Qoshtilliq Ma'ariptin Heqiqiy Nepke Érishkenler Kimler?

Qosh tilliq ma'arip Uyghur jemiyitighe zor özgürüshlerni élip keldi. Biraq bu xil zor özgürüsh Uyghur xelqige bexit saadet élip kélidghan özgürüsh bolmastin belki Uyghur xelqini halaketke élip baridighan, eng axirda Uyghur xelqining milliy mewjutliqni yoqutup,tarix sehnisidin uchurushni meqset qilghan rezil siyasiy pilanning qurbani qilishtin ibaret.

Bu rezi siyiasi pilan yolgha qoyulghandin kéyin Sherqiy Türkistanning jay jaylirda naraziliq qozghaldi. Gerche xelqning qarshiliqi shunche köchlük bolsimu, biraq Xitay mustemlikichi dairliri qilche tep tartmay bu xildiki rezil siyasitini Uyghurlanng ichidiki bir qisim közge körüngen atalmish “bilimlik, yiraqni körer” ziyaliylarni teklip qilip, ularning “ilmiy yusundiki tetqiqati we muhakime munaziriliri we dokilatliri arqiliq , Uyghur xelqinig naraziliqini basmaqchi boldi. Shuning bilen qosh tilliq ma'arip Uyghur xelqining küchlük qarshi turushi, ghezep nepriti, naraziliq sadaliri ichide yolgha qoyulup, barghanséri jiddiy élip bérilmaqta.
Uyghurlarning milliy mewjutliqini yoqutishni meqset qilghan ‘qosh tilliq oqutush”tin kimler emeliy nepke érishti.

Qosh tilliq ma'arip yolgha qoyulghandin kéyin, buningidin birinchi bolup paydigha érishkini del Xitay mektepliridiki Xitay oqutquchilar boldi. Ularning nopozi we roli barghaséri éship, sel qarighili bolmaydighan bolup qalghan. Ular jay - jaylarda Uyghurlarning Xitay tilini ügünüsh dolqunidin paydilinip xizmettin sirt ders ötüp, qosh kishilik mash almaqta. Uyghur Xitay mekteplirining birleshtürülüshi astida Xitya mekteplirining rehberliri asasliq bashqurush hoqoqini qolgha kirgüzwalghan bolup. Uyghur mektep mudirlirining tedbir belgilesh hoqoqi bolmighan.

Qosh tilliq ma'arip yolgha qoyulghandin kéyin Uyghur situdentlerge qoyulghan Xitay tili telipi yuqurlap, Xitay tili Uyghur oqughuchilarning ish tépishidiki eng chong tosalghu bolup qalghan. Buning bilen Xitay adem ishletküchiliri Uyghur oqughuchialrni Xitay tilining yaxshi emeslikini bahane qilip ishqa alamaydighan, andin quruq qalghan orungha türkümlep Xitay oqughuchilirini ishqa aldighan ehwal kélip chiqqan. Shundaq qilip Uyghur oqughuchilirining béshigha kelgen apet, emeliyette Xitay oqughuchilarning béshige qonghan amet bolup qalghan.

Qosh tilliq ma'aripning yogha qoyulushi bilen ichkiridiki nurghun ishsiz qalghan Xitay oqughuchilirimu bes - beste Sherqiy Türkistangha kélip herqaysi mekteplernig Xitay tiligha ehtiyajliq bolghan pursitin paydilinip ishqa orunlashqan.hette qoshtiliq balilar yeslisi teyyarliq siniplirigha zor miqtarda Xitay oqutquchilar qobul qilinghan. Qarisingiz Uyghur yashliri ish tapalmay kocha - kochilarda temtirep yürgen. Buning bilen jemiyettiki tengsizlik téximu éghirlashqan.

Buningidin zor paydigha érishkini yene Xitay köchmenlirdur. Xitay köchmenliri qosh tilliq ma'arip yolgha qoyulghandin kéyin, Sherqiy Türkistanda téximu qarshi élindighan bolup ketken. Ularning burunqi nachar obrazi türlük teshwiqatlardin paydilinip ulargha yaxshi sharaitlar yaritilip bérilghan. Türlük étibar bérish siyasetliridin behriman bolghan.

Eng axirda asasliq zor nepke érishküchi yenila Sherqiy Türkistanning zorluq küch bilen bésip yatqan Xitay mustemlikichi küchliridur. Xitay mustemlikichi küchliri bu siyast arqiliq Uyghur xelqini tel töküs yoqutuwétishning mustehkem bir qedimini basti. Sherqiy Türkistan ishxal qilinghan 60 yildin buyan Xitay merkizi hökümiti we Xitay mustemlikichi dairliri izchil bash qaturup, Uyghur xelqini qandaq qilip asmilatsiye qilish, Uyghur xelqining milliy mewjutliqini qandaq yuqutush toghursida bash qaturup keldi. Mana bu rezil siyaset türlük chirayliq témilar bilen perdazlinip yolgha qpyulup barghanséri mükemmelleshtürülmekte. Bunnig kéyinki ewlatlarghe élip kélidighan selbiy tesirini tesewwur qilish mumkin emes. Dimek Uyghur xelqining köz yéshi emeliyette Xitayni eng chong xoshalliqi bop qaldi.