Uchur we Tehlil

1) Xitay Höküméti Kök Tashliq Kitap Élan Qildi

Mushu ayning 23 - küni Xitay höküméti Sherqiy Türkstanda 2008 – 2009 yilliq Sinjiangning ixtisadi weziyitige nezer digen kök tashliq kitapni élan qilghan bolup, kitap tömür yollarning bir yil ichide 10 tarmaqqa köpeytilip köplep Xitay köchmenlirini toshush we yer asti bayliqlarni Xitay ölkillirige toshushqa xizmet qilghanlighini,atalmish Xinjiangning ixtisadi gullinishidiki birinchi nomurluq namayende qilip ottura qoyghan. Buningdin bashqa Xitay ölkillirige toshulghan neft we kömürni nahayiti zor miqdarda ishlepchiqarghanlighinimu atalmish Xinjiang ixtisadining gullinishi süpitide teripligen. Halbuki Xitay höküméti ixtisadi güllendi dep kötürüp chiqqan atalmish Xinjiangda bultur mal bahasi nahayiti örlep pul pahallighi kélip chiqqan bolup, Xitay höküméti özining kök tashliq kitabida mal bahasining örlep kala goshining kilosining 30 yuange chiqishi, Sherqiy Türkstandiki charwuchiliq mehsulatliri pütünley Xitay ölkillirige toshulghanliqtin teminlesh éhtiyajni qamdiyalmay qalghan dep étirap qalghan. Qisqisi Xitay bu kök tashliq kitap arqiliq gerche Sherqiy Türkstan ixtisadining tereqqi qiliwatqanlighini yorutup bermekchi bolghan bolsimu emma bir - birige zit emeli pakitlar, Xitay hökümétining Sherqiy Türkstan ixtisadini tereqqi qildurush emes belki sümürüsh arqiliq Xitay ölkillirining tereqqiyatini ilgiri sürüsh üchün xizmet qilghanlighini, bir miyardin artuq Xitay ahalisining énirgiye éhtiyajini Sheriqiy Türkstanning dumbisige artip qoyghanlighini ashkarilap qoyghan.

2) German Hökümiti Guantanamodiki 17 Uyghurni Yerleshtürüshni Oylashmaqta

German höküméti insan heqliri wekili Geunter Nooke Frankfurter gézitigha interview bérip, German höküméti Yawropa parlaméti bilen birlikte Obamaning Guantanamoni taqash planini emelge ashurishi kérek dep körsetken we mundaq digen:” turmidiki jinayetchilerni yerleshturelmeslik bilen Guantanmo taqalmay qalsa bolmaydu.germaniye höküméti Guantanamodiki 17 Uyghurni Germaniyege yerleshtürüshke teyyarliq körüshi kérek.

Germaniyening Obama bilen yeqindin hemkarliship terorisim bilen insane heqliri mesilisini democratic usulda bir terep qilmaqchi bolghanlighi, bolupmu hemmidin muhimi Bush höküméti teripidin alliqachan dushmen jengchilliri emes dep qaralghan we Amerika soti teripidin qoyup bérilishke hokum chiqirilghan 17 Uyghurni German hökümétining qobul qilishni oylishishi Xitay hökümétini qattiq biaaram qilghan. Xitay hazirqi zaman xelqara munsiwet tetqiqat idarisining terorisimgha qarshi turush bolimining bashlighi Livey mushu ayning 22- küni yershari gerzitige interview bérip, eger Germaniye ularni jinayetchi supitide qobul qilsa qanun boyiche bir terep qilishi kérek undaq bolamy insan heqliri yuzisidin qobul qilsa bu Xitay hökümétining gheziwini qozghighanliqtur digen.

Emma analyzchilarning qarishiche, xitay dawamliq mushundaq tere tarashitish arqiliq diginini qilip, yolsizlighini emelge ashurup kelgen bolup dawamliq Xitayning gheziwini qozghap qoyustin endishe qilinidighan bolsa, bu Xitay hökümitining xorigini nahayiti östürüp erke baligha aylandurup qoyidiken. Bir qisim analyzchilarning körsitishiche Xitay höküméti yene dawamliq yosizliq qilidighan bolsa özining Yawropa gewdisi we Amerikidin ibaret chong dunyadin ayrlip qalidighanlighinimu nezerde tutushi lazim iken.

3) Xitay Ixtisadining Chüshishige Xelqarada Qandaq Inkaslar Boliwatidu

Xitay ixtisadining chushishi Asiye qitesi boyiche eng téz bolup,2009- yili 7.8 percentke chushup qalidighanlighi perez qilinmaqta. Xitay ixtisadining töwenlishi Xitayda nahayiti chong qalaymiqanchiliq keltürüp chiqirishi mumkin bolup, Xitay communist hökümétining ahirqi künliri yétip kelgen bolishi mumkin. Emma gherip elliri yenila Xitaydiki ishsizliqtin kélip chiqidighan qalaymiqanchiliqni közde tutup, Xitay xelqi diqqitini ishsizliqqla merkezleshtürüp insane heqliri we bashqa chriklishishke kongul bolmesligi mumkin, eger shundaq bolidighan bolsa Xitayning dunyagha élip kéliwatqan awarichiliqliri tehimu köpiyip kétidu dep qarimaqta iken. Chünki Xitaydiki qarshiliq namayishliri 1994 – yildin 2005 – yilghiche sekkiz qatlanghan. Emma yene bezi eqilliq küzetküchilerning qarishiche Xitay ishchilliri peqet ishsizliqqila diqqitini merkezleshturgen teghdirdimu, bu bashqa türlük rezilliklerni keltürüp chiqiriwatqan Xitay communist hökümétini aghdurup tashlap mesilini yiltizidin hel qilishqa paydiliq iken. Chünki Xitay communist höküméti aghdurulmay turup insani heqliri chiriklik digendek bashqa mesililerdin söz échish Xitayda esla mumkin emes we mumkin bolmay kelgen. Uning ustige Xitayda hazir yuz bériwatqan topilanglarni hel qilishning ikkila yoli bolup, biri ishchilarni qanliq basturush yaki ular bilen sohbet élip bérip communist höküméti öz systemisini pütünley özgertish, yeni xelqni qutulduralyadighan qabiliyitini körsitelesh iken.

4) Xitay Hökümiti Guantanamodiki 17 Uyghurning Yerlishishge Pütün Kuchi Bilen Tosqunluq Qilmaqta

Amerika presidenti Obamaning Guantanamoni taqash pilani emelge ashsa, Kubadiki Uyghurlarni bashqa döletlerge choqum jiddi yerleshtürüsh mesilisining jiddi muzakire qilinishi we Germaniyening bu 17 Uyghurni qobul qilip qélish mumkinchiligi boliwatqan mushundaq bir peytte, Xitay höküméti yene yolsizlarche otturigha chiqip, bashqa döletlerning bu 17 Uyghurni qobul qilishigha jenining bériche qarshiliq bildürdi. Mushu ayning 23 - künidiki Shinhua agentlighining xewirige qarighanda, Xitay tashqi ishlar ministéri Qingang muhbirlarni kütiwélish yighini chaqirip Xitay hökümétining herqandaq bir döletning bu 17 Uyghurni qobul qilishigha qarshi turidihgnalighini we ularni Xitaygha qayturup bérishni qet’i telep qilip kéliwatqanlighini bildürgen.

5) Sherqiy Türkistanda Sheher Noposi Téz Köpeymekte

( Sürettiki yeshil reng yéza ahalisini, saghuch reng bolsa sheher ahalisini körsütidu )

< Aptonom rayonluq istatiska idarisi > teripidin élan qilinghan yuqarqi bu girafikta körsütülishiche, nöwette Sherqiy Türkistanning sheher ahalisi tarixtin buyanqi eng yuquri sewiyege yetken bolup, sheherde yashawatqanlar omomiy noposning 39.2 pirsentini teshkil qilidiken.

Sheher ahalisining omomi sani 8 milyon 202 mingdin köpirek bolup, omomiy noposning 39.2 pirsentini, yéza ahalisining sani 12 milyon 749 ming neperdin köpirek bolup, omomi noposning 60.8 pirsentini teshkil qilidiken.

Emma bezi sanliq melumatlarda körsütülishiche, Uyghurlarning 85 pirsenti yézilarda, Xitaylarning 95 pirsenti sheherlerde yashaydu.

Hazir bu rayondiki Xitaylarning omomi sani 8 milyon 239 mingdin köpirek bolup, omomi noposning 39.33 pirsentini teshkil qilidu.

6) Kiler Yilighiche Jenoptiki 3 Wilayette Yengidin 214 < Qosh Tilliq Yesli > Berpa Qilinmaqchi

Xitay hakimiyiti nöwette Sherqiy Türkistanda milliy maaripni Xitaylashturush we Uyghur yash – ösmürlirini atsimilatsiye qilish herikitini eng asasliq wezipilerning biri qilip kelmekte.

Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda yolgha qoyuwatqan atalmish < qosh tilliq oqutush > siyasitige ajritiwatqan meblegh miqdari kishini chöchütidu.

Mesilen, < Xin jiang géziti > ning 12 – ayning 22 – küni xewer qilishiche, Xitay merkizi hökümiti bilen < aptonom rayonluq hökümet > birlikte buyilning axiridin kiler yilgha qeder bir milyart yuan meblegh ajritip, Jenoptiki Atush, Qeshqer we Hoten wilayetliride yengidin 214 < qosh tilliq yesli > qurup chiqidiken.

Mezkur xewerde körsütülishiche, hazir milliy ottura – bashlanghuch mekteplerde qurulghan < qosh tilliq sinip > larning sani 8788 ge, unungda oquwatqan oqughuchilarning sani bolsa 294 ming neperge yetken.

http://www.xjdaily.com.cn/news/xinjiang/295656.shtml