ETIC ning Bayanati :
Guang Dongdiki Uyghur – Xitay Toqunushining Bash Jawapkari Xitay Hakimiyitidin Ibaret

Xitay tor betlirining xewer qilishiche, 6 – ayning 26 – küni Xitaydiki Guang Dong ölkisining Shao Güan shehridiki bir oyunchuq zawutida, Xitay ishchilar bilen bu zawutqa Sherqiy Türkistandin mejburi yötkep kélingen Uyghur ishchiliri otturisida keng kölemlik qanliq toqunush yüzbergen.

Gerche hazirgha qeder toqunushta ölgen we yarilan'ghanlarning heqiyqi sani heqqide éniq melumat bolmisimu, emma , Shaogüen sheherlik hökümetning weqe heqqidiki dokilatida körsitilishiche, jemi 4 saet dawam qilghan bu qétimqi weqede jemiy 120 kishi yarilanghan, bulardin 81 kishi Uyghur, qalghan 39 nepiri Xitay, weqede 2 kishi ölgen, ölgüchiler Uyghur.

Emma cheteldiki < Boshün > qatarliq uchur wastilirida körsitilishiche, weqede ölgüchiler sani 18 neper bolup, bulardin 12 nepiri Uyghur, 6 nepiri Xitay.

Bezi uchurlardin melum bolushiche, toqunushni awal Xitay ishchiliri bashlighan bolup, zawuttiki Xitay ishchilardin 200 - 300 kishi toplunup tayaq – kaltek bilen Uyghur ishchilar yataq binasigha hujum qilghan, Uyghur ishchilarmu özini qoghdash üchün kaltek - Chomaq bilen qarshiliq körsetken.
Xitay internet tor betliridiki uchurlardin melum bolushiche, toqunush bashlanghan deslepki saetlerde zawutning amanliq xadimliri we saqchilar weqeghe arilashmay tamasha körüp turushqan, bir qanche neper qérindishining Xitay ishchilkar teripidin urup öltürülgenlikini körgen Uyghur ishchilar, özini mudapiye qilish üchün qarshi hujumgha ötkendila andin saqchilar toqunushqa ariliship weqeni peseytishke tirishqan.

Weqedin kéyin saqchi organliri zawuttiki 600 neper Uyghur ishchini bashqa jaylargha yötkigen. Taziliq ishchiliri weqe meydanidiki qan izlirini 2 saet etrapida yuyup tazilighan.

Weqedin kéyin merkizi hökümetning bixeterlik we jamaet xewpsizlik ishliri mesulliridin juw yungkang, méng jyenju qatarliqlar, sheherlik hökümetke yolyoruq bérip, weqening kéngiyip kétishining aldini élishni telep qilishqan.
Bizche bu weqe hergizmu tasadipiy otturigha chiqqan emes, unung belgilik siyasi arqa körünishi bar, bu, Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda 2003 – yilidin buyan yolgha qoyuwatqan < eshinche emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen niqap bilen yurt – makanliridin heydilip Xitayning ichki ölkilirige mejburi ishlemchilikke heydelgen Uyghurlarning isyani we peryatidin ibaret !

Bu toqunushning kélip chiqishining bash jawapkari bolsa, Uyghur qiz – yigitlirini ichki ölkilerdiki Xitay xojayinlirigha qulluqqa tutup bergen we ularni eghir ekispilatasiye, xorluq, kemsitishke mehkum qilghan Xitay hakimiyitining neq özidin ibaret !

Xitay hakimiyiti, Uyghur xelqining kelgüsi istiqbali hisaplan'ghan yashlarni ghayet zor Xitay qaynimi ichide atsimilatsiye qilip yoqutush meqsidide, 2003 – yilidin étibaren atalmish < eshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha bérip ishleshke yüzlendürüsh > digen niqap astida, Uyghur qiz – yigitlirini Xitayning ichki ölkilirige zor kölemde mejburi ishlemchilikke iwetip kelgen idi.

Xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliri, Xitay hakimiyitining Uyghur qiz - yigitlirini ichki ölkilerge mejburi ishlemchilikke iwetish siyasitini bolsa, < Uyghurlargha qaritilghan irqiy tazilash herikitining mohim bir parchisi > dep qarap, Xitay hakimiyitini buxil gheyri insani qilmishidin waz kéchishke chaqirip kelmekte.

Emma, Xitay hakimiyiti Xelqara jamaetchilikning shunche eyiplishige we Uyghurlarning qattiq naraziliqlirigha qarimastin, ichki ölkilerge sürgün qiliwatqan Uyghur qizlirining sanini yildin – yilgha ashurup kelmekte.

Merkizimizning igellishiche, nöwette Xitayning ichki ölkiliride mejburi ishlemchilikke séliniwatqan Uyghur qiz - yigitlirining sani texminen 500 mingdin ashidu. Xitay metbuatlirida bu heqte élan qilinghan bezi sanliq melumatlarmu Ularning bu mölcherining asasi jehettin toghra ikenlikini, hetta emiliy sanning bunungdinmu yuquri ikenlikini ispatlap turmaqta.

Uyghurlarni Xitayning ichki ölkilirige sürgün qilish herikiti Xitay merkizi hökümiti teripidin biwaste bashlitilghan bolup, 2003 – yili 3 – ayda Bei Jingda chaqirilghan Xitay kommunistik partiyesining 16 – nöwetlik wekiller qurultiyidin kéyinla, Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanda, < jenobi rayonlardiki éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha bérip ishleshke yüzlendürüsh xizmitini 10 – besh yilliq pilanning mohim terkibi qilish lazi > digen chaqiriqni otturigha qoyghan idi.

Merkezning bu chaqiriqigha asasen, 2003 – yilining otturliridin étibaren Sherqiy Türkistandiki her derijilik emgek we xelq ishliri idariliri omomiy yüzlük seperwerlikke kélip, Uyghurlar zich olturaqlashqan Qeshqer, Artush we Hoten rayonbliridiki Uyghur déhqanlirini, bolupmu Uyghur qiz – yigitlirini Xitayning ichki ölkilirige mejburi yötkep kelmekte.

Xitayning döwlet rehberliridin Hu Jintao, Ju Rongji, Wen Jiabao qatarliqlarmu bu mezgillerde Sherqiy Türkistanni ziyaret qilghanda, nöwette jiddi yolgha qoyuwatqan atalmish < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh „ siyasitini maxtap kökke kötergen we < aptonom rayon > diki her derijilik partiye – hökümet orunliridin bu xizmetni dawamliq türde chongqur qanat yaydurushni telep qilishqan idi.

Bu siyaset yolgha qoyulghan 2003 – yilidin buyan, Uyghur déhqanlirining turmushida yaxshilinish uyaqta tursun, eksiche bu siyaset tüpeylidin milyonlighan Uyghur déhqanliri yurt – makanliridin, yer – ziminliridin ayrilip xaniweychiliqqa uchridi.

Xitay hakimiyiti bir tereptin jenobi rayonlardiki Uyghur déhqanlirini Xitayning ichki ölkilirige mejburi heydeshni jiddileshtürse, yene bir tereptin ulardin boshighan rayonlargha ichki ölkilerdin kelgen Xitay aqqunlirini we Binglik Xitaylarni yerleshtürüshke bashlidi.
Undaqta bu Uyghur qiz - yigitliri ichki ölkilerde qandaq bir siyasi we ijtimayi mohit ichide yashawatidu ?

Xuddi chet'el metbuatlirida we hetta chet'ellerdiki demokratik Xitay metbuatlirida köp qétim xewer qilinghnidek, nöwette Xitayning ichki ölkiliride Uyghurlarni irqiy jehette kemsitish we xorlash yuquri pellige kötürülgen bolup, Xitayning pütün ölkiliri we sheherliri sherqiy Türkistandin kelgen Uyghurlarni qoghlandi qilishni, ulargha yataq bermeslikni, öy yaki dukan kiralimasliqni, ularni halighanche urup – soqup bozek qilishni, hechbir qanuniy asasqa tayanmastinla ularning mal – mülkini musadire qiliwélishni, we hetta halighanche tutup – solap qiynashni omomiy yüzlük bir adetke aylanduriwalghan idi.

Xitayning ichki ölkiliride adettiki Xitay puhralirimu birer Uyghurni körüp qalsa uninggha nepret we öchmenlik tuyghusi bilen qaraydighan, saqchilar birer Uyghurni uchrutup qalsimu, bikardin – bikar yenini ahturup soraq qilidighan, birer dukan yaki bazargha birer Uyghur kirip qalsa, hemme Xitay uninggha huddi oghrigha qarighandek guman bilen qaraydighan, hetta dukan xadimliri mikrofunda, < dukinimizgha Xin jiangliq kirdi, yanchughunglargha agah bolunglar > dep ashkare towlaydighan, taksichilar we aptawuz shopurliri Uyghur yoluchilarni ret qilip chiqarmaydighan bir weziyetke yetti.

Bu, irqiy ayrimichiliqning tipik ipadiliri bolup, bundaq weziyetning shekillinishige tamamen Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan, < terrorist, qatil, oghri – bulangchi, bölgünchi, radikal islamchi > digendek tetür teshwiqatliri sewepchi bolghan, Xitay hakimiyiti, < döwlitimizge eng zor xewip sherqiy Türkistan terorchiliridin kélidu > dep dawrang sélish arqiliq, < Uyghurlar bolsa éhtiyat qilidighan we nazaret qilidighan düshmen millet > digen fashistik qarishni Xitay puxralirining kallisigha singdürgen idi.

Dimek, 100 minglighan Uyghur qiz - yigitlirini kütiwatqini bolsa, Xitay metbuatliri teshwiq qilghinidek qandaqtur < tereqqi tapqan, zamaniwilashqan, azsanliq milletlerni baghrigha basqan illiq bir mohit > emes, belki Uyghurlargha bolghan düshmenlik we nepret tuyghuliri yuquri pellige chiqqan mana mushundaq fashistik bir mohit idi.

Unung üstige hazir ichki ölkilerde Uyghur qizliri ishlewatqan shirket we zawut – karxanilarning hemmisila ishlepchiqirish mohiti intayin nachar, bixeterlik we salametlik sigortasi bolmighan, ish heqqi töwen we asasen jismani küchke tayinidighan we bu seweptin öz jayida emgek küchi tapalmighan kichik tiptiki shexsi karxanilar bolup, adette emgek bilen özgertish meydanliridin perqi yoq idi.

Unung üstige bu karxanilargha yötkep kélingen Uyghur qizlirining erkin heriket qilishining we zawut qorosidin chiqishining qattiq cheklengenliki, künige 10 nechche saetlep eghir jismani emgekke sélinghanliqi, aghrip qalghan qizlarning yurtigha qaytishigha yaki ata – anisining kélip yoqlishigha yol qoyulmighanliqi, ish heqqiningmu bu qizlarning qoligha bérilmey, ular qarashliq nahiye we yeziliq hökümetlerge iwetiliwatqanliqi, köpligen zawutlarning eslidiki kélishimnamilargha xilapliq qilip, qizlarning ish heqqini toluq yaki waqtida bermigenlikige dayir hazirgha qeder istansimizda we chet'el metbuatlirida köpligen délil – ispatliq xewer – maqalilar élan qilinip kélinmekte.

Yene shundaqla bu qizlarni nazaret qilish üchün nahiye we yeziliq hökümetlerdin, saqchixanilardin, ayallar birleshmisi we ittipaq komutetliridin mexsus bashqurghuchi xadimlarning qoshup iwetilgenliki, bu xadimlarning köpünchisining Xitay xojayinlar bilen til biriktürüp, Uyghur qizlirini iqtisadi jehettin qaqti – soqti qilish, eitiraz bildürgüchilerge siyasi jehettin tehdit sélish bilen birge, ularni xuddi jinayetchilerni bashqurghandek qattiq nazaret astigha élip, bu zawutlarni sepi özidin bir jaza lagirigha yaki türmige aylanduriwalghanliqimu hemmige bilinip kélinmekte.

Dimek, bu qétim Guang Dong ölkiside yüzbergen Uyghur – Xitay toqunushi hergizmu tasadipi otturigha chiqip qalghan adettiki weqe emes, belki éghir xorluqqa duchar bolghan Uyghurlarning heqliq isyani we naraziliq herikitidin ibaret !

Bu weqening pütün aqiwitige tamamen Xitay kommunistik hakimiyiti jawapkar bolushi we dunya jamaetchilikige hisap bérishi lazim !

< Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi > ning reyisi :

Abdujelil Qaraqash

2009 - yil 6 - ayning 27 - küni

Germaniye - Duisburg