Ottura Asiya Döletliridiki Oqughuchilar Arsida Sherqiy Türkistanda Oqush Qizghinliqi Kötürüldi

Tengritagh torining 2009 - yili 5 - ayning 18 - künidiki xewerige qarighanda, henzutilining mertiwisining orlishi, Sherqiy Türkistanda oqush heqqining töwen bolushi hem Sherqiy Türkistanning molmezmonluq tebiy güzel menzirisi sewebidin Sherqiy Türkistandiki chetke chétishliq 34 mektep Qataqsitan, Qirghizistan, Tajikistan, Mongghuliye we Pakistan qatarliq döletlerdin kelgen téximu köp oqughuchilarni jelip qilghan.

Uyghur aptonom rayonluq ma’arip nazirti tashqi ishlar bashqarmisining bashliqi Wang Lili'ning diyishche hazir Uyghur aptonum rayonda oquwatqan chet’ellik oqughuchilaraning sani 4000 din ashidighan bolup, bularning ichide etraptiki döletlerdin kelgenler 3300 din ashidkiken. 2004 - yildin bashlap her yili chetellik oqughuchilarning sani 100 din 200 giche etrapida köpiyip barmaqta iken.

Sherqiy Türkistangha kélip oquwatqan chet'ellik oqughuchilarning köpinchisi bu yerde oqushning paydiliq terepliri üstide toxtilip, oqush xirajiti töwen, turmush xirajitimu az, Xitay tili üginish muhiti yaxshi, Sherqiy Türkistanda oqush bir qeder asan ikenlikini tilgha alghan. Hem Xitayning Sherqiy Türkistanda xelq turmushigha tolimu köngül bölidighanliqini hem ulargha her jehettin yardem qildighanliqi toghurluq sözlep Xitay mustemlikichi hakimiyitige medihiye oqughan.

Xitayning chet'ellik oqughuchilarning saninig köpiyishini Xitay hökümitining dunyadiki ornining yuquri kötürliwatqanliqining bir xil ipadisi dep qarawatqan bolsimu, biraq Sherqiy Türkistan tereqqi tapqan dölet we raronlardin kelgen xéli köp sandiki chet'ellik oqughuchilar emeliyette yenila Uyghur tilini ügenmekte we Uyghur medenyitii tetqiq qilmata. Sherqiy Türkistanda Uyghur tili we medeniyi üginish muhim orungha qoyulmastin eksiche Xitayning etreptiki namrat döletlege Sherqiy Türkistanning tereqiyatini koz koz qilip, Uyghur xelqi üstidin yürghüziwatqan qanliq mustemlikichilik siyasitini perdazlap körsitishtin ibaret.

Sherkiy Türkistanda noposning asasliq salmiqini teshkil qildighan Uyghur xelqining medeniyiti we tilini üginish üchün kélidiganlar köp bolmay nime üchün Xitay tili üginish üchün kélidighanlarnng sani köp boldu? Mana bu Xitayning Sheriy Türkistanda Uyghur tilini her jehettin bésip, Uyghur til yéziqining orni we nopozini kuchining bériche töwenlitip, Xitay tilning hökümranliq orni we rolini jénining bériche kucheytkenliki sewep boldi. Uningdin bashqa Xitayning ichkiri ölkilirdin hedep ekiliwatqan Xitay köchmenlirimu shiddet bilen köpeymekte. Qoshtilliq oqutush siyiasiti otturgha qoyulghandin buyan, Xitay Uyghur tilning nopozi we ornigha izchil chek qoyup kelmekte. Jemiyetning yuquri töwen qatlamlirida birdek Xitay tilini asas qilish, hemme jayda Xitay tilda sözlesh, Xitay tilini resmiy hökümet tili süppitide ishlitish we adetteki alaqa jaryanida pütünley Xitay tilda sozleshtek echinishliq halet shekillengen.