Yultuzlar Yoqalmisun!

Sherqiy Türkistandiki pütmes tügimes kömür baylighi, Xitay sheherliride Sherqiy Türkistanning kochillirida qara altun aqarmish, u yerge barghanliki Xitay bay bolup ketermish digendek riwayetlerge aylandi. Nurghun Xitaylar hetta nede undaq ish bolsun bu bir riwayet eger shundaq bolsa nime üchün Sherqiy Türkistanliq Uyghurlar bizning zéminimizgha kélip kochilarda yétip qopup nariside ballirini sétip, oghurluq qilip sürünüp yürüydu? Digen soalni qoyushti we bu riwayetke ishinelmey qaldi. Peqet Xitay höküméti ulargha erzan bahaliq öy, ish pursiti we kira heqqi, késal dawalitish heqqi digendek nurghun wedilerni bérip, Sherqiy Türkistan kochillirida birmu namrat Xitayning yoqlighini flimlirida körsetkendila ular ishendi, lékin ular Uyghurlar nime üchün kembeghel digen soalni héch zaman özlirige qoyup baqmidi chünki hekimning yitim bilen nime ishi? Digendek bu Xitaylar Uyghurlarni ular tughulushidin oghri, namrat ishleshni xalimaydighan horun ashundaq öy makansiz sörülüp yürüshni yahshi köridighan millet dep qaraytti.“gheripning kömürini sherqqe yotkesh” daghdughusi , pichandin tepilghan kömürlük zapisining 13 milyart tonnigha yétishi we yene altun, polat tömür, kanlirining yéngidin tohtimay bayqiliqp turishi we uzun zamanlardin béri bashqilarning tajawuz qilishigha destek bolghan ghayet zor néft zapisi Xitaylarni heselge olashqan chiwindek olashturdi we Sherqiy Türkistangha yamghurdek tökiwetti. Xitaylar öz chushlirining rialliq ikenligini körginide nepsi tehimu yoghinap ottura asiagha kéngiyish pilanini soqti we bu pilanni qismen emelge ashurghan boldi. Ottura asiyadiki kuchsiz doletler bolsa hazirqi zamandiki yéngiche ishghal qilish usuli yeni qoralsiz basturup kirishni chüshenmidimu ejaba ulargha baghrini échip kütiwaldi. Hetta Türkiyemu ulargha qoynini échishqa bashlidi. Qirghiz we Qazaqning qizliri hetta ulargha özliri xalap toy qilidighan bolushti, ularni aghzi aghzigha tegmey maxtap: “Xitay erliri nime digen mulayim,ayallargha shunchilik yuwash yumshaq, nime qil diseng shuni qilghan, hem tirishchan quldek ishleydu” diyishke bashlidi. Bu chaghda Sherqiy Türkistanliq momaylar hursindi:“ ular Sherqiy Türkistangha kirip kelgendimu ene shundaq qoyning qozisi idi. Xitay bilen kélishishke mejbur bolghan Seypidin Ezizmu: ular shunche yuwash yumshaq xelq, bashqilarni ezishni bilmeydu, xelqimiz Rusning qoligha qalghandin ulargha qalsa ezilmey otidu “ dep xata chot soqqan idi. Emma, silerning qan qérindishinglar bolghan qizlrimiz ulargha toy qilishni xalimighan idi, chünki Uyghurlarda din kuchluk idi, Xitayning musulman bolghanliri chiqqan teghdirdimu, Uyghur qizliri güzellikni söygechke chiray turqi körümsiz bu milletni yaqturmidi…del shu seweptin biz yoqalmiduq, yultuzlirimiz qara - tütek astigha kömülüp qaldiyu yoqalmidi… biz u yultuzlarni tepish üchün kürishiwatimiz, qan kéchiwatimiz, biraq bügünki künde silerning ularni yaqturuishinglar bizni bekmu chöchutti” didi.

Xitaylar Sherqiy Türkistangha shunche köp keldiki ,ularning Sherqiy Türkistangha bolghan tesiri Russiye bilen Xitay munasi iti qanche yaxshilanghanséri we Russiyéning Ottura Asiyagha bolghan tesiri ajizlishishqa bashlighandin béri nahayitimu küchiyip ketti. Shu tapta nime boldi Sherqiy Türkistan? Ademliri bir burda nangha zar, zéminliri xar boldi, yerde ömileydgihan qurut qongghuzlardin tartip asmandiki uchar qushlarghiche ene shu yuwash yumshaq Xitaylar teripidin yep tügitildi.

Tengri taghlirining appaq qarliq choqisidin sima alghan bir boway u choqqilarda peyda boldi, U Sherqiy Türkistan asminida yoqalghan yultuzlarni bowaq waqtidin tartip izlewatatti, qérip kétiwatqan bolsimu nahayiti tembel we umidwar idi, yultuzlarni tohtimay ahturatti. U choqqida turup Türk ellirige nezer tashlidi we meyuslinip Xitap qildi: Ey ottura Asiyadiki Qazaq, Qirghiz we Özbek qérindashlar, söyümlük janijan Türki qerindahslirimiz, Sherqiy Türkistan xelqi sizdin shuni ötöniduki, Xitaylar bilen toylashmang, ulargha baghringizni échip qoyningizgha teklip qilmang! Beshingizni kötürüp Sherqiy Türkistanning qara tütün qaplighan yultuzsiz asminigha qarangki, yultuzini yoqatqan sizning etingiz Sherqiy Türkistanning bügünidinmu xarap bolup qalmisun.

15 - Mart 2009

Rukiye Tudush