5- iyul Ürümchi Weqesi Nime Seweptin Chiqti ?

Ürümchide Sherqiy Türkistan xelqining mustemlikichi Xitay hakimiyitining Uyghur xelqni depsende qilghanliqigha qarita élip barghan naraziliq namayishi élip berilghandin kéyin, mustemlikichi hökümet dairiliri we Beijing hökümiti derhal bayanata élan qilip, bu ishning chégra sirtidiki bölgünchi küchler teshkillik we pilanliq halda élip barghan bir qétimliq urush – chéqish, bulash weqesi dep bekitti. Weqening sewebini bolsa Guangdong Shaoguandiki bir qétimli kichik jinayet dilosi yüz bergendin kéyin Ürümchidiki azsandiki bir qisim kishiler qaymuqturulghan we axirda bu weqe kélip chiqqan dep izahat bergen. Biraq bu kishini hergiz qayil qilalmaydu.

Bu weqening aldi keynige qarap baqsaqla kommunist Xitayning bergen dokilati pütünley aldamchiliq bolup, Uyghur xelqi üstidin qanliq qirghinchiliq yürgüzgen weqedin bashqa nerse emes. Undaqta bu weqe nime seweptin kélip chiqti? 6 - ayning 26 - küni kechte Guangdong ölkisining Shaoguan shehridiki Xurui oyunchuq zawutida nechche ming Xitay ishchi zawutqa bésip kirgen qara jemiyetning bashlamchiliq qilisihi we teshkillishi bilen zawuttiki 600 din köp Uyghur ishchilarning yatiqigha basturup kirip, ularni taki tang yorughiche 6 saet toxtimay urghan, qachqanlar qéchip qachalmighanlar tayaq zerbiside yiqilghan. Ölgenlerning sani éniqsiz bolup beziler 20 nechche dise beziler 50 nechche digen, yene bezile 60 nechche digen. Biraq neq meydandiki ispatlardin körüwélish tes emeski ölgenerning sani hergiz 20 din kem emes. Biraq Xitay tor betliride ölgen Uyghurlar aran ikki diyilgen.

Shaoguan weqesi yüz bérishtin burun 6 - ayning bashlirda Qeshqer qedimiy shehri mustemlikichi hakimiyetning pilanlishi bilen barliq Uyghur xelqning küchlük qarshi turushigha qarimay chéqip tashlanghan. Bu weqe pütün Sherqiy Türkistanni zil - zilige keltürwetken. Uyghur xelqning qan yashlirimu bu weqeni tosup qalalmighan. Uyghur xelqning küchlük ghezep nepriti mustemlikichi hakimiyetning yolsizliqliri we qoral körsütüp qorqutishi bilen bésilip qalmighan.

Bu weqege barliq Uyghur xelqi qattiq échinip turghanda, yene bir köngülsiz weqe Uyghur xelqning ghezep nepritini téximu ulghaytiwetken. Yeni yeken nahiyiside bir Xitay oqutquchi mektep mudiri (Xitay) ning chapan yépishi bilen ilgiri kéyin bolup 23 nasride Uyghur qizgha basqunchiliq qilghan. Biraq jawapkar yene qanun tarmaqliri terpidin qanat astigha élinip, jineyiti xelq ammisidin yoshurulghan. Ziyankeshlikke uchurghan Uyghur qizlarning ata anisi téhditke uchurghan. Dilo adil bir terep qilinmighan. Uyghur xelqning ghezep nepriti qaynap tashqan.

Mushundaq Uyghur xelqning milliy ghorurni éghir derijirde depsende qilip Uyghur xelqning chidap turghuzsiz haletke keltürwetkende, Guangdong Shaoguandiki weqe partilash aldida turghan bombining pilikige ot yéqiwetken. On minglighan Uyghur yashliri kochilargha chiqip bu irqiy qirghinchiliqni eyipligen we hökümettin bu ishqa chushenche berishni telep qilghan. Netijide qanliq basturulghan.

Uyghur xelqide “haqaretlik hayattin,sadaqetlik ulum yaxshi” digen maqal temsil bar. Uyghur xelqning sewir qachisi toshti, 60 yildin buyan Uyghur xelqige sélinghan kommnistlarning zulumi chékidin éship chidighusiz derijige bardi. Mana bu “5- ilyul Ürümchi weqesi” ning heqiqiy sewebiy.