Uyghurlar” Jong go” luqmu?

Bu sual anglimaqqa orunsizdek bilindu. Emeliyette bu nahayiti yaxshi oylinishqa tigishlik bolghan bir mesile. Uyghurlar Jonggoluqmu? Nime üchün Xitaylar Uyghur xelqini jong hua milletliri, Jong go puqrasi dep turup, yene Uyghlarni kemsitidu we Uyghurlar gha ishenmeslik pozitsiyisini tutidu? bu bir rialliq Uyghur xelqining jong goluq ikenlikini inkarr qilamdu qandaq?

Uzun yillardin bu yan Sherqiy Türkistandgha bérilgen aptonomiye izchil türde emiliyleshmeyla qalmastin eksiche Uyghurlar özlirining köpligen aptonomiye hoqoqliridin mehrum qaldi. Sherqiy Türkistana yashawatqan Uyghurlar özlirining yashawatqan boshluqining barghanséri tariyip kétiwatqanliqini hés qilishqa bashlidi. Barghan séri éghir zulum astida qéliwatqan we türkümlep Uyghur diyarigha köchüp kéliwatqan milyonlighan Xitay köchmenliri terpidin özlirining kishilik qedri - qimmiti, insaniy heq - hoqoqlirini yoqutup qoyuwatqan Uyghur xelqi öz - özige mushundaq dep sual qoymaqta ”biz Jong goluqmu?”

Xitay gerche Uyghurlargha Jong goning kimliki we nopos deptirini tarqitip bérip, Uyghur xelqini Jong godiki 56 milletning biri dep atighan bolsimu biraq, Uyghurlargha hökümranliq qilip, küstemlikichilik siyasiti yürgüzüp kéliwatqan kommnuist Xitay hakimiyiti, Uyghulargha 60 yildin bu yan ishenmeslik pozitsiyisi tutup kelmekte. Bu jehette Xitay hetta özining ishlitiwatqan Nur Bekrige oxshash sadiq ghalchilirighimu ishenmesliki munkin. Undaqta Xitayning nime üchün Uyghlargha bolghan ishenchisi shunche töwen? Nime üchün Uyghrlargha ishenmeydu?

Rabiye Qadirgha Xitaylar köp ishenghen idi, biraq Rabiye Qadir xanim qilche ikilenmestin özni wetenning azatliq ishlirigha béghishlap, Xitaygha qarshi bayraqni égiz kötürdi. Uningdin bashqa Xitay terbiyligen Xitay muhim orunlarda xizmetke qoyghan bir qisim Uyghurlarmu arqa arqidin Xitaygha qarshi muqam towlap yaki weten sirtigha qéchip chiqip, milliy azatliq köreshlirimizning tayanch küchliridin bop qaldi. Buninggha nurghun misallarni keltüreleymiz. Kommunist Xitay Sherqiy Türkistanda mustemlikichilik siyaséti yürgüzüp kéliwatqan 60 yil mabeynide shuni chungqur hés qildiki, Uyghur xelqining Xitay köchmenliri bilen Xitay hökümranliqida bille yashiyalishi mumkin emes. Uzun yilliq zulum sélish we tajawuz qilip depsende qilish netijiside Uyghur xelqining qelbige chongqur adawet we ghezep nepret, öchmenlik örnap ketken bolup, Xitay mustemlikichilirining bu xil nachar obrazini yashiyalishi mumkin emes. Hem Xitay mustemlikkchiliri bundaq qilmaqta yoq ekische téximu éghir zulumlarni sélish bilen Uyghur xelqining qarshiliqni bashturush gherizide bolup kelmekte. Xitay özining Sherqiy Türkistanda yürgüziwatqan qanliq mustemlikichilik siyasitining Uyghur xelqining qattiq naraziliqini qozghighanliqini obdan bilidu. Xitay qandaq usul qollansun, Uyghur xelqining bu xil öchmenlik we qisas élish, qarshi turushtin ibaret keypiyatini yoqutalmaydu. Uyghur xelqi bilen Xitay tajawuzchilir ottursida yéshilmes adewet ornap ketken. Uyghur bilen Xitayning qénini bir botulkigha qachilap ming yil qoysimu arlashmaydu. Mana bu heqiqet Xitayning Uyghurlargha ishenmeslikining asasliq sewebidin ibaret.

Xitay Uyghur xelqige ishenmigen iken elbette Uyghur xelqini aghzida “Jong go’luq dep étirap qilghan bilen, emeliyette Uyghur xelqini özliri bilen teng barawer orundiki bir millet dep qarimaydu. Uyghur xelqini alliqachan Uyghur élide ikkinchi derijiliq puqragha aylinip boldi. Uyghur xelqning mustemlike qilinghuchi millet ikenliki inkar qilghili bolmaydighan bir pakit.

Uyghur xelqi eslide öz özige hoja bolup kelgen bir millet bolup, Uyghur xelqining özning döliti (yeni Sherqiy Türkistan) bar. Uyghur xelqi özlirini Xitaygha tewe digen emes, Uyghurlar özlirini “Jong go”luq diyelmeydu. hem bundaqmu dimeydu. Bir hür millet Xitay kommunist armiyisi terpidin tajawuz qilinip bésiwélinghandin kéyin barliq hoqoqliridin ayriplip, kishilik hoqoqi éghir derijide depsende qilghan mushundaq bir sharaitta Jong goluq diyisih esla mumkin emes. Xelqara jemiyet aldida Uyghur xelqige Jong go puqrasidek muamile qilghan qiyapetke kirwélip, emeliyette Uyghur xelqining barliq heq hoqoqlirini tartiwélip, ularni ikkinchi derijilik puqra ornigha chüshürüp qoyghan bu ehwal dunyadiki eng chong saxtiliq we shundaqla kommunist Xitay hökümétining oynawatqan bir hiyle neyringidin ibaret.