Nurbekrining Inawitti Nime Üchün Tökülüp Ketti ?

Nurbekri qorchaq reislik textige olturghan mushu qisqighine waqit ichide weten ichidiki barliq xelqning uninggha bolghan naraziliqliri kündin - künge küchiyip hetta ashkara eyipleshke ötti. Beijingda turushluq Uyghur ziyaliysi musteqil tetqiqatchi Ilham Toxti ependimu uchuq qilip Nur Bekrini layaqetsiz reis didi.

Sherqiy Türkistandiki qorchaq reislerning nami we obrazi bir biriningkidin yaman bolup, buning tüpki sewebiy bu reisilerning “Xinjinag Uyghur aptonum rayonning “ reisi bolghan turuqluq barliq Uyghur xelqining tüp menpetige we heq hoqoqlirigha kapaletlik qilamighanliqi assliq sewep bolghan idi. Biraq Nur Bekrining texitke chiqqinigha uzun bolmayla nime üchün uning inawiti Uyghur xelqi arsida eng töwen nuqtigha chüshüp qaldi? Nurbekri rastinla teliyi kaj reismu? U rastinla nes basqan waqitta, hemme ishlar qalaymiqan waqitqa toghra kep qaldimu?

Emeliyette buni inchikilep küzitidighan bolsaq “janabiy reis” Nurbekrining Uyghur xelqining ah peryadi eng yuquri pelekke yetkende reislik textige olturghanliqini we shundaqla Uyghur xelqining nöwettiki rial qiyinchiliqlirini we duch kéliwatqan türlük bésimlirini hel qilish uyaqta tursun, eksiche xelqining tüp menpetige ziyan sélish, Uyghur xelqining kelgüsi kélichiki bilen kari bolmay eksiche pütün zihninni kommunist Xitayning mustemlikichilik siyasitini téximu yaxshi yürgüzüsh üchün sérip qiliwatqanliqini del uning Uyghur xelqining küchlük ghezep nepriti we qarghishigha yolliqqanliqining asasliq sewebi bolsa kérek. Shundaq dep éytishqa boludiki nöwettiki qorchaq reis Nurbekri Sherqiy Türkistan tarixida wezipe ötigen raisler ichide obrazi eng nachar we inawiti yüz abroyi eng tökülgen rais bop qaldi.

Undaq Uyghur xelqi Nurbekridin nimilerni kütken idi? Uyghur xelqining rial qiyinchiliqliri nime?

1. qosh tilliq maarip sépi üzidin xata siyaset. Bu siyaset bilen Uyghur xelqi yalghuz til yéziqinila emes belki milliy medeniyitini we kimlikini yoqutup asmilatsiye bolup kétish xewpi hessilep ashti. Uning bilen bille kelgen egeshme tesirlirini mölcherlesh qiyin. Yeni Uyghur situdentlar türkümlep ishsiz qaldi, ish tepishta kemsitishke yoluqti, buningda qosh tilliq maarip yolgha qoyulghandin kéyin Uyghur tilining nopozi we orni towenlep, qilche qedir - qimmiti bolmighan bir tilgha aylinip qalghanliqi asasliq sewep bolghan. Qosh tilliq maarip Uyghur yashlirning xizmet tepishgha hessilep qiyinchiliq keltürgen bolup nurghun Uyghur yashlirning ishsiz qélishida qosh tilliq maarip wastiliq rol oynighan. Bu siyasetni küchep bazargha salghuchi del Nurbekridur.

2. Uyghur qizlirning türkümlep ichkiri ölkilerge toshulup kétilish we bunning toxtimayla qalmastin eksiche dawamliq yolgha qoyulwatqanliq.

3. Xitay köchmenlirning sanning kontrul qilinmay her yili milyunlighan Xitay köchmenlirining Sherqiy Türkistangha éqip kirishi we bunning Uyghurlarning rial mewjutliqigha séliwatqan tehtidining küchiyip kétiwatqanliq.

4. Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning ijtimayi ornining töwenlep kétiwatqanliqi yuquri qatlam orunlardin rehimsizlik bilen siqip chiqirip tashlanghanliqi we jemiyetining töwen qatlimida yashashaqa mejbor qilinwatqanliqi.
5. Uyghurlarda ishsizliq nisipitini ziyade yuquri bolushi we Uyghur yashlirning türlük kemsitishlerge yoluqup rohiy jehettin chüshkünlükke patqanliqi.

6. jenibiy rayonlarda zulumning heddidin ziyade éghir bolushi we Uyghurlarda namratliq gadayliq, nadanliq wehimining ewij élip kétishi.

7. Uyghur xelqining özi érishishke tigishlik bolghan xeq qoqlardin pütünley ayrilip qelip ikkinchi derijilik puqra ornigha chüshüp qalghaliqi.

Reis Nurbekri del mushundaq mürekkep zidiyetler eng ötkürleshken weziyette texitke chiqip Uyghur xelqining ahu paryadigha qulaq salmay eksiche xelqning könglini aghritidighan diligha ezer béridighan bir qatar siyasetlerni yürgüzdi we özi bashlamchi bolup, bu xildiki siyasetlerni emiliyleshtürüp, Uyghur xelqining qarghishigha we ghezep nepritighe uchurdi. Belki uning “Nurbekri “digen bu ismi Uyghur xelqining ichide eng nachar bir eslimini qaldurghan bolushi mumkin. Xelqimiz öz ichidin chiqqan bu munapiqni meng gü nepret ilkide eslep turdu. Nurbekirning Uyghur xelqige élip kelgen mulcherligüsiz ziyanlirni we azap oqubetlirini hergiz untup qalmaydu.