Uchur we Tehlil

1) Xitay Asiya Tereqqiyat Bankisining Jenubi Tibetning Hindistangha Tewe Ikenlikini Étirap Qilishni Tosmaqchi

Xitayning yershari waqit gézitining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, aldinqi aydiki bir qétimliq ashkara kéngiship bilet tashlashta Xitay ghelbe qilip, Asiya tereqqiyat bankisining Alunajar ishtati (Xitay kommunist hakimiyiti uni Jenubiy Tibet depmu ataydu) ning indistanning bir qismi ikenlikini resmiy étirap qilishni tosup qalghan. Hindistan buni özige qattiq zerbe dep qarighan, biraq bu toghursida téxiche éghiz échip baqmighan diyilgen.

Hindistan téz xewerler gézitining xewirige qarighanda, asiya tereqiyat bankisi 6 - ayning 15 - küni Xitay Hindistan zémin talash tartishigha munasiwetlik bir höjjetni qobul qilghandin kéyin, Xitay buningdin yenila waz kechmigen. Aldinqi aydiki awazgha qoyushta gerche Amerika bashchiliqidiki gherip döletliri Hindistanni qolligghan bolsimu, biraq Asiyadiki döletler Yaponiye, Austiraliye qatarliq döletlerning Xitay terepte turushi bilen Xitay ghelbe qilip, Xitaygha nispeten yaman özgürüsh hésaplindighan bu ishta yene bir özgürüsh peyda qilghan.

http://news.ifeng.com/world/200909/0920_16_1356329.shtml

2) Rabiye Qadir Xanim Toghrusidiki Hojjetlik Film Gaoxiongda 22, 23 - Chisila Qoyuldighan Bolghan

Tai hai torining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Rabiye Qadir xanimning hayati teswirlengen höjjetlik filim “muhebbetning 10 sherti” ni qoyush waqti aldigha sürülüp 9 - ayning 22 -, 23 – künliri Taiwanning Gaoxiong shehride 4 meydan qoyulmaqchi bolghan. Andin kéyinki ayda Gaoxiong kino festiwalda qoyulmaydiken.

Taiwan birleshme agintliqining xewirige qarighanda, Gaoxiong shehrining sheher bashliqi Chenju tönügün ipade bildürüp, senetni hörmet qilish, ijadiye we pikir erkinliki meydanida turup, bu filmni qoyush qararigha kelgen.

Texi dalay lamaning taiwan ziyaritidin qattiq narazi bolup, Taiwange bésim ishletken komunist Xitay hakimiyiti bu qétim Rabiye Qadir xanimning filminng Taiwande qoyulushini özge qollighan hörmetsizlik we haqaret dep bilip, bu ishqa qattiq ghezeplengen idi.

http://news.ifeng.com/taiwan/1/200909/0920_351_1356175.shtml

3) Taylanta Qizil Sériq Armiyiler Öz - Ara Heywe Körsetti, Bankok Hökümiti 10 Ming Kishilik Qoshun Toplap Qalaymaqanchiliqning Aldini Élishqa Tirishmaqta

Sumrugh téléwiziyisining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Tailand zonglisi Apixi ning hükümiti nöwette yéngi qiyinchiliqqa duch kelgen bolup, sabiq zungli Taxinning qollighuchiliri bolghan qizil köngleklikler armiyisi Bankokta yighilish qilip, 3 yilning aldidiki siyasi özgürüshte Tashinning texittin chüshkenlikige qarshi turghan. Yene bir tereptin sériq könglekler qoshunidiki bir türküm esebiy milletchiler Tayland bilen Kambodja chégirsi etrapida namayish qilip, hükümettin talash - tartish boliwatqan rayondiki asasiy hoqoqni qayturwélip, qoralliq saqchilar arqiliq toqunush yüz bérishning aldini élishni telep qilghan.

Weziyetning yamanlishishigha egiship Bankok hökümiti 10 ming saqchi ajirtip qalaymaqanchiliqning aldini élishqa tirishmaqta iken. Uning din bashqa Bankok hükümiti 18 sentebirdin 22 - sentebirgiche Taylandining dölet ichi bixeterlik qanonigha asasen, zongli mehkimisining etrapida qatnash chekleshni yolgha qoyghan.

http://news.ifeng.com/world/200909/0920_16_1356104.shtml

4) Pakistan Musulmanlar Ittpaqi Xitay Kommunist Hakimiyitining Sherqiy Türkistana Muqimliqni Saqlishini Qollidi

Xitayning xelq torining 9 - ayning 20 - awghust xewirige qarighanda, Pakistan kündilik xewerler gézitining 20 – aughust bésilghan maqalisde Pakistan musulmanlar ittipaqi Xitay hükümitige bir parche xet yézip, kommunist Xitay partiyisi we hakimiyitining Sherqiy Türkistandiki muqimliqni qoghdash tirishchanliqini we qollanghan chare tedbirlirinini pütünley qollaydighanliqini, Xitayning diplomatik ishlardiki aktip pozitsiyisining asiya rayonning muqimliqini saqlashtiki asasiy küch ikkenlikini bildürgen.

Ürümchdie kommmunist Xitay hakimiyiti Uyghur xelqi üstin dehshettlik qanliq qirghinchiliq yürgüzgendin kéyin, kommunist Xitay hakimiyitini qanxor wehshiy qilmishini Pakistan hükümiti qilche teptartamay, mediylep, Uyghur xelqini eyiplesh bilen bir waqitta, Xitay hükümitinig Uyghurlar üstidin yenimu ilgirlep basturushini we Uyghurlargha qaratqan basturush siyasitini qettiy qollaydighanliqini bildürüp, özining Sherqiy Türkistan xelqining heqiqiy düshmini ikenlikini ipadiligen idi.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0920_17_1356706.shtml

5) Sherqiy Türkistanda Choshqa Zukimi Bilen Yuqumlandi dep Bekitilgen Bimarning Sani 69 gha Yetti

Xinhua torining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, xinhua tori Ürümchidin 19 - aughust xewer bérip, 18 - aughust kéchige qeder, Sherqiy Türkistanda choshqa zukimi bilen yuqumlandi dep békitilgen adem sani 69 gha yetken, kisellerning ichide téxiche ölgen we éghir derijide kisellik alamiti körülmigen.

Uyghur aptonum rayonluq sehiye nazaritining xewirige qarighan, bularning ichide 56 nepiri Ürümchidin,13 nepiri Qaramaydin iken.

http://news.ifeng.com/world/special/zhuliugan/zuixinbaodao/
200909/0920_6347_1356082.shtml

6) Xitayning Taiwan Ishliri Ishxanisi Bayanat Elan Qildi

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning dölet ishliri mehkimisi Taiwan ishliri ishxanisi 20 - aughust bayanat bérip, Taiwan Gaoxiong shehrining Rabiye Qadirni perdazlap körsitip uning hayati ekis ettürülgen höjjetlik filmni qoymaqchi bolghanliqigha bolghan naraziliqini bildürgen.

Xitay bayanatida Rabiye Qadir xanimni milliy bölgünchi, weten parchilighuchi, Ürümchi “5-iyul weqesinng” jawapkari dep barliq jianayetni Rabiye Qadir xanimgha artip, Taiwan dairlirning öz aldigha ish körüp, ikki qirghaqning munasiwitige dexli yeküzmeslikikini umid qildighanliqni bildürgen.

Xitay kommunist hakimiyiti Rabiye Qadir xanimni qanche chekligen séri Rabiye Qadir xanimning xelqardiki inawitimu shunche ashmaqta. Buning sewebi del Rabiye Qadir xanimning jandili bilen kommunist zulum astida ézilip, Xitayning asmilatsiye siyasiti astida dunyadin yoqulush xewipige duchar bolghan zulum chekkuchi Uyghur xelqningawazni Xitayning ziyankechliklirii we besimgha qarimay dunya xelqige anglatqanliqidin ibaret. U bir ulugh ana, shundaqla Uyghur xelqinig meniwi anisi, Xitayning Rabiye Qadir xanimgha qilghan herqandaq bir töhmiti Uyghur xelqning Rabiye Qadir xanimgha bolghan muhebbitini suslashturalmaydu.

http://news.xinhuanet.com/tw/2009-09/20/content_12083944.htm

7) 3 Yilda 500 Azsanliq Millet Qosh Til Boyiche Beijingda Bilim Ashurdu

Xitayning beijing gézitining 9 - ayning 19 - künidiki xewirige qarighanda, Sherqiy Türkistandin kelgen 116 neper azsanliq millet oqutquchisi qosh tilliq maarip boyiche Beijingda bir yilliq bilim ashurushqa kelgen.

Igellinishche buyildin bashlap 2012 - yilghiche, Beijing shehri döletning Sherqiy Türkistanning qosh tilliq oqutush maaripini qollash xizmitini keng qanat yayduridiken. Bu jeryanda 500 neper Sherqiy Türkistanliq azsanliq millet oqutquchisi Beijingda bilim ashurdiken.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/19/content_17747702.htm

8) Sherqiy Türkistanning Maarip Nishani 2012 - Yilghice Pütün Memlikétining Otturche Sewiyisige Yitishiwélish

Xitayning maarip gézitining 9 - ayning 20 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay muxpirlirining Uyghur aptonum rayonluq xelq hükümiti ötküzgen Uyghur aptonum rayonluq hükümetning ikki asasni tekshürüp ötküzüwélish xizmiti yighinidin igellishiche, Sherqiy Türkistanda uzun muddetlik tiriship küresh qilishning nishani békitilgen. Yeni 2012 - yili maaripning tereqqiyatini pütün Xitay memlikichitidiki otturche dölet sewiyisige yetküzüsh we yaki uninggha yéqinliship gherbiy rayon boyiche aldinqi qatargha ötüshtin ibaret diyilgen.

Xitay bunishangha Sherqiy Türkistanning heqiqi igisi bolgha Uyghur xelqni asimilatsiye qilip yoqutushni asasiy meqset qilghan atalmish qosh tilliq maaripni yolgha qoyush arqiliq yétishni közlimekte. Uyghur xelqning milliy maarip Xitay mustemlikichiliring maaripni tereqqiy qildurush islah qilish shuari astida halaketke yüz tutmaqta.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/20/content_17751860.htm