Uchur we Tehlil

1) Obama Noyabirda Xitay Ziyaritidin Keyin Dalay Lama Bilen Korishidiken

Xitayning merkizi téléwiziye istansinig torbétide 9 - ayning 18 - künidiki xewirige qarighanda, Amerikidiki Boxin axparat agentliqining xewirige qarighanda, Amerika Aqsarayning yuquri derijilik emeldarining ashkarlishiche, Amerika zungtungi Barak Obama 11 - ayda Xitay ziyaritini axirlashturghandin kéyin, Dalay Lama bilen körishidiken.
Bu emeldar yene sozide Dalay Lamaning 10 - ayda Washinggitonni ziyaret qildighanliqini, Obamaning bu heqte éniq ipade bildürüp, Dalay uning bilen körüshmeydighanliqini, peqet Obamaning Xitay dölet ziyaritidin kéyin, andin Washingitinda Dalay Lama bilen körishidighanliqini bildürgen.

http://news.china.com/zh_cn/international/1000/20090918/
15644874.html

2) Xitayning Tashqi Ishlar Ministirliki Amerikining Xitay Armiyisini Tehdit Körüshige Qarishi Rediye bergen

Xitayning sina torining 9 - ayning 17 - küni bergen xewirige qarighanda, xinhua tori 9 - ayning 17 - küni Xitay tashi ishlar ministirlikining bayanatchisi Huchang bayanat bérip, Amerikining 2009 - yilliq dölet axparat istiratigiyisi dokilatida Xitay armiyisining tehtit nezeryisi mubalighe qilindi dep körsitilgen.

Xitay kommunist hökümiti Amerikning yuqurqi eyipleshliri aldida özini aqlap, Xitay kommunist hakimiyitining bastin axir qoghdinish xaraktirdiki dölet mudapie siyasitini yolgha qoyup kéliwatqanliqni ténch tereqqiy qilish yolida tewrenmey mangidighanliqni bildürgen. Hemde yene Xitay armiyisining tereqiyati bolsa dunya we rayon bixeterliki muqimliqining aktip amili bolup, Amerika terepning yuqurqi köz qarsh we bayanlirining qilche asasi yoq ikenlikini bildürgen. Shundaqla yene Amerika hökümitining “pakitini hörmet qilip, semimiy bolghan usul bilen bayanliridiki xataliqlarni toghurlap, ikki dölet armiyisining munasiwitige buzghunchiliq qildighan herketlerni toxtitishini umid”qilmiz diyilgen.

3) Xitay Bash Ministiri Nime Ishqa Bek Qayghurdi?

Xitaynikng sina torining 9 - ayning 18 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay tor bétide “Xitay bash ministiri Wen Jiabao nime ishqa bek qayghurdi? ”digen témida maqale élan qilghan bolup, maqalide buyil 57 yash kirgen Uyghur déhqan Dawut Hashim uzundin buyan körüshüshke teqezza bolghan “qérindishi” Wen Jiabao bilen körüshkenlikini,”Ürümchi 5-iyul qanliq qirghinchiliqi” toghrusida gep bolghanda, Xitay bash ministiri Wen Jiabaoning tekitlep, Ürümchi 5-iyul weqesini dölet ichi we sirtidiki üch xil küchlerning quturtishi pilanlishi bilen yüz bergen zorawanliq herkiti ikenlikini, ularning meqsiti Uyghur bilen Xitay ottursidiki “qérindashliq ”munasiwétini buzush ikenlikini otturgha qoyghan. Hemde yen bu weqede nurghun kishilerning hayati we mal - mülki ziyangha uchurdi, biz uning üchün qattiq qayghurduq digen.

Xitay bash ministiri rastinla Uyghur xelqi üchün “qayghur” dimu? Rialliqqa sep sélip qarap baqidighan bolsaqla Wen Jiabaoning sözning pütünley aldamchiliq ikenlikini körüwalalaymiz. Yeni Uyghur xelqi hazir itning künide yashawatidu. Xitay kompartiyisi aghzida “Uyghur Xitay qérindash” dep qoyghan bilen emeliyette Uyghurlarni yoqutush üchün jiddiy herket qiliwatidu. Weqe yüz bergendin kéyin Xitay kompartiyisining yol yoruq bérishi bilen Xitay jallatliri Sherqiy Türkistanda on minglap Uyghurlarni tutqun qildi, nechche minglap Uyghurlar Xitay jallatlirinig qoldia olup ketti, Xitay armiyisining qollishigha erishken Xitay köchmenliri qollirigha qoral élip, Uyghurarni kochilarda chanap öltürushke bashlidi. Dunyada qanda qérindash özining qérindishini öltüridu? Depsede qildu? Basturdu?

Xitay kompartiyisi “Ürümchi 5-iyul qanliq qirghinchiliq” weqesidin kéyin, Uyghurlargha bolghan yawuz epti beshirisini échiwetti, Yeni qolida tömürning suniqimu bolmighan bichare xelqning ténchliq namayishini qanxorlarche basturup, minglap Uyghurlarning jénigha zamin boldi, On mingdin artuq Uyghur tutqin qilinip ölük tiriki namelum qaldi, Xitay rehberliring qattiq ibarilik sözliridin ularning aqiwitining intayin échinishliq boldighanliqni biliwélish tes emes, Herbir mushu qurlarni oquwatqinida qanchilighan Uyghurlar türmilerde insan qélipidin chiqqan qiyin - qistaqlargha uchrap ölüp kétiwatqan bolushi mumkin. Biz ularning awazini yigha - zarlirini angliyalmaymiz, chünki ular Xitayning alliqachan yasap teyyarlap qoyulghan qarangghu zindanlirida yerasti mehpi tümiliride, sheher sirtidiki taghlar arsigha yasalgha herbiy turmilerde azap chekmekte. Ular herqanche küchep yighlisimu biz angliyalmaymiz, Xitay mustemlikichiliri u turmilerrni qélin biton tamlar bilen him tosuwetken. Xitay mustemlikichiliring qan ichishke xumar bopketken qatilliri ige chaqisiz yardemsiz qalghan, qapqangha chüshken owini tutqan yawuz owchidek Uyghurlarni xalighache turmilerde depsende qilmaqta. Xelqara jemiyet Xitay bilen bolghan iqtisadi munasiwiti tüpeyli héch awazini chiqarmidi. Xitay bolsa özning xalighinini qilwatidu.

Wen Jiabaoning dewatqanliri bolsa Xitay komunist hakimiyitining 60 yildin buyan toxtimay sözlep sésiq nami dunyagha pürketken atalmish saxta yalghan bayanlardin ibaret. U ningda ademiylik tebiyiti yoq bolup, Uyghurlargha ich aghritishi mumkin emes. U eslidinmu bir kommunist jallat turuqluq hem Uyghurlarni tégi - tehti bilen qirip tashlashni qesemyat qilghan turuqluq qandaqmu Uyghurlargha ich aghritsun? Eger u Uyghurlargha rastinla ich aghritqan bolsa hergizmu Sherqiy Türkistanda atalmish yalghan milletler siyasitini teshwiq qilip yürmey, eng aldi bilen Uyghurlargha yashash hoqoqi bergen bolatti. Uyghurlar eng eqelliysi yashash qoqighimu érishelmeywatidu, bundaq sharaitta Xitay mustemlikichilirige w Xitay köchmenlirge toghra qarap ular bilen ep ötelishi mumkinmu?

Xitay kommunistliri Uyghur xelq aldida sözligen yalghanchiliqliri üchün nomus qilishi kérek. Milyonlar Uyghular namratliq, ishsizliq, qiyinchiliq ichide ingrap, Xitayning Sherqiy Türkistaninng bayliqlirini bulang - talang qilishi, Sherqiy Türkistangha Xitay köchmenlirini yötkep, Xitalashturush siyasiti we Xitay tilda oqutush siyasiti élip bérip, Uyghur medeniyitini weyran qilishi, hem atizimliq terbiye élip bérip, dinsizliashturush siyasitini toxtitishi, Uyghur qiz oghullrini Xitayning ichikiri ölkilirige sürgün qilishni, Uyghurlarni kemsitish we chetke qéqish qilmishlirigha xatime bérip, Xitaylargha bolghan chong Xitaychiliq idiyisini terghip qilishni toxtitishi, eng muhimi Uyghurlargha öz - özini idare qilish hoqoqi bérishi kérek, undaq bolmay turup Xitayning Sherqiy Türkistanda “barawer, inaq ” jemiyet qurimen digini menggü emelge ashmaydu. Uyghur xelqning mustemlikchilerge bolghan qarshiliq herkitimu hergiz toxtap qalmaydu. Xitay mustemlikichiliri Sherqiy Türkistanda ténchliq muqimliqini Uyghurlarni öltürüsh, basturush, tutqun qilip turmilerde qiyin - qistaqlargha élish arqiliq ashmaydu belki Uyghurlargha öz erkinlikini bérish, Uyghurlarni hörmet qilish Uyghurlarning heq - hoqoqi, insani qedir qimmitige kapaletlik qilish arqiliq emelge ashidu. Xitay kommunist hakimiyitige buningdin bashqa amal yoq. Eger Xitay kommunist hakimiyiti dawamliq Sherqiy Türkistanni yuquri bésim siyasiti bilen idare qilimen we qolumda tutup turmen deydiken bu menggü emelge ashmaydu. Bu zéminda ya Uyghur xelqi yashaydighan ya Xitay Uyghur xelqni yoqutiwétip yashaydighan aqiwetke duchar bolidu.
Xitay kommunist hakimiyitining Uyghurlargha bolghan zulumi toxtimaydiken, Uyghur xelqiningmu qarshiliq herkiti bir minutmu toxtap qalmaydu.

http://news.sina.com.cn/o/2009-09-18/173216321003s.shtml.