Uchur we Tehlil

1) Xitay Bilen Hindistan Chigrida Öz Ara Ot Achti, Hindistan Terep Hujumni Toxtatmidi

xitayning xinhua torining 9 - ayning 12 - künidiki xewirige qarighanda, Hindistan axparat wastirliri xewer bérip, Pakistan armiyisining 11 - chisila Hindistan chégirisi ichige rakita atqanliqini bildürgen. Biraq Pakistan herbiy terep bu xewerni inkar qilghan.

Pakistan armiyisi bilen Hindistan armiyisi ikki dölet musteqilliq jakarlighandin kéyin Keshmirdiki zémin mesilisini chöridep 60 yil ichide 3 qétim chong kölemde urush qildi, uningdin bashqa ikki dölet chégrisida toqunush izchil dawam qilip kelgen bolup, Keshmirdiki chégra rayon ikki dölet daim bir birge ot achidighan muqimsiz rayon bolup qalghan.

http://news.ifeng.com/world/200909/0912_16_1345929.shtml

2) Ürümchide Xitay Mustemlikichiliri Yingne Bilen Adem Yarlandurush Weqesige Höküm Élan Qildi

Xitay sodigerler gézitining 9 - ayning 13 - künidiki xewirige qarighanda, Ürümchi ottura xelq sot mehkimisi yingne bilen adem yarlandurdi we yingne sanjish arqiliq kishilerde wehime peyda qildi digen jinayetler bilen, qolgha élinghan 3 neper jinayet gumandarliqni eyiplep, ulargha 15 yilliq,10 yilliq we 7 yilliq muddetlik qamaq jazasi bergen. Uning ichide ikki ademge 3000 koy we 5000 koy jerimane qoyghan.

Xitayning xewirige qarighanda jinayet gumandarliqni eyipleshte jinayi pakit tolup, adwukatlar qanungha asasen jinayet gumandarliri üstidin eyipligen bolup, sot jineyet gumandarlirini terjiman bilen teminligen dep biljirlighan.

Jinayet gumandarlirining isimliri töwendikiche:
Irpan . Ilham, jaza mudditi 15 yil.
Muxterjan. Turdi, jaza mudditi 10 yil, 5000 koy jerimane qoyulghan.
Amanisagul. Qadir, jaza mudditi 7 yil, 300 koy jerimane qoyulghan.

Xitay mustemlikichi dariliri Uyghur yingne sanjish weqesini Uyghurlargha artip, Uyghurlarni shiddetlik jazalaydighanliqni bildürgendin kéyin, bu qétim tunji türkümde 3 neper Uyghurgha éghir jaza körgen. Biraq kochilarda xitaylar terpidin naheq urup öltürwétilgen Uyghurlarning soriqi bolmighan bolup, xityay mustemlikichiliri hazir pütün küchi bilen Ürümchidiki Xitay köchmenlirning hayati we mal - mülikini qoghdash bilen bolup ketken.

http://finance.ifeng.com/money/roll/20090913/1229829.shtml

3) Xitay Mustemlikichiliri Sherqiy Türkistanda Uyghurlarni Qamal Qilishni Kücheytemekte

ETIC'ning wetendin biwaste alghan xewirige qarighanda, Xitay mustemlikichi hakimiyiti Sherqiy Türkistandiki Uyghur xelqige qaritilghan qamal qilishni kücheytken bolup, nöwette Sherqiy Türkistanda kishilerning ramazan eyida normal dinniy paaliyetlirimu qattiq cheklen'gen, kishilerning öyide iptar qilishi, Uyghurlarning bir jaygha yighilishi qattiq cheklengen. Yilda bir kélidigha ulugh roza héytining yéqinlap kélishige egiship, Xitayning roza héytta Uyghurlarning normal héyt namizini ada qilishigha yol qoyush qoymasliqimu téxi éniq emes iken.

Ürümchide “5-iyul qanliq qirghinchiliq weqesi” yüz bergendin kéyin, Xitay mustemlikichiliri hette Uyghurlarning jüme namizini oqushinimu qattiq cheklep , meschitlerni taqiwétip, kishilerni jüme namizini öyide oqushqa boyrighan idi.

4) Xitay Rehbiri Muqimliqni Qoghdashni Telep Qildi

Xitay kompartiyisi merkizi siyasi ishlar idarisining komissari merkizi siyasi ishlar komitining shujisi Zhuo Yongkang 12 - chisila Beijingda échilghan yighinda tekitlep, pütün memkitettiki hakimiyet apparatliridin jemiyet omumiy weziyetni bir tutash pilanlap, muhim nuqtini asas qilip, xelq ammisigha tayinip, qattiq usullar bilen wezipini qatttiq ijira qilip, kommunist Xitay döliti barliqqa kelgenlikining 60 yilliqini tebriklesh paaliyiti üchün ténch aman muhit yaritishni telep qilghan.

Xitayning dölet bayrimi yéqinliship qalghan peyitlerde Ürümchi weziyiti tinjimayla qalmastin eksiche téximu jiddiyliship ketti. Unigdin bashqa Xitayning öz ichidimu zidiyet mürekkep we ötkür bolghachqa, Xitay hakimiyiti nöwettiki dölet bayriming xewpsizlikidin qattiq endishe qilmaqta iken.

http://news.ifeng.com/special/60nianjiaguo/renjianzhengdao/
news/200909/0912_7872_1346129.shtml

5) Ichkirining Qismen Mektepliride Choshqa Zukimining Yighindi Xaraktirlik Kisellikliri Köpeymekte

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 12 - küni bergen xewirige qarighanda, Qaramay we Kunming qatarliq sheherler hem Hebei, Siquan, Shanxi qatarliq ölkiliridiki bir qisim mekteplerde choshqa zukiming yighindi xaraktirlik kisellik alametliri arqa - arqdin peyda bolup, téz sürette köpeymekte iken.

Xitay nöwette kisellik lamamiti bayqalghan oqughuchilarni doxturxanida ayrip dawalash we küzitishke orunlasturghan.

Xitayda choshqa zukimi kisili qaytidin bayqalghandin kéyin Xitayning hemme ölke we sheherlirde bu kiselning alametliri körülüp, Xitay hökümitrini qattiq sarasimige sélip kelmekte.

http://news.ifeng.com/world/special/zhuliugan/
zuixinbaodao/200909/0912_6347_1346131.shtml

6) Sherqiy Türkistanniki Choshqa Zukimi Kesilige Giriptar Bolghan dep Diagnoz Qoyulghan Bimarning Sani 51 ge Yetti

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 12 - künidiki xewirige qarighanda, Sherqiy Türkistanda 9 - ayning 10 - küni choshqa zukumi bimarningdin biri yéngidin bayqalghan bolup, hazirghiche bu kiselge giriptar bolghan bimarlarning sani 51 ge yetken.

“Xinjinag” sehiye nazariting xewirige qarighanda, 10 - awghustqa qeder choshqa zukumi bilen aghrighan bimarlaning sani 50 bolup, ularning hemmsi Ürümchi sheherlik 70 - ottura mektepninng oqughuchiliri iken. Uningdin bashqa yene bir neper oqutquchimu bar bolup kisellik ehwali anche éghir emes iken.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/12/content_17677971.htm

7) Sherqiy Türkistanda 90 Minggha Yéqin Adem Dölet Memorluq Imtihanigha Qatnashqan

“Xinjinag” gézitining 9 - ayning 12 - künidiki xewirige qarighanda, 2009 - yilliq Uyghur aptonum rayonning jemiyettin ashkara memor we zimetchi xadim qobul qilish imtihani 9 - ayning 12 we 13 - küniliri élinghan, pütün Sherqiy Türkistandin 88825 adem bu qétimqi imtihan'gha qatnashqan. Ürümchidin qatqanshqan adem sani 26765 bolup, 22 imtihan nuqtisi tesis qilinghan.

Sherqiy Türkistanda choshqa zukimi tarqalghanliq sewebidin, imtihan teshkilligüchi orunlar imtihan bergüchilerni imtihan bashlinishtin 1 saet burun kélip salametlik tekshurtishini belgiligen.

Yillardin buyan Xitay mjustemlikichiliri Sherqiy Türkistand atalmish dölet memorluq imtihani orunlashturp jemiyettti “ashkara adil ” imtihan élip, memor xadim qobul qildighanliqni bildürgen bolsimu biraq, imtihanda yenila keskin riqabet bolup, milliy kemsitish we chetke qéqish sewebidin nurghun Uyghur oqughuchilar bu saxta imtihanda türlük bahane sewepler bilen chetke qéqilip, qobul qilinmaydighan we qobul qilinsimu “wekil xaraktirlik orunlarda” az sandiki Uyghur yashliri qobul qilinip mutleq köp qisim Uyghur yashlirj yenila bir chetke qayrip qoyulush hadisi umomliship ketken.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/12/content_17677497.htm

8) Xitay Mustemlikichi Hakimiyiti Uyghur Tildiki “Xitay Dölet Xeritisi” we “Dunya Xeritisi”ni Élan Qildi

Xitaynig xinhua torining 9 - aynig 11 - kündiki xewirige qarighanda, “Xinjinag” 2 - ölchesh sizish akadimiyisining 5 aygha yéqin waqit serip qilishi bilen, Uyghur tildiki “Xitay dolet xeritisi” we “dunya xeritisi” 11-chisila resimiy élan qilinghan.

Xitayning xewirige qarighanda , “Xitay xelq jumhuryitining dölet xeritisi ” we “dunya xeritisi” herbiri 10 ming nusxidin neshir qilinghan bolup, buning birqismi mekteplerge hediye qilinghandin bashqa, qalghan qismi herqaysi kitapxanilargha sétildiken.

Bu ikki xerite, Xitay kommunist döliti qurulghan 60 yildin buyann, tunji qétim resmiy türde Uyghur tilda neshir qilinghan xerite bolup hésaplindu.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/11/content_17675180.htm