ETIC Report: Bésiwélinghan Bay Ziminda Yaritilghan Namratliq

Xitay höküméti, dunyawi iqtisadi kirizisni bahane qilip, namratliq we ishsizliq astida éghir künlerni bashtin kechürüwatqan Uyghurlarning, pütün Xitay boyiche ixtisadi kirizisning eng qattiq zerbisige uchrash mumkinchiligi bolghanliqtin Xitay hökümétige qarshi herketlerni peyda qilishidin ensirep, yene qattiq basturush herkitini dawamliq yürgüzüsh heqqide mehsus yighin achqan idi. ETIC merkizimiz, Xitay hökümétining bu xil qattiq qol siyasitige qarshi, Uyghurlaning tereqqi qilish we namratliqtin qutulush hoquqi barmu? Digen soalni chöridigen halda, Sherqiy Türkistandiki namratliq, Uyghurlar we Xitaylar otturisidiki bay kembeghellik perqi , Uyghurlardiki ishsizliq we buning kélip chiqish sewepliri heqqide statistekiliq melumatlardin paydilinip “ Bésiwélinghan Bay Ziminda Yaritilghan Namratliq” digen témida doklat teyyarlidi. Doklat jenubi Sherqiy Türkistan rayonliridiki Uyghurlar zich olturaqlashqan rayonlarning ixtisadi ehwali we Xitay hökümétining bu rayonlargha yurguziwatqan ikki bisliq siyasitini shundaqla xitay köchmenliri we Bingtuanlerning iqtisadi kirimi bilen, iqtisadi kirimi heqlaraliq namaratliq sizinighidin töwen turiwatqan köp sanliqni igelligen Uyghurlarning iqtisadi kirim menbesi we perqini pakitlar arqiliq sélishturdi. Xitay hökümétining az sanliq milletlerdiki namratliqni tugitish, atalmish Xinjiangni bay qilish siyasetlirining emilieytte Sherqiy Türkistanni talan taraj qilip Uyghurlarni namratliqqa soreshtin bashqa nerse emesligini , chunki Xitay hökümétining Jenubiy Sherqiy Türkistan rayonidiki Uyghur déhqanlirining ikkinchi qol sanaétige imkaniyet bermeyla qalmay belki Uyghur emgek küchlirini ichkirige qulluq we erzan emgek kuchi supitide yötkesh arqiliq Xitay kochmenlirige yer we ikkinchi qol sanaet bilen shughullinish imkaniyitini kéngeytip Xitay déhqanliri bilen Uyghur déhqanliri otturisidki bay kembeghellik perqini zoraytiwetkenligini, Sherqiy Türkistangha sélinghan mebleghning peqet köplep Xitay köchmenlirini toshup kélip bayliqlarni élip kétiwatqan qatnash qurulushlirigha we Uyghurlarning tilini Xitaylashturush we ularning naposini azaytishqa séliniwatqanlgihini sanliq melumatlar bilen yorutup bérishke tirishti.

Doklat yene uyghurlarning ishsizliq mesilisining Xitay höküméti eytqandek Xitay tili bilmeslik we yaki kop perzentlik bolup ailide qélish arqiliq emgek kuchi topigha qétilalmasliqtin emesligige pakitlar arqiliq reddiye berdi. Shundaqla Xitay hökümétidin iqtisadi kirizsni Uyghurlarni basturushning yene bir wastisi qilmasliqni,aldi bilen Xitaygha qarshi herketlerning peyda bolush sewebini tépip chiqish we uni hel qilishni, Sherqiy Türkistangha köchmen yötkeshni derhal tohtutup Uyghurlarning yerlik ish pursitidin we bayliqtin behrimen bolishigha yol qoyushni, Uyghur déhqanlirigha qaritilghan hökümetning kemsitish siyasitini derhal tohtutushni telep qildi, shundaqla dunya jamaitidin Uyghurlarning tereqqi qilish hoquqini qattqi control qiliwatqan Xiaty hökümétige yéshil chiraq yéqip bérish arqiliq xelqara insan heqliri qanunining ‘ her bir millet we insanning terqqi qilish hoquqi bar’ digen belgülimisige xilapliq qilmasliqni telep qildi. Doklatning hazirche Englishche nusqisi élan qilindi tepsilatini töwendiki ulunushtin körüng:

http://www.uygur.org/enorg/h_rights/ETIC_REPORT_2009.pdf 
.