Qeshqer Xelqining Béshigha Külpetler Kiliwatidu

Abduréshid Haji Kérimi xewiri
2008 - yili 12 - ayning 14 - küni xewiri

Xitay kommunist hakimiyitining "Qeshqerni gherbdiki 2 - Shinjin shehiri qilip qurup chiqish" pilanining shoari astida, yéqinqi yillardin béri Qeshqerning esli haliti buzulup "yéngiche" qurulush qilish niqabi bilen sheher xelqining turar jayini weyran qilip minglighan xelqni öz makanidin ayrilishqa mejburlighanidi. Öymakanidin ayrilghan xelq heq telep qilsa, azghine pul bérip ( bergen puligha yer siétiwilishqimu yetmeydiken) xelqning yéngidin makanlishishigha asanliq yaritip bermey nurghunlighan xelq kochilarda qalghan. Buningdin narazi bolghan xelq heq telep qilip yerlik emeldarlarning yénigha barsa, haligha yetmigen. Shu sewebtin xelq dewagerler wekili teshkillep Xitay hökümitining merkizi bolghan béyjinggha erz qilishqa barghan. Bir gorup erzdarlar " shinjang Uyghur aptonom rayonluq hökümet" ning merkizi bolmish ürümchige barghan. Erzdarlar oxshashla" biz silerning ehwalinglarni yerlikke yolliduq, ular hel qilidighan boldi" - dégendek imizge bilen soliship qaytip kélishken .

Hazir Qeshqer xelqide, Xitay hakimiyitige qarshi istiyxiylik haldiki birxil qarshiliq kuch uyushushqa bashlighan. Buningdin xawatirlen'gen Xitayning herderijilik hakimiyet organliri chuchup, chong bir ishning chiqishidin ensirep, herxil wasitilerni ishqa sélip xelqni bésishqa urunmaqta iken.

Bir tereptin Qeshqerdiki diniy ölimalarni, herqaysi mesjid – jamelerning imam . Muezinlirini teshkillep ular arqiliq, ularning ichidiki, Qeshqer heytkar Mesjidining xatipi bolghan Jüme damolla ( eslide Xitayning balisi bolup Qeshqerlik bir sadda Uyghur biqiwalghan), Qeshqer gülbagh mehelle mesjidining imami Abliz qarihaji qatarliq munapiq lenitilerni ishqa sélip xelqni bisiqa urunsa , yene bir tereptin jem'iyettiki lükchek , haram tamaq oghri – qimarwazlardin sésiq nami Qeshqerge por ketken Abduréshid qassap, yekke tijaretchi Qeshqerning tagharchi kochisidiki Memtimin haji qatarliq xelq düshmenlirini yénigha tartip, ishqa sélip, ular arqiliq Xitay hakimiyitining siyasitini teshwiq qilip, xelqning ghezipini basmaqchi bolghan.

Yene bir tereptin, Qeshqerdin "aptonom rayon" gha ösken Qeshqerlik emeldarlardin sabiq Qeshqerning waliysi Abduqadir Nesrdin, sabiq waliy Kamil, Qeshqerning sabiq sheher bashliqi bolghan Ablet Memet qatarliq Xitaygha sadiq – itaetmen qullirini Qeshqerge xotun baliliri bilen yötkep epkélip, ular arqiliq xelqni bésishqa orunup kelmekte iken.

Yerliktiki yari buraderlirimizning melum qilishiche, Qeshqerdiki xalighan bir jayni, Xitayning ichkiri ölkidin kelgen Xitay sodigerler " elep" qilip, "mushu jay manga lazim dése"- dése, derhal u yerdiki xelqning ahu - zarigha qarimay, chiqip, azghine pul bérip, yerni boshutup tiz muddet ichide Xitay sodigérige ötküzüp béridiken. Mundaq qilish "Qeshqerge meblegh salghuchilarning rayigha béqish, dégen yérini bérish, bahada talashmasliq, shu arqiliq meblegh salghuchilarning salmiqini köpeytishke ehmiyet bérish"- dégen siyasetni emelileshtürüshni ishqa ashurushqa paydiliq iken!

Qeshqer xelqining béshigha kelgen bu kün, Tianjin'diki Xitay xelqiningmu béshigha kelgen idi, emma Tianjin xelqi milyon kishilik namayishchilar qoshunini teshkillep keng - kölemlik namayish qilghan bolsa, béyjingdiki Xitay ahalisimu milyon kishilik namayish uyushturup, Tianjin xelqning heqqaniy körüshini qollap, Xitay hakimiyitini sarasémgha sélip közligen meqsitige yetkenidi. Meyli Tianjin'diki milyon kishilik namayish bolsun, yaki Beijingdiki milyon kishilik namayish bolsun, bu namayishlarni chet'elde yashawatqan Xitay "démucrattik" teshkilatliri birliship uyushturghanliqini xelq'aragha ashkara élan qilghanidi.

Qeshqerde pat arida yene qandaq hadisiler yüz béridu? Bu xelq ichide ghulghula boluwatqan bir mesile bolup, tört adem bir yerge jem bolsa talash – tartish qilidighan témigha aylan'ghan!
.