Uchur we Tehlil

1) Xitat Mustemlikichiliri Sherqiy Türkistandiki Emeldarlirini Tengshidi

Xitayning Xinhua torining 9 - ayning 5 - kündiki xewirige qarighanda, Xitay merkizi hökümiti we aptonum rayunluq partikom xelq qurultiyi daimi komititining qararigha asasen, Ürümchi sherrining sékiltari Lizhi'ning ornigha Zhuhailun sekiltar bolghan. Uningdin bashqa yene Uyghur aptonum rayunluq JXJ nazaritining naziri Liu Yaohua'ni wezipisidin élip tashlap ornigha Zhu Changjie'ni Uyghur aptonum rayonluq JXJ nazaritining naziri qilghan.

Xitay hökümiti nöwette, Xitay köchmenlirining Ürümchide 9 - ayning 2, 3, 4 - künäliri topliship qilghan namayishi we namayishta emeldarlarni wezipisidin élip tashlash toghursidiki teleplirige asasen bu qarni allghan bolushi mumkin.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/05/content_17613473.htm

2) Xotende Qatnash Weqesi Yüz Bérip 6 adem Qaza Qildi

Xinhua torining 9 - ayning 4 - küni Ürümchidin bergen xewirige qarighanda, 4 - chisila seher saet 3 tin 40 minut ötkende ikki yuluchilar aptobusi öz - ara soqulup ketip, 6 adem ölgen 16 adem yarlanghan.
Nöwette weqedin kéyinki ishlarni bir terep qilish xizmiti jiddiy élip bériliwatqan bolup, yardarlar doxturxanida jiddiy qutquzuluwétiptu. weqening sewebimu yenimu ilgirligen halda tekshürüliwétiptu.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/05/content_17612509.htm

3) Xian Tömür Yol Idarisi Sherqiy Türkistangha Paxta Tériydighan Ishchilerni Toshush Üchün Mexsus Poyiz Ajratti.150,000 adem Toshush Mölcherlenmekte

Xitay xinhua torining 9 - ayning 5 - küni bergen xewirige qarighanda, shu küni kech saet 10 etrapida Xian tömür yol idarisi Xian tömür yol idarsi poyiz istansida murasim ötküzüp, paxta yighdighan ishlemchi Xitaylarni toshuydighan poyiz resmiy qatnashqa bashlighan. Shenshi, Henan qatarliq jaylardin kelgen 1700 din artuq ishlemchi poyiz istansida nöwetchi poyiz arqiliq Ürümchige qarap yolgha chiqqan.

Igellinishche bu yil yalghuz Xian poyiz istansidinla Sherqiy Türkistangha toshuldighan ishlemchi Xitaylarning sani 150,000 gha yétidiken. Xitay mustemlikcihiliri nöwette Sherqiy Türkistanga paxta yighish üchün 800,000 din artuq Xitay ishlemchini toshup kélishni pilanlawatqan bolup, bu ishlemchiler Xitayning hemme ölkiliridin kélidiken. Uningdin bashqa yene Bingtuannning yangyu yighishqa lazimliq 200,000 ishlechinisini qoshqanda Sherqiy Türkistangha bu yil ichkirdin kélidigghan ishlemchilerning sani molyondin éship kétidiken.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/05/content_17612519.htm

4) Xitaydiki Eng Chong Aq Bashliq Ördek Köpiyish Meydani Yoqulup Kétish Xewipige Duch Keldi

Xitayning xinhua torining 9 - ayning 5 - künidiki xewirige qarighanda, Uyghur aptonum rayonluq qushlarni küzitish jemiyitining bildürüshche, pütün dunyada sani aran 8000 – 13000 ghiche bolghan dunyadiki yoqilip kétish xewipige duch kelgen aq bashliq ördekning Xitaydiki eng chong kopiyish orni bolghan Ürümchi sheher etrapidiki Baihou köli rayoni nöwette kopiyish muhitining yoqlish xewipige duch kelgen.

Ilgiri Ürümchi Baihou kölide aq bashliq ördekning sani köp bolup, Ürümchi Baihou köli Xitaydiki eng chong aq bashliq ördek köpiyish meydani bolup hésaplinatti. Biraq yéqinqi 3 yildin buyan yéqin etrapta kan qézish, qurush we échish, exlet bir terep qilish, qush tuxumlirini yighish qatarlinq insan paaliyetlirining tesiri tüpeylidin, aq bashliq ördekning sani yilmu - yil azlap barghan.eger waqtida tedbir qollinip bu rayon qoghdalmisa Xitay boyiche eng chong bolghan aq bashliq ördekning kopiyish meydani yoqulup kétishi mumkin iken.

http://www.xj.xinhuanet.com/2009-09/05/content_17612499.htm

5) Xitay “5-iyul Ürümchi Qanliq Qirghinchiliqi” diki Dilo Raziwitka Qilip Bir Terep Qilish Xizmitini Jiddiy Élip Barmaqta

Xitayning xinhua torining Ürümchidin 9 - ayning 4 - küni bergen xewirige qarighanda, Xitay mustemlikichi dairliri “Ürümchi 5 - iyul qanliq qirghinchiliq” weqesidiki raziwitka qilip dilo bir terep qilish xizmitini jiddiy élip bériwétiptu.

Xitay jamaet xewipsizlik tarmaqlirining bildürüshiche, nöwette toxtitip qoyulghan adem 825 ke, boyruq boyiche tutulghan dem sani 239 gha, qolgha élishqa testiq salghan adem sani 197 ge yetken. Xitay mustemlikichiliri yuqurqi ademlerning hemmisini qanon boyiche jazalaydighanliqni bildürgen.

Nöwette Xitay hökümet terep élan qilghan xewerlerde zor periq bar bolup, Xitayning sözini bir birini inkar qildu. Yeni aldin qétim Xitay terep Rabiye Qadir xanimning Xitay türmiside yétiwatqan adem sani 200 din ashidu digen bolsa, Xitay terep inkar qilip, aren 89 ademning qolgha élinghanliqni ilgiri sürgen idi.

http://bt.xinhuanet.com/2009-09/04/content_17603082.htm