitayning tarixiy medeniy sheherlerni qoghdash xaraktirlik özgertish siyasitige asasen cheqiwétilgen diyilen.

Qeshqer kona shehrini chéqiwétish emeliyette Uyghur xelqning héchqandaq maqullqini almay Uyghur xelnqing küchlük qarshi turushigha qarmay mejburi chéqiwétilgen bir jinayi herkettur, Xitay mustemlikichiliri özlirining bu janayi qilmishidin hergizmu qéchip qutulalmaydu élbette.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0922_17_1358505.shtml

9) Xitay Uyghur Xelqni Halliq Sewiyige Qarap Kitiwatidu dep Xewer Berdi

Xitayning xewerler torining 9 - ayning 22 - küniidiki xewiride yene Uyghur xelqning bay bayashat turmushqa qarap kétiwatqanliqi tilgha élin'ghan bolup, Xitay mustemlikichiliri qilche xijil bolmay Uyghur xelqining bayliqliqni bulang - talang qilghanni az dep yene Sherqiy Türkistangha bayliq izdighuchiler we meblegh salghuchilar hem shundnaqla soda qilghuchi Xitay köchmenlirige étibar béris siyastini qollinip, yerlik Uyghur xelqige bolsa basturush, chetke qéqish we namrat qaldurush siyastini 60 yildin buyan izchil yürgüzüp kelgenliktin Uyghur xelqi yildin - yilgha gadayliship axirda Sherqiy Türkistadiki Xitay köchmenlirige qul bop ketti.

Belki Xitay kommunist hakimiyiti nimining heqqiy halliq sewiye ikenlikini obdan biliwélishi zörürdur. Xitay hakimiyiti Uyghur we Xitay köchmenlirige periqliq siyaset yürgüzgenliktin nöwette mustemlike qilin'ghuchu Uyghurlar bilen mustemlike qilghuchi Xitaylar ottursida bay namratliq perqi téz zoriyip, Uyghur xelqi éghir derijide gadayliship ketti. Xitay köchmenliri Sherqiy Türkistanning iqtisadini qoligha kirgüziwélip barliq bayliqlarni özige merkezleshtürwaldi. Netijide Uyghur xelqi namratliq destin jan baqalmay axirda Xitay köchmenlirge yallinip ishleydighan qulluq ornigha chüshüp qaldi. Iqtisadi jehettin pütünley bughulghan Uyghur xelqning Xitay köchmenlirige béqinip yashashtin bashqa hayatliqi yoli qalmidi.

Mana bu ehwallar Xitay kommunist hakimiyitining Sherqiy Türkistana yürgüzüwatqan barawerlik adil siyasitining mahiyiti we netijisidin ibaret.

http://finance.ifeng.com/roll/20090921/1265167.shtml