Uchur we Tehlil

1) Xitay Axparat Wastiliri Yingne Sanjip Adem Yarlandurush Weqesini Üch Xil Kochler Bilen Munaswetlik dep Xewer Berdi

Xitayning sumrugh torining 9 - ayning 15 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning xinhua tori Ürümchidin xewer bérip, aptonum rayonluq partikom xelq hökümitining yitekchilik qilishi, Xitay merkizi hökümitining qollishi we orunlashturulushi arqisida, Ürümchi “5-iyul qanliq qirghinchiliq weqe” si téz sürette pash qilinip, Ürümchining jemiyet tertipi we ishlepchiqirish turmush tertipi asasiy jehettin eslige keldi. Biraq chégra sirtidiki “üch xil küchler ” yéngilginige ten bermey yinge sanjip adem yarlandurushtin ibaret bu zenjirsiman qestlesh dilosini köngül qoyup pilanlap, Ürümchide éghir wehime peyda qildi diyilgen.

Xitay axparat wastisi yene xewiride yingne sanjish weqesini exmeqlerche xulaslap, uni “az bedel tölep, bir chalmida 3 paxtekni soqush ” dep teripligen hem chégra sirtidiki üch xil küchler Xitay mustemlikichi hakimiyining tehtid sélish we sherqi turkistanning jemiyet amanliqni buzushtin iabaret rezil meqsitige yetti diyilgen. Yinge sanjish weqenining qedem basquchini retke tizip, “yinge sanjip adem yarlandurush- jemiyette osek söz tarqitish-jemiyette wehime ghezep qozghash- milliy toqunush peyda qilish- milliy zidiyet peyda qilish - xelqning yighlishini peyda qilish - orun almashturup saqchilar wezipe ijra qiliwatqan jaylarda dilo tughdurush - xelq bilen armiyini xelq bilen saqchilarni bir birige düshmen qilish, axirda jemiyet amanliqni weyra qilip, milletler ittpaqliqini buzush, armiye bilen xelqni dushmen qilish, hökümet ichige zidiyet sélip, partiye bilen hökümetning inawitini yerge urush eng xirda Xitay dolitining qurulghanliqning 60 yilliqi toyigha buzghunchiliq sélish dep xulaslighan.

Xitay mustemlikichi hakimiyiti “yingne sanjish weqesi” ni qesten chetellerdiki atalmish “üch xil küch” lerge artip qoyush arqiliq, Uyghurlarning chetterlerede paaliyet élip bériwatqan herkitige chek qoyup, Uyghurlarni her tereptin basturush we zerbe bérish meqsitige yetishtin ibaret.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0915_17_1349035.shtml

2) Xitay “Xinjiangdiki Her Millet Xelqining Méhir Muhabitti Menggü Qelbimizde ” Namliq Maqale Élan Qildi

Xitayning xelq gezitining 9 - ayning 16 - künidiki xewirige qarighanda, Xitay muxpiri “Xinjiang” qoralliq saqchi qisimning xizmet ötesh dawamida éghir yarlinip, doxturxanida yatqan we doxturxanidin chiqqandin kéyin xizmet ornigha qaytip wezipe ijra qilwatqan 3 neper saqchilirini ziyaret qilip, ulardin sual sorighanda ular jawap bérip “chégra rayondiki her millet xelqining mehir muhabbiti menggü qelbimizde” digen.

Xitay kommunist hakimiyiti daim armiye bilen xelqining munasiwitini qan bilen göshke oxshutup, armiye xelqni qoghdaydu, xelq armiyini himeye qildu dep biljirlap yürgen bilen, ishlar Sherqiy Türkistanda del buning ekische bolidu.

Bolupmu Ürümchi “5-iyul ténichliq namiyishi”ni qanliq basturup, Uyghur xelqning qénini chilashqukdek ichip, Uyghur xelqnining qéni derya qilip aqquzghan qoralliq saqchilarnining heqiqiy mahiyitini Uygghur xelqi téximu chongqur tonup yetti.

Ürümchi shehride keyni - kéynidin 3 qétim namayish yüz bergende Xitay saqchiliri namayish qilghan Uyghurlarni qolida tumurning suniqimu bolmighan ehwalda tanka bironiweklar bilen toluq qorallinip heywe körsütüp, qattiq urghan we nurghun bigunah kishilerni tutup ketken. Hetta BBC radiosimu Xitay qoralliq saqchilarning jumedin yanghan Uyghurlarning sani 40 etrapidiki namyishchi ammigha qattiq qopalliq bilen muamile qilip, neq meydanda Uyghur yashlarni urghanlirini körsetken idi.

Dimek Xitay mustemlikichi hakimiyiti we kommunist Xitay merkizi hökümiti xelq amisi qollaydu we himeye qildu dep teshwiq qiliwatqan bu saqchi we qoralliq saqchilar herbiyler emeliyette mustemlikichi hakimiyetning sadiq ghalchisi bolup, ularning wezipisi Uyghur xelqini qoghdash bolmastin belki Uyghurlarni amalning bariche qanliq basturup, Uyghurlarni qirip yoqutush, shu arqiliq Xitay mustemlikichi hakimiyitini we Xitay köchmenlirini qoghdashtin ibaret. Mana bu Xitay qoralliq saqchilirning mahiyiti. Uyghur xelqi Ürümchide qanliq weqe yuz bergendin keyin Xitay qoralliq saqchilirning Xitay namayishchilarni basturmay ulargha yan tayaq bolup, tigh uchini Uyghurlargha qaratqanliqidin ularning heqiqi epti beshirsini körüp yetti.

http://news.ifeng.com/mainland/special/wulumuqisaoluan/
zuixinbaodao/200909/0916_7229_1350695.shtml

3) Sherqiy Türkistand Gheripning Gazini Sheriqqe Yetküzüsh Gaz Yoli Rimunt Qilindi

Xitayning iqsadiy paydilinish gézitining 9 - ayning 16 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning néfit turba yoli jiddiy ishlarni bir terep qilish merkizi sheriqning gazini gheripke toshushni kcheytish qurulushi - Lunnen gaz ponkitini rimont qilish qurulushi yéqinda tamanlanghan.

Gheripning gazini sheriqqe toshush shérkiti Sherqiy Türkistandin toshuldighan yilliq gazning miqtaritini eslidiki 12 milyard küpmetirdin 17 milyard küp mitirgha yetküzgenliktin, bu torba yolini we gaz ponkitida bésim ashurush üskinlirini rimont qilishqa toghra kelgen idi.

Xitay mustemlikichiliri Sherqiy Türkistanda atalmish “gheripning gazini sheriqqe yötkesh” siyasitini qolgha qoyghandin kéyin, heryil zor miqtarda tebiy gazni Xitayning ichkiri ölkilirige toshup kétiwatqan bolup, Xitaynig ichikiri ölkiliride tebiy gazning bahasi hetta Sherqiy Türkistandin töwen bolghan. Tebiygaz mol bolghan Sherqiy Türkistanda tebiy gaz kemchilliki kélip chiqqan idi.

http://finance.ifeng.com/roll/20090916/1242393.shtml

4) Xitay Yingne Sanjish Weqeside Tutqan Adem Sani 75 ke Yetti

Xitay sodigerler gézitining 9 - ayning 16 - küni bergen xewirige qarighanda, Uyghur aptonum rayonluq axparat élan qilish ishxanisi tönügün axparat élan qilip, aptonum rayunluq JXJ nazariti we Ürümchi sheherlik saqchi idarisining yinge sanjish dilosigha zerbe bérish heqqidiki eng yéngi xewerni élan qilaghan. Pütün Sherqiy Türkistandin yingne sanjish weqesi peyda qildi dep guman bilen tutulghan adem sani 75 ke yetken. Yingne sanjish guruhidin 7 sini weyran qilip, yingne sanjish dilosidin 36 ni pash qilghan.

Xitay JXJ ministirlikining ministiri Meng Jianzhu Ürümchige 2 - qétim kelginide yingne sanjish weqesini Uyghurlargha artip, Xitay köchmenlirini qollap, Uyghur jinayetchilerge qattiq zerbe bérish toghrusida yol yorup bergen idi. Xitay mustemlikichilirimu qolgha élin'ghan jinayet gumandarlirini (ularning hemmisi Uyghur) qattiq jazalap, ulargha éghir zaja bergen.

http://finance.ifeng.com/money/roll/20090916/1242037.shtml

5) Qinghaidin Sherqiy Türkistangha Barghan Ishlemchilerning Sani 30 Mingdin Eship Ketti

Xitayning xelq géziti torining 9 - ayning 16 - künidiki xewirige qarighanda, Qinghaidiki déhqan ishlemchilerdin Sherqiy Türkistangha paxta yighish üchün baridighanlarning sani 30 mingdin éship ketken bolup, ular asasen Qinghai ölkisining Haishiwan poyiz istansidin yolgha chiqqan we Sherqiy Türkistan'gha yitip kélip pahta yighshni bashliwetken.

Bu 30 mingdin artuq ishlemchilar nöwette Sherqiy Türkistanning Shixanze, Ürümchi, Korla, Aqsu, Qumul qatarliq jaylirida ishleshwatqan bolup, buyilqi pahta tirishtin qildighan kirimni 80 milyon yuange yetküzüsh iken.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0916_17_1350449.shtml

6) Xitayda Kompartiye Ezaliri Xelq Bilen Yüzmu Yüz Öltürüp Söbet Élip Barmaqta

Xinhua torinig 9 - ayning 15 - küni Ürümchidin bergen xewirige qarighanda, Ürümchi shehride “5-iyul qanliq qirghinchiliq weqesi” yüz bergendin kéyin, mustemlikichi Xitay hökümiti Ürümchide köp xil shekillere atalmish milletler ittpaqliqi terbiyisini bashliwetken. Kompartiye ezalirini mehelle kochilargha asasliq rayonlargha ewetip, xelq bilen yüzmu yüz parangliship, ulargha teshwiq terbiye élip bérishni qanat yaydurghan. Hemde her millet xelqning qarshi élishigha shundaqla teshwiq terbiye herkitining yaxshi önimige érishken dep xewer bergen.

Xitay kompartiyisi gerche milletler ittpaqliqini 60 yildin buyan toxtimay tehswiq qilip kelgen bolsimu biraq bu xil aldamchiliq xaraktiridiki teshwiqat emeliyette eslidinmu qilche emeliy asasiy bolmighan bir sharaitta yalgahndin ijra qilin'ghanliqi üchün héchqandaq önüm bermige idi., “Ürümchi 5-iyul weqesi” din kéyin Xitaylar milletler ittipaqliqini küchep teshwiq qilghan séri Xitaylar bilen Uyghurlar ottursidiki zidiyet shunche küchiyip, axirda yene Xitaylarning Uyghurlarni urup öltürüsh qestlesh basturush milliy kemsitish weqeliri üzülmey yüz bérip, Xitaying milletler ittipaqliqi siyasitning mahiyitini échip tashlighan idi.

7) Xitay BDT Kishilik Hoqoq Komititining Aliy Derijilik Emeldarning Dokilatidin Epsoslandi

Xelq ara xewler torining 9 - aynig 16 - künidiki xewirige qarighanda, Bileshken doletler teshkilatining kishilik hoqoq yighini 9-ayning 15-küni shiwitsariyining Jenewe shehride échilghan bolup, Birleshken Döletler teshkilatinig kishilik hoqoq komititining aliy derijilik emeldari Piley xanim Xitayning Sherqiy Türkistan we Tibet mesilisige qattiq diqqet qiliwatqanliqini bildürgen. Xitay wekiller ömiki bolsa qattiq epsoslanghanliqini bildürüp, Sherqiy Türkistan mesisilisi bilen Tibet Mesilisining kishilik hoqoq mesilisi emeslikini bildürgen.

Xitay wekiller ömiki yene sözde tekitlep, bultur Tibette yüz bergen “14 - mart weqesi ” bilen Sherqiy Türkistanda yüzbergen “5-iyul Ürümchi weqesi” cheteldiki bölgünchi küchler peyda qilghan weqe bolup, Sherqiy Türkistan mesilisi bilen Tibet mesilisi kishilik hoqoq mesilis emes, bu zorluq weqeliri bilen Xitay hökümitinig milletler siyasitining qilche munasiwiti yoq, bu weqeler hergizmu kishilik hoqoq mesilisi, diniy mesile, millmiy mesile bolmastin belki döletni parchilash herkiti, yeni zorawanliqni térrorluqini asas qilghan weqe bolup, pütünley Xitayning ichki ishi digen we xelqara jemiyetning pakitni asas qilip, Xitaying asasiy hoqoqini hörmet qilishni hem ichki ishlirigha arlashmasliqini telep qilghan.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0915_17_1350332.shtml