Uchur we Tehlil

1) Uyghur Aptonum Rayoni Qurulghandin Buyan Tashqi Soda 4300 Hessa Ashqan

Xitayning Sumrugh torining 9 - ayning 3 - künidiki xewirige qarighanda, Uyghur aptonum rayunning muawin qorchaq reisi Köresh Mexsut, Xitay dölet ishliri mehkimiside otkuzulgen axparat élan qilisj yighinida, Uyghur aptonum rayuni qurulghandin buyan tashqi sodining uchqandek tez surette rawajalnghanliqini, 2008 - yili tashqi soda omumiy miqtarining 22 milyard 200 milyon Amerika dollirigha yetkenlikini, bunining 1955 - yildiki sewiye bilen sélishturghanda 4300 hessidin köp ashqanliqni bildürgen.

Uyghur aptonum rayonning qorchaq reisi Köresh Mexsut qilche teptartmay, Sherqiy Türkistandiki Uyghurlarnining échinishliq ehwalini “bay bayashat” we “téz sürette tereqqiy qilish” digendin ibaret ikki sözge yighinchaqlap, Uyghur xelqning nöwette duch kelgen ijtimayi mesillirini tilgha élishtin özini qachurghan. Yighinda yighinda ishenchisiz we toluq bolmighan sanliq melumatlarni élan qilip, muxpirlarni qaymuqturushqa urunghan.

http://finance.ifeng.com/roll/20090903/1183915.shtml

2) Xitaydiki Atalmish 5 Aptonum Rayon Xitay Kompartiyiside Bolghan Jeryanida Qolgha Keltürgen Netijilerni Élan Qildi

Xitayning sumrum torining 9 - ayning 3 - künidiki xewirige qarighanda, Xitayning dölet ishliri mehkimisi axparat élan qilish yighini échip, Xitaydiki atalmish 5 aptonum rayonninig kommunist Xitay hakimiyet yurguzgendin buyanqi qolgha kelturgen netijilirini élan qilighan.

Xitay merkizi hökümiti 5 aptonum rayunnnig qorchaq reislirini yighinda dokilat bérishke we muxpirlarning suallirigha jawap bérishke orunlashturghan bolup, bu qorchaq reisiler, yighinida Xitay kompartiyisi hökümranliq qilghan 60 yildin buyan qolgha keltürgen atalmish zor netijilirini hedep köptürüp mubalige qilip, Xitay kommunistlirining yerlik xelqqe salghan we sélip kéliwatqan zulumlirini yushurghan.
Yighingha Uyghur aptonum rayonning qorshaq muawin reisi Köresh Mexsut qatnashqan bolup, u yighinda Sherqiy Türkistanning 2008 - yilliq milliy ishepchiqirish omumiy qimmitining 420 milyard 300 milyun yuange, déhqanlarning kishi béshi kirimining 3500 yunage yetkenlikini bildürgen hem yéza igilikining tereqiyatini köptürüp sözlep, Uyghur xelqining nöwette duch kelgen türlük ijtimayi we iqsadiy mesillirini tilgha almighan.

http://news.ifeng.com/special/60nianjiaguo/renjianzhengdao
/news/200909/0903_7872_1332753_2.shtml

3) Zhunyou Pay Hessidarliq Shirkiti Pütün Küchi Bilen Sherqiy Türkistanning Yer Qatlimi Kömür Gazini Achidighanliqni Bildürgen

Xitayning sumrugh torining 9 - ayning 3 - küni xewer qilishche, 9 - ayning 2 - küni zhunyou pay hessidarliq shirkiti bilen Kucha nahiyilik sodiger chaqirish idarisi kömür qatlimi gazni échish toghursidiki toxtamgha imza qoyup, mezkur shirketning Kucha nahiyisi teweside kömür qatlimi gazini tekshürüsh we échishqa qoshulghan. Bu torning kölimi heryili bir milyard küpmiter gaz élish bolup, omumiy sélindighan meblegh 500 milyun yuange yitidiken.

Xitay hökümiti Sherqiy Türksitandiki bayliqlarni échish we uni bulang - talang qilish herkitini yildin - yilgha kücheytip kéliwatqan bolup, gerche Sherqiy Türkistanda tebiy bayliqlar shunche köp bolsimu biraq Sherqiy Türkistandiki keng Uyghur xelqi bu bayliqlardin yiraq qaldurulghan bolup, barliq éliniwatqan iqsadiy menpetlerdin peqet mustemlikichi hakimiyet we Xitay sodigerliri behrilenmektiken. Shu seweplik Uyghur xelqi namratliq ghadayliq ichide jan talishwatqan bolsimu biraq Xitay hakimiyiti we köchmenliri zor miqtarda bayliq toplap, bir birige qarmu qarhi ikki qutupni shekillendürgen.

http://finance.ifeng.com/stock/kkg/20090903/1185442.shtml

4) Sherqiy Türkistanda 600 Ming Azsanliq Millet Oqughuchisi Resmiy Türde “Qosh Tilliq Maarip”ni Qobul Qilishqa Bashlighan

Xitayning sumrugh torining 9 - ayning 3 - künidiki xewirige qarighanda, Uyghur aptonum rayonluq qosh tilliq oqutushqa yétekchilik qilish guruppisning bildürüshiche, maaripning süppiti we maaripqa sélinghan mebleghning éship bérishigha egiship, Sherqiy Türkistandiki 600 ming azsanliq millet oqughuchisi yesli, ottura bashlanghuch mekteplerde qosh tilliq maaripni qobul qilghan. Bu san pütün azsanliq millet oqughuchilirining 25.4% ni igelligen.

Qosh tilliq oqutushqa yitekchilik qilish gurupisidiki Xitay xadimning qarishche, qosh tilliq maarip, oqughuchilarning unwersal sapasini yuquri kötürüp, milletler ottursidiki öz ara almashturush we chüshinishni ilgiri sürdiken. Atalmish “qosh tilliq oqutush maaripi” Sherqiy Türkistandiki Uyghur xelqning qarshi élishigha érishken bolup, jenubi rayondiki Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlarda déhqanlar özlikidin qosh tilliq balilar yeslisi qurup, balilirini apirip bergenmish.

Yéqinqi yillardin buyan Xitay mustemlikichiliri Sherqiy Türkistanda Uyghur xelqning til yéziqi we maaripini yuqutup, Uyghur xelqning medeniyitini weyran qilish arqiliq Xitaylargha asmilatsiye qilip yoqutush siyasitini kücheytip, Uyghurlargha qaratqan asmilatsiye qilish herkitini kücheytken idi. Komunist Xitay merkizi hömiti we Xitay mustemlikichi hakimiyiti zor kölemde adem küchi maddiy küch we maliye küchi ajirtip, qosh tilliq oqutush maaripigha meblegh salghan bolup, 2008 - yilgha qeder qosh tilliq maaripqa sélin'ghan omumiy meblegh 1 milyard 230 milyon yuange yetken.

Xitayning mes'ul xadimining bildürüshiche, Xitay hökümiti yene 4 milyard yuan meblegh sélip Sherqiy Türkistandiki qosh tilliq maaripning tereqiyatini ilgiri sürdiken. Buning ichide 2 milyard 950 milyuan yuan meblegh 2011- yildin burun sélinip, Sherqiy Türksitanda 2237 qosh tilliq balilar yeslisi qurushqa ishlitilidiken. U chaghda 349 ming azsanliq millet baliliri qosh tilliq balilar yesliside oquydiken.

http://edu.ifeng.com/news/200909/0903_6978_1333090.shtml

5) Lanzhuo Xinjiang Tömür Yoli 2 - Qétimliq Qosh Rélis Qurulush Mumkinchiliki Toghursidiki Dokilat Xitay Dölet Tereqiyat Komititining Testiqlishigha Érishti

Xitayning sumrugh torining 9 - ayning 3 - künidiki xewirige qarighanda, Lanzhuo - Xinjiang tomur yoli 2 - qétimliq qosh rélis qurulush mumkinchiliki toghursidiki dokilat Xitay dölet tereqiyat komititining testiqlishigha érishti

Lanzhuo - Xinjiang tömüryoli 2 - qétimliq qosh relisliq qurulushi, Lanzhuoning gherbi poyiz istansidin bashlinip, Qinghaining Xining, Gansuning Zhangye, Jiuquan, Jiayuguan, Sherqiy Türkistanning Qumul, Turpandin ötüp axir Ürümchige kirdiken. Omumiy musapisi 1776 kilomitir bolup, 31 beket tesis qilinidiken. Bu tömür yol adem we mal toshushni asas qilidiken. Qurulushqa 143 milyard 500 milyon yuan meblegh sélish pilanlanghan bolup, qurulush 5 yil ichide tamamlindiken.

Yengidin qurulmaqchi bolghan bu tömür yolning molcherlengen tiransiport iqtidari bolsa, yiligha 350 milyon tonna mal toshush we 40 milyon yoluchi toshush bolup, Lanzhuo - Xinjiang tömür yolning tiransiport iqtidarini hessilep yuquri kötürdiken.

Xitay mustemlikichi hakimiyiti yillardin buyan Sherqiy Türkistangha kélidighan tömür yol yasashni jiddiyleshtürüp kéliwatqan bolup, bu Xitay kommunistlirning Sherqiy Türkistan teb'i bayliqlirini talan - taraj qilish hem köchmen yötkeshtiki asasliq wastisi bop kelgen idi.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0903_17_1333451.shtml

6) Zhuo Yongkang Guangdong Ölkiside Tekshürüshte Boldi

Xitay sumrugh torining 9 - ayning 3 - künidiki xewirige qarighanda, 9 - ayning 2 - küni Xitay kompartiyisi siyasi biyrusining ezasi, merkez siyasi qanun komititining sekiltari Zhuo Yunkang Guangdong ölkiside xizmetlerni tekshürüshte bolghan we tekshürüsh jeryanida tekitlep, Xitay rehbiri Hu Jintaoning yéqinda “Xinjinag”da xizmetlerni tekshürüshte qilghan muhim sözi we pütün memliket boyiche muqimliqni qoghdash toghursidiki téléwiziye téléfon yighinining rohini estaydil izchillashturup, jemiyet bashqurush we milletler ittipaqliqni kücheytip, téximu inaq güzel sotsiyalistik chong aile qurup chiqishqa chaqirghan.

Zhou Yunkang yene alahide Guangdong ölkisning Shaoguan shehri Xurui oyunchuq zawutigha kélip, bu jaydiki Uyghur ishchilardining yataq, tamaq we turmush xizmet qatarliq ehwallirini közdin kechürgen. Hemde milletler ittipaqliqni kücheytish toghrusida yolyuruq bergen.

26 iyun bu zawutta 800 Uyghur ishchini zawuttiki 5000 Xitay ishchining birliship urush weqesi yüz bérip köpligen Uyghur ishchilar naheq ölgen we yarlanghan idi. Ta bügün'ge qeder Xitay kommunist hakimiyiti weqening jeryani we heqiqi ehwali hem shundaqla weqe peyda qilghan jinayetchilerge qandaq chare körgenliki toghursidiki uchurni ashkarlimighan. Ürümchi 5-iyul weqesimu del mushundaq bir adaletsizlik tüpeyi kötürülgen idi.

http://news.ifeng.com/shishizhoukan/
200909/0903_6275_1333218.shtml

7) Ürümchide Namelum Tighliq Eswap Bilen Adem Yarlandurush Dilosi Yüz Berdi, Saqchilar 15 Jinayet Gumandarini Qolgha Aldi

Xitayning sumrugh torining 9-ayning 3-künidiki xewirige qarighanda,9-ayning 2-küni Uyghur aptonum rayonluq axparat élan qilish ishxanisi muxpirlarni kütüwélish yighini échip, urumchide yeqinqi mezgilde yuz bergen tighliq eswab bilen adem yarlandurush we dawalinish ehwli toghursida melumat bergen.

Axparat élan qilish yighinida diyilishche , yeqinda Ürümchide namelum tighliq eswap bilen ademlarni yarlandurush weqesi yüz bérip kishilerni sarasimige salghan. Jinayet sadir qilghuchilarning jinayet peyda qilish orni herxil, dilo tuyuqsiz yüz béridighan bolup, herkiti tolimu yoshürün bolghanchqa saqchilar xéli teste jinayet gumandarlirini qolgha chüshürgen. Nöwette 15 jinayet gumandari qolgha élinghan bolup, buning ichide altisi toxtitip qoyulghan, törti resmi qolgha élishqa boyrulghan. Yene yarlnaghanlar doxturxanida tekshürüsh we dawalinishni qobul qiliwétiptu.

http://news.ifeng.com/mainland/200909/0903_17_1333429.shtml

8) Hinduniziyide 7.3 Bal Yer Tewrep Az Digendimu 45 Adem Qaza Qilghan

Xitay xeweler torining 9-ayning 3-künidiki xewirige qarighanda, 9 - ayning 2 - küni chushtin keyin saet 2:55 minut ötkende, Hindoniziyening Shiyajiawa ölkisige yéqin Hindi okyan déngiz rayonida 7.3 bal yer tewrigen. Uningdin kéyin yene ikki qétim qalduq yer tewrigen. Yer tewreshte hazirgha qeder 45 adem qaza qilghan. Qutquzghuchi xadimlar xarabilerdin hayat qalghuchilarni izdewatqan bolup, ölgen we yarlanghanlarning sani dawamliq orlishi mumkin iken.