Uchur we Tehlil

1) Sherqiy Türkistanda Ishsizliq Uyghur Yashlirigha Nime Élip Keldi?

Sherqiy Türkistanda Uyghur yashlirining ishsiziliq nisipitining Xitayning bashqa ölke sheherlirige qarighanda bek éghir ikenlikini we shundaqla buning Sherqiy Türkistandiki Xitay köchmenlirining ishsizliq nisibiti bilen intayin chong periq qiliwatqanliqni we shundaqla bu periqning konséri chongyip kétiwatqanliqi yéngi xewer bolmay qaldi. Undaqta Sherqiy Türkistandiki Uyghur yashlirning ishsizliq mesilisining éghirlap kétishi Uyghur yashlirigha nimilerni élip keldi?

Uyghur yashliri türkümlep ishsiz qalghandin kéyin, amalsiz özige mas kelmigen orunlarda ishleshke mejbor boldi. Nöwette jenubiy rayonlarda ishqa orunlishalmaywatqan Uyghur yashlirning sani üzlüksiz ashmaqta bolup, bu xil ehwal qosh tilliq maarip siyasiti yolgha qoyulgahndin kéyin téximu éghirliship ketken. Her yili ishqa orunlishalmighan yashlarning sanining köpiyishi bilen mas qedemde aliy mekteplerni püttürüp kelgen oqughuchilarning sanimu téz éship, ishqa orunlushish imkaniyiti bargahnséri azlighan. Uyghur yashlar shimaliy rayonlarda ishqa qobul qilinmighan. Uningdin bashqa dölet memorluq imtihanida tengsizlik éghir bolghachqa Uyghur yashliridiki umidsizlik keypiyat téximu éghirliship ketken.

Uyghurlargha nisbeten milliy kemsitish we chetke qéqish heddidin ziyade éghirliship ketken bolghachqa hazir aptonum rayonlup herqaysi nazaret we idare organlar shundaqla Ürümchi sheherlik dölet igilikidiki idare orunlarda Uyghur xadimlarning sani bar bilen yoqning arliqida bolup qalghan bolup, bir qisim wekil xaraktirlik Uyghurlarla qepqalghan. Yéngidn ishqa qobul qilin'ghanlarning ichide Uyghurlar asasen yoq bolup. Bu Uyghur yashlirning haqaret tuyghusini téximu kücheytiwetken.

Jenuy rayonlardin xizmet tapalmay amalsiz Ürümchige qaytip kelgen yashlar yene Ürümchidin ibaret bu chong sheherde sersan sergerdan bolup yürüshke mejbor bolghan, bu sheherde kiyim sétish dukini, téz tamaqxana, her xil tijaret orunliri , qatarliq jaylarda yallanma xadim bolup ishleshke mejbor bolmaqta. Uningdin bashqa ularning tapqan puli özining bir ayliq chiqimlirnimu kötürelmeydighan bolup, aydin - aygha qerz bilen aran ulishidighan ehwalgha chüshüp qalghan. Bu yashlar özlirning bir kishilik ximet ornigha érishmey turup, jemiyette bir kishilik ijtimayi ornini yaritish, toy qilip aile qurushi, hem shundaqla bir ailining yükini zimmisige élishi esla mumkin emes elbette. Shunga yashlarning ichi dertke toshup ketti disek hergiz ashurwetlken bolmaymiz. Bu ehwal barghanséri éghirliship ketmekte.

Yashlar bir milletning umidi we kelgüsi. Uyghur yashlarnng nöwettiki qiyin ehwali we ularndiki umidsizlik chüshkünlük ehwalini del mustemlikichi Xitayning adaletsiz siyasiti keltürüp chiqarghan bolup, Uyghur yashlirning xizmet zidesh jehettiki tosalghuliri we her jehettin milliy kemsitish bir tereplime muamilige uchrash hem chetke qéqish qatarliq sewepler tüpeylidin peyda bolghan. Bu mesilining tüp negizi yenila Xitayning Uyghur xelqini namrat ghaday halette qaldurup, jemiyetning töwen qatlimida menggü Xitaygha tayinip yashashqa mejbur qilishtin ibaret. Mana bu tiragidiye del Sherqiy Türkistanda Uyghur yashlirning hayatida köplep yüz bérip milletni éghir kirzislargha paturup qoymaqta.

2) Xitay Höküméti Paula Hökümétige Ehmeqlerche Naraziliq Bildürdi

Gunatanmodiki 17 Uyghurning törti Bermudagha yolgha sélinghandin kéyin qalghan 13 Uyghur Palau ariligha yerleshtürilidighan boldi. Xitay höküméti buningha naraziliq büldürüp Palau hökümétining ularni qobul qilmaslighini ularni özlirige qayturup bérishni telep qilip bu 17 Uyghurni térorst dep qarilashta ching turdi. Palau höküméti bolsa: “ular térorst emes emma ularning Xitaygha qarshi urushchilar ikenligi éniq, Palauning makansizlarni qobul qilish dölet enenisi bar, biz ularni qachan özliri xalighan muwapiq makan tepiwalghiche öz ziminizda yerleshturimiz” dep reddiye berdi hemde Amerikining bu Uyghurlar üchün Palau hökümétige iqtisadi yardem bermekchi bolghanlighini qet’i ret qildi. Palau sayahetchilikke tayinip yashaydighan nahayiti güzel dölet bolup, gerche Xiristian diniy asas qilsimu emma u yerde 450 etrapida musulman bar bolup, musulman Uyghurlar ashu musulmanlar community bilen bille yashashqa orunlashturilidiken

3) Xitay Ahaliliri Xitayda Ishlengen Mehsulatlargha Ishenmes Boldi

Xitayda ishlengen oyunchuqlardin xemiyilik zeherlik madda chiqqanlighi tüpeylidin Amerika we Yawropa shirketliri Xitayda ishlengen oyunchuqlargha cheklime qoyghan bolup nurghun kichik tiptiki oyunchuq zawutliri taqilip ketken idi. Shundaqtimu Xitay yenila dunyadiki eng köp oyunchuq ishlepchiqiridighan döletlerning biri bolup kelgen idi. Emma omumi jehettin élip °ytqanda Xitay mallilirining bixeter bolmasliqghi tüpeylidin kursi chüshüp ketken bolup tashqi import sodisi bultur 26% chüshken.

Xitay höküméti yerlik istimalchilarni qozghutush arqiliq iqtisadini qutuldurup qélish üchün, d°hqan charwuchilargha keng kölemde teshwiqat élip bérip ishikining aldigha apirip bérish, qeriz bérip turush usulini qollinip bulturdin béri Xitaydiki yéza xelq ahalisige nurghun aile électirik saymanliri sétiwalghan emma Xitaydiki mehsulatlarning süpetsiz bolushi tüpeylidin ular satqan télévézor we kir yuyush mashinilliri bir yilgha yetmeyla kérektin chiqip déhqanlarning qattiq narazilighini qozghidi we Xitay hökümétining yerlik istimalchilargha tayinip Xitay ixtisadini saqlap qélish chüshini berbat qildi. Hazir balilar kéyimliridiki xémiyilik maddining asta - asta nepes yoli kiselligi peyda qilishi we süt parashoklirining bowaqlarni ölüm girdawigha élip bérishi tüpeylidin, nurghun Xitay istimalchilliri Xitayda ishlengen mallarni almaydighan, Amerika we bashqa dolette ishlengen mallarni sétiwélish üchün Hongkonggha kélidighan bolghan.