Uchur We Tehlil

1) Barack Obama, Amerikining 44 – Pirezidenti Bolup Saylandi

Pütün dunyaning küchlük diqqet – étibarini qozghighan Amerika pirezident saylimi resmi ayaqlashti, saylamning ghalibi bolsa Amerika démokrat partiyesining pirezident namzati Barack Obama.

Bu qétimqi saylamda Barack Obama 52 pirsent awazgha, Jumhuriyetchilerning pirezident namzati John McCain bolsa 47 pirsent awazgha érishti.

Barack Obama, Amerika tarixining tunji qara tenlik pirezidenti bolup hisaplinidu.

Bunung bilen, W.Bush rehberlikidiki Amerika jumhuriyetchiler partiyesining hökümettiki 8 yilliq iqtidarigha xatime bérildi.

Dunya jama’etchiliki yengi pirezident Barack Obamaning dunya tenichliqi üchün aktip rol oynaydighanliqini ümid qilmaqta.

2) Xitayning Dunya Noposida Igelligen Nisbiti Azaydi

< Xin jiang géziti > ning 11 – ayning 4 – küni xewer qilishiche, Xitay noposining dunya noposida igelligen nisbitide yildin – yilgha azlash körülgen bolup, mesilen 1980 – yili Xitaylarning noposi dunya noposining 22.2 pirsentini teshkil qilghan bolsa, 2007 – yiligha kelgende 20.1 pirsentini teshkil qilghan.

Xitay istatiska idarining sanliq melumatlirida körsütülishiche, Xitayda pilanliq tughut siyasiti yolgha qoyulghandin buyan 400 milyon bowat az tughulghan.

1978 – yili Xitayda insanlarning tebiy köpüyüsh nisbiti 12 pirsent bolghan bolsa, 2008 – yili 5.2 pirsentke chüshken.

Xitayning 2007 – yilining axiridiki omomi noposi 1 milyart 321 milyon 290 iken.

3) Bing Tuan Rehberliri, Ichki Ölkilerdin Sherqiy Türkistangha Kelgen Kadirlardin Menggü Qaytip ketmeslikni Telep Qildi

Xitay hakimiyiti uzun yillardin buyan ichki ölkilerdin türlük sewepler bilen Sherqiy Türkistangha kelgen Xitay puralirini bu rayonda menggü yerliship qélishqa chaqirip kelmekte we ularning qaytip ketmeslikining aldini élish üchün, Xitay köchmenlirige qarita türlük étibar bérish siyasetlirini yolgha qoymaqta.

< Tian shan tori > ning xewer qilishiche, 11 – ayning 3 – küni Bing tuan partikomi teripidin Ürümqide, < Xin jianggha yardemge kelgen 3 – türkümdiki kadirlarni terbiyilesh kursi > chaqirilghan bolup, Bing tuanning mu’awin siyasi komissari Lu xiao feng kursta qilghan sözide, ichki ölkilerdin Bing tuange ishleshke kelgen kadirlarning, Bing tuan bilen ichki ölkiler otturisidiki hemkarliqning elchisi süpitide bu rayondin menggü qaytip ketmeslikni telep qilghan.

< Tian shan tori > da elan qilinghan, < Xin jiang ishlepchiqirish qurulush bing tuannining qurulushi we tereqqiyati > digen maqalida körsütülishiche, Bing tuanning 1954 – yilidiki noposi 175 ming bolup, hazirqi omomiy noposi 2 milyon 563 mingdin köpirek we Sherqiy türkistanning omomiy noposining 13 pirsentidin köpirekini teshkil qilidu.

Hazir Bing tuan qarmighida 14 dewiziye, 178 polik bolup, bular Sherqiy türkistandiki 16 wilayet we bu wilayetler qarmighidiki 69 nahiye tewesi ichige jaylashturulghan.

Bing tuanning 58 polki mexsus chégra boylirigha orunlashturulghan bolup, Xitayning chégra mudapiye qisimlirigha yardemlishish üchün Bing tuandin ajritilghan qoralliq 100 ming kishi chégradiki muntizim eskerler bilen ariliship birge yashaydu.

Bing tuan qarmighida hazir 5300 din artuq soda we sanaet shirkiti bar.

Sherqiy Türkistandiki 16 chégra éghizining toqquzi Bing tuan teweside we Bing tuanning bashqurushida.

Hazir Bing tuanning 75 döwlet bilen biwaste soda munasiwiti bar.

Bing tuanning 1954 – yilidiki térilghu yer kölümi 77 ming 300 gektar idi, hazir bolsa 953 ming 900 gektar.

4 ) Sherqiy Türkistanda Aqqun Xitaylarning Sani 3 Milyon 500 Minggha Yétip Baridu
 

< Tian shan tori > ning 11 – ayning 4 – küni xewer qilishiche, nöwette Sherqiy Türkistanning herqaysi rayonlirida eqip yürgen we muqim olturaq orni bolmighan kishilerning omomi sani 3 milyon 500 minggha yétip, omomi noposning 6 den bir qismini teshkil qilidiken.

Nöwette Xitayning istatiskilirida Sherqiy Türkistanning omomi noposi 20 milyon 100 mingdin köpirek bolup, Uyghurlarning sani 9 milyon 235 ming neper.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, moqim olturaqlashmay éqip yürgen kishilerning sanining shiddet bilen köpüyishi, Sherqiy Türkistanning jemiyet amanliqigha jiddi xewip élip kelgen.

Emma bu xewerde, éqip yürgen kishilerning Xitay yaki Uyghur ikenlikige dayir izahat bérilmigen.

Wetendin kelgen xewerlerdin melum bolushiche, nöwettiki weziyette Uyghurlarning öz yurtidin bashqa yurtlargha bérishi we erkin heriket qilishi asasi jehettin cheklengen bolup, Ürümqi … qatarliq chong sheherlerdiki < yétimchi > dep atalghan Uyghurlar saqchilar teripidin öz yurtlirigha mejburi heydelmekte. Bu ehwalni közde tutqanda, yuqarqi xewerde körsütülgen 3 milyon 500 ming heriketchan kishi asasi jehettin Xitay aqqunliri bolushi mumkin..