Xitay Uyghurgha Pasport Bérishtin Nimishqa Shunche Qorqidu?

Sherqiy Türkistanda yürgüzüliwatqan adaletsiz siyasetlerning biri bolghan pasport mesilisimu hazir weten ichi sirtidiki natonush mesile bolmisa kérek. Pasport bejirish üchün ming jaygha doqurup, ming tosaqtin ötüp, axirda herip qélip “boldila shu pasport digennni almaptimen, almisam nime boptiken?” dep pasport élishning qiyinliqidin zarlinip bu japaliq yolda wazkechken Uyghurlarmu az emes. Undaqta Xitay höküméti nime üchün Uyghurlarning qolida bar pasportni qanunsizlarche yighiwalidu? Nime üchün Uyghur xelqining pasport béjirish ishlirini qiyinlashturup, amalning bériche Uyghurlargha pasport béjirip bérishni ret qildu?

Komunist Xitay Sherqiy Türkistangha tazjawuz qilip, uni özining mustemlikisige aylandurwalghandin keyinki 60 yil mabeynide, gerche Xitayning Sherqiy Türkistangha qaratqan siyasiti her bir dewirning oxshimasliqigha qarap özgürüp turghan bolsimu, biraq mahiyet jehettin yenila özgirish bolmidi, yeni Sherqiy Türkistanning Xitay hökümétining peqet bir mustemlikisi bolushi we shundaqla bu zémnning bayliqlirini talan - taraj qilish, bu zémini Xitayning süpetsiz ishsiz, Xitay köchmenliri üchün panah jaygha aylandurush, Uyghur xelqning ézip, depsende qilishtin we shundaqla Uyghur xelqini Xitay mustemlikichi hakimiyet we qanunsiz Xitay köchmenliri üchün qul chakargha aylandurushtin ibret bu mahiyet özgergini yoq.

Uyghur xelqi küreshchan batur xelq, tarixtin bu yan yatlarning tajawuz we estilasigha keskin küresh arqiliq jawap qayturup, wetenni we milletni qutquzush yolida qan töküp jeng qilghan bir shanliq tarix. Gerche Uyghur xelqi daim özidin köp küchlük bolghan empiriyilerning tajawuzigha we konturulliqigha yoluqqan bolsimu biraq Uyghur xelqi özlirinig erkinliki wetennin azatliqi üchün bir künmu küreshni toxtutup qoyghini yoq. Sherqiy Türkistandiki san-sanqsiz weten qoghdash urushliri buning tipik misali bolalaydu.

Xitya kommunistliri Sherqiy Türkistangha tajawuz qilgha bu 60 yil mabeynidimu oxshashla Uyghur xelqining qanxor mustebit kommunist hakimiyitige we mustemlikichilik siyasitige bolghan küreshliri uzulup qalmay dawam qilip kelmekte. Xitay bu Uyghur xelqining méli qoralliq bolsun méli ténch shekildiki korshliri bolsun oxshash özige tehdit hésaplap uni qanliq basturup we cheklap keldi. Xitayning yéqinqi nechche on yil mabeynide Sherqiy Türksitanda yürgüzgen siyatsiti téximu qanxor bolup, Sherqiy Türkistanda milliy zulum we basuturush telwilik derijisige yetken, Xitay showinizimi misilisiz derijide küchiyip Uyghur xelqni tarix sehnisidin ochurwétilish xewipige duch keldi. Man mushundaq arqa körünüsh astida Uyghur xelqi özlirining heq hoqoqlirini qoghadash yolda weten ichi sirtidiki paaliyetlirini kocheytishke we özini saqlap qélish üchün teximu köp xerket qilishqa mejbor boldi. Biraq Xitay Uyghur xelqining chetlellerdiki herketlirige chek qoyush, amal bar Uyghur xelqni chetellerge chiqarghuzmasliq üchün türlük bahane seweplerni izdep Uyghur xelqning qolidiki qanonluq pasportlarni yighiwalghandin sirt yene yening yening siyatetlerni chiqirip Uyghur xeqining aldigha qatmu qat tosaqlarni qurup, pasport bejirishni hessilep qiyinlashturwetti. Her yili hej qilish üchün teyyarliniwatqan Uyghurlarning mutleq köp qismi del mushu seweplik pasport alalmaywatidu. Uyghur yashlirning chetellerde oqup bilim élish arzusimu dep pasport seweplik yoqqa chiqmaqta. Uyghur sodigerlermu pasport alalmighachqa nurghun soda pursetliridin mehrum qalmaqta. Dimek Uyghurlarning chetellerge bérip tughqan yoqlash, sayahet qilish, bilim élish, hej qilish, qatarliq normal paaliyetlirmu Xitay mustemlikichilirining “dölet bixeterlikini qoghdash“ bahanisi bilen tosqunluqqa uchrap pasport élish Uyghurlar üchün xuddi bir aygha chiqqandek tes bir ishqa aylinip qalghan.

Uyghur xelqni nöwette meyli qandaq sewep bilen chetelge barsun, Xitayning endishisi we gumani hergiz bésilmaydu. Xitay hökümétining ghem qildighini yenila qatmu-qat zulum we bésim siyasiti astida yashwatqan Uyghurlarning chet'ellerge türkümlep chiqip, erkin dunya bilen uchurushishi we shundaqla bilim sapasining yuquru kötürülüp, Xitay hökümétining nöwette yürgüzwatqan mustemlikichilik siyasitige tehtit élip kilishtin qorqush pisxikisining küchiyip kétishidin ibaret. Del shu seweptin Xitay özining herqadaq qanon siyaset,tuzum we pirinsiplirini bir chetke qayriwetip, Uyghur xelqning xeq qoqlup bolghan pasport élish ishlirtinimu qiyinlashturwetip, Uyghur xelqining kochluk ghezep nepritini qozghimaqta. Xitay weten ichidiki Uyghurlarning pasport élish ishlirini cheklep, Uyghur musteqilliq yolikdiki milly dawani tosushi esla mumkin emes. Chünki Uyghur xelqi özlirning heq - hoqoqliri we musteqilliq azatliq üchün küresh qilmaqta. Xelqni erkinliktin démokratiyidin ayrip mustebit siyaset yürgüzgen zalim hakimiyetlerning aqibiti yaxshi bolmighan. Xitay kommunistlirning hem gumran bolushi peqet bir waqit mesilisidin ibaret!