“Ruilida Künséri Kéngiyiwatqan Uyghur Mazarliqi” Heqqide Oylinish

“WETINIM.ORG munazire munbiri”de yéqinda M. Azat terpidin yézilghan “Ruilida künséri kéngiyiwatqan Uyghur mazarliqi digen témida bir mulahize maqalisi élan qilinghan bolup, bu maqalide nöwette Ruilida yüzbériwatqan Uyghur xelqining pajesi heqqide türlük dedil ispatlar janliq otturgha qoyulush bilen bir waqitta bu pajelaening yüzbérish sewebi üstide chongqur mulahiziler yürgüzülgen bolup, uningdiki türlük murekkep hadisiler heqiqeten kishini chongqur oygha salidu.

Aptor esride nöwette Uyghur xelqi duch kéliwatqan türlük ijtima'i mesillerni nahayiti janliq süretlep bergen. Ruilida yashawatqan Uyghurlarning hayatidin Yunnan ölkisidiki Uyghurlargha, Yunnan ölkisde yashawatqan Uyghurlarning turmushidin Xitayning ichkiri ölkilirige yultuzdet tarilip yashawatqan Uyghurlarning hayatigha, ichkiri ölkilerdiki Uyghurlarning hayatidin ana wetinimiz Sherqiy Türkistandiki Uyghur xelqining pajélik hayatigha nezer sélish arqiliq nöwettiki bexitsiz Uyghur xelqining kishini ensizlikke salidighan pajélik qismet taghdirige barliq kishilerni jiddiy qarashqa chaqirghan. Sherqiy Türkistandin shunche köp Uyghurni heryili türkümlep Ruili shehride hiroin sodisi qilishqa zadiki teshkillawatidu? Perde arqisidiki qara qol zadi kim? Nime uchun Uyghur xelqi bugunkidek pajélik qismetlerge duchar bolidu? Aptor maqaliside bu suallarga nahayiti eniq délil ispatlar bilen jawap körsetken. Bu pajelerning yüz bérishi hergizmu tasadipiy bolmastin belki nahayiti teshkilik we pilanlik bolmaqta. Buni melum bir kuch her jahattin köngül qoyup bash qaturup, inchikilik bilen pilanlighan. Undaqta Uyghur xelqini bundaq oxshimighan we kishilerge namelum bolghan bundaq usulllar bilen dozaxqa bashlawatqanlar zadi kimler? Nahayiti rushenki buninng parde arqisidiki bash pilanlighuchi we dirijorloq tayiqini oynatquchi del kommunist Xitay hakimiyitidur. Sherqiy Türkistandiki mustemlikichi yerlik hakimiyetning qilmish etmishlirige nezer salidighan bolsaq buni nahayiti asan hés qilalaymiz.

Türlük zeher sodisi bilen Xitayning herqaysi turmiliride yétiwatqan Uyghur jinayetchilirning sani 7000 din 10000 ghiche. Yunnan ölkiside zeher sodisi bilen shoghulliniwatqan Uyghurlar 5, 6 ming etrapida. Zeher tijariti we bu tijaretning arqa sep xizmiti bilen shoghulliniwatqan Uyghurlarning sani 20000 din 25000 ghiche. Bu zeher tijariti kirimidin jénini béqiwatqan Uyghurlarning sani 100000 atrapida. Bu zeher tijaritining wastiliq we biwaste ziyankashlikiga uchrap aydiz késilige giriptar bolghuchi Uyghurlarning sani 200000 etrapida. Ruili Uyghur mazarliqida her heptide bir ikki Uyghurning namizi chüshürülüp turidu. Ölgenlerning ornigha wetendin yéngi yéngi Uyghurlar kélip turghachqa Ruilida Uyghur nopusi köpiyip barmaqta. Ruili bolsa beziler zeher ichidighan, yene beziler zeher ichip ölgenlerning qénini ichidighan sirliq sheher. Ruili Uyghur mazarliqi téz sürette kéngeymekte. Ruilidiki 3000 din oshuq Uyghurning hemmisi ölüm tizimlikige élinghanlar insanlar. Ichkiri ölkilerde zeher sodisidin bashqa jinayet bilen shughulliniwatqan Uyghur balilarning sani 35000 din 40000 ghiche. Xitayning herqaysi sheherliride hiroin tijariti we bashqa ijtimayi jinayetlerni özige kesip qiliwalghan hayati xewip astidiki Uyghurlarning sani 60000 etrapida. Uyghurlarni yurtidin ayrilip xeterlik qanunsiz tijaretlege, jinayetlerge mejbur qiliwatqan amilmu del Uyghur xelqidiki ishsizliq we namratliq.

Mana siz yuqurqi qurlarni oqughiningizda bu ishalardin heyranliq hés qilmay turalmaysiz. Dimek jinayetning bash menbesi Uyghur xelqidiki barghanséri éghirlishiwatqan ishsizliq we namratliqtur. Bu ishsizliq we namratliqni keltürüp chiqirwatqini hergizmu Uyghur xelqining horunluqi, qalaqliqi we dötlikidin bolmastin, del Xitay mustamlikichi yerlik hakimiyitining Ughur diyarida yürgüzwatqan tengsizlik siyasitidin ibaret. Uyghur aptonum rayonigha her yili bir milyundin artuq emgek küchi Ichkiri ölkilerdin kélip ishqa orunlashmaqta. 2008 - yili 3 - ayning béshida Ürümchi sheherlik partikomning sékiltari Ichkiri ölkilerdin ish izdep kelgen ishsizlarni 24 saet ichide ishqa orunlashturdighanliqini jakarlidi. Emma Uyghurlargha 2, 3 yildimu öz wetinide ish kütsimu ishyoq. Zawut karxanilarning ishikliri Uyghurlargha taqaq, biraq türmilerning ishikliri ochuq. Ichikiri ölkilerde tirik Uyghurlargha öy yoq, ölgen Uyghurgha gör bar. Toghra ishqa yol yoq. jinayetke yol bar. Bu ishlarni teshkillik,pilanliq orunlashturwatqanlar zadi kim? Eger ihtiyarliq aptonum rayonluq partikom we Bingtuan qomandanliq shitabigha qalghan bolsa u chaghda Uyghurlarning neslini tamamen tügitiwétish pilani mushu esirning ichide tamamlinishi mumkin. Mana bu qurlarni oquwatqan chéghingizda bu ishlarnig hergizmu tasaddipiy bolmiganliqini, hem bizning mesilige nisbeten taxirsiz tuygusida bolushimiz kéreklikini we barliq ishqa salghili bolidighan amalllarni ishqa sélip bu xil yaman xarektirlik yüzlinishni tusuwélishimiz kéreklikini tonup yiteleymiz.

Uyghur milltining ziyaliyliri hazir nime qilwatidu? Ejiba ularning bu ishlardin hewiri yoqmu? Undaq emes. Emeliyette Uyghur ziyaliyliri nahayiti endishe we teshwish ichide bu pajelerning özlükidin toxtap qélishini we yaki bolmisa melüm bir küchning otturgha chiqip, bu mesilleni inkas qilip, bu pajelerning dawamlishishini tosup qélishini umid qildighandek turidu. “Bala yighlimisa ana emchek salmaydu” deydighan bir hikmetlik sözbar. Millitimizning béshigha kéliwatqan bu külpetlarni hergizmu xam xiyal sürüsh we purset kütüp yétish bilen hel qilghili bolmaydu. Shunga hemme bir niyette Xitay mustamlikichi dairlirining bu rezil niyitini ehli jahanga ashkarlap, bu ishni pütün dunyagha bildürüp, xelq'ara jamiyetning we Xitay merkizi hökümitining bu ishqa bolghan diqqet étbarini qozghishimiz hem Sherqiy Türkistanda qanliq mustamlikichilik siyasiti yürghiziwatqan hökümet dairlirige bésim peyda qilip ularni bu xil jinayi qilmishitin qol üzüshke mejbur qolishimiz kérek.
Apotor tekitlep ötkendek ”qorqup yashashning azabi ölümdin yaman” shunga emdi sukut qilip yashimayli. Köz aldimizdiki pajelege emdi köz yummayli. Bolmisa biz kéyinki ewlatlar aldida eng chong xataliq ötküzgen jawapkarlardin bolup qalmiz.

Ot Yürek