Milletler Itpaqliqi Rastinla Inaq Xinjiang Berpa Qilishning Ul téshimu?

6 - ayning 16 - kéni Xinjiang gézitide Xitay yazghuchisi Cheng Hong terpidin yézilghan “milletler itpaqliqi inaq Xinjiang berpa qilishning ul téshi“ digen témida maqale élen qilin'ghan. Maqalide bu Xitay yazghuchsi qilche teptartmay, milletler ittpaqliqi inaq Xinjiang qurushning ultéshi, sotisyalistik inaq jemiyet qurimiz deydikenmiz choqum, aldi bilen Xinjiangning muqimliqini saqlishi biz buning üchün choqum Xinjiangda milletler ittipaqliqini ilgiri sürishimiz kérek dep körsetken we milletler ittpaqliqini qoghdashning we mustehkemleshning zörüryiti toghursida toxtilip ötken. Shundaqla atalmish Xinjiangda milletler ittipaqlini ilgirish sürüsh üchün kommunist Xitayning qolanghan tedbirliri we qolgha keltürülgen ”alemshumul netijiler” tilghe élinghan.

Undaqta Sherqiy Türkistanda rastinla milletler itpaqliqi heqiqi emelge éshiwatamdu? Kommunist Xitay Sherqiy Türkistanda rastinla aptonumiye tuzumini mükemmeleshtürshte ching turup, yerlik xelqning öz - özige xoja bolidghan barawer hoqoluq, puqraliq orbigha kapaletlik qildimu? Emeliyet ispatlidiki kommunist Xitayning tajawuzchi armiyisi 1949 - yili Sherqiy Türkistangha tazawuz qilip bésiwalghandin kéyin izchil türde Sherqiy Türkistan xelqige aptonomiye bergenlikini pash qilip emeliyette Sherqiy Türkistan xelqining qan töküp qolgha keltürgen hörlükini tartiwélip Uyghur xelqini öz ichige alghan barliq yerlik milletlerni kommunist Xitayning bashqurushidiki qullargha aylandurdi.

Kommunist Xitayning tajawuzchi armiyisi Sherqiy Türkistangha tajawuz qilghan kündin bashlap küreshchan batur Uyghur xelqi özning hörlüki we azatliqi üchün bir künmu küreshni toxtitip qoyghini yoq. Buninggha jawaben kommunist Xitay hoökümranliri Uyghur xelqige qarita qanliq bastursh we irqiy tazlash xarektirdiki qirghinchiliq xerketlirini yolgha qoyup, Uyghur xelqining hörlük erkinlik barewerlikke intilgen arzu teleplirige kaltek toxmaq, koyza kishen, miltiq zembirek bilen jawap bérip kelmekte. Buning bilen eslidin Xitay hokumranlirigha bolghan öchmenlik we kommunist Xitayning tazawauzchiliqigha narazi bolup, mustemlikichi Xitay dairlerge ich - ichidin öch bop ketken Uyghur xelqining ghezep nepriti hessilep éship, mustemlikichilik siyasitige qarshiturush we erkinlik barawerlik üchün qilinghan küreshler bargahn séri ulghuyup barmaqta.

Dimek Xitay mustemlikichiliri Sherqiy Türkistannni bésiwalghan 60 yildin bu yan Uyghur xelqi bilen mustemlikichilik siyasitini yürgüzüp kéliwatqan kommunist Xitay we qanonsiz Xitay köchmenliri ottursidiki zidiyet kündin - kün'ge ötkürlüship, yéshilmes adawetke aylinip ketti. Uyghur xelqi arsida “Uyghur bilen Xiytayning qénini bir botulkigha qachila 1000 yil turghuzsimu bir birige arlashmaydu’ digen bu söz del ötmüshtiki we nowettiki Xitay mustemlikichi hakimiyiti bilen kommunist Xitay Sherqiy Türkistangha köchürüp kelgen Uyghur xelqining qan yilikini shorawatqan Xitay köchmenliri ottursidiki zidiyetning neqeder chongqurliqini ekis ettürüp berdi.

Dimek nöwettiki emeliyet hergizmu “Xinjinag gezidi:”de élan qilinghandek milletler ittipaq xelq xoshal - xuram we hemme sotisyalizimni kompartiyini köyleydighan chong yaxshi weziyet bolmastin belki, kommunist Xitayning tömür tapini astida tarixtin buyan izchil ayagh - asti qilinip kéliwatqan we depsen qilighan Sherqiy Türkistan xelqining milliy jehette üzliksiz oyghinishi we hessilep éship kétiwatqan we irqiy yoqitishni meqset qilghan türlük qanliq mustemlikichi siyasetlerge qarshi turush, Uyghur xelqining kishilik heq - hoquqini qoghdash, Xitay köchmenlirining we hökümranlirining Uyghur xelqige qaratqan milliy kemsitish we xorlash, depsende qilish qattiq bésim siyasitige qarshi Uyghur azatliq herkiti yuquri pellige kötürülgen milliy mesile üzlüksiz ötkürleshken bir dewirdur. Xitayning bu yalgha teshwiqatliri elbette ténchliq erkinlik we barawerlikni soyidigha herqanda bir kishini aldiyalmadu.