Uchur We Tehlil

1) Ürümqide <Diniy Étiqatni Sotsiyalizimgha Maslashturush Yighini> Chaqirildi

Din bilen sotsiyalizim yaki din bilen kommunizim bolsa bir – birige tamamen zit bolghan ikki uqum bolup, kommunizim diniy etiqatni tamamen ret qilidu we kishilerni dinsizliqqa dalalet qilidu. Dunyadiki dinlar bolsa kommunizimdin ibaret bu insanlarnı dinsizlashturushqa bashlaydighan, diktatorluqning simowuli bolghan, qisqisi insanlarni idilogiye jehettin xaraplashturidighan idilogiyeni ret qilidu. Dimisimu 80-yillarnig axiridin bashlap kommunizimning lagiri dep atalghan Sovet Ittipaqining yimirilishige egiship, xelqaradiki kommuzim idilogiyesimu
yoqaldi we tüptin berbat boldi. Sotsiyalizim bolsa ashu xiyali idilogiye bolghan kommunizimning deslepki basquchi
dep teriplen'gen. Emiliyette bolsa xelqarada kommunizimning yimirilishi bilen sotsiyalizimmu berbat boldi. Peqet Xitaydin ibaret bu diktatorluqni yenila dawam qilip keliwatqan dölet uni "Jonggoche Sotsiyalizim" dep teriplep, öz diktatorluq hakimiyitini saqlap kelmekte.

Qisqisi din bilen kommunizim idilogiye jehettin bir – birini tüptin ret qilidu.

Emma qizziq yéri shuki, Xitay kommunist hakimiyiti uzun yillardin buyan Uyghur musulmanlirini kommunizimgha maslishishqa, diniy saheni bolsa sotsiyalizim üchün xizmet qilishqa mejburlap kelmekte.

Mesilen 10 – ayning 30 – küni Ürümqide chaqirilghan <aptonom rayonluq birliksep xizmiti söhbet yighini> ni bolsa bunung bir janliq örneklirining biri.

<Tianshan tori> ning xewer qilishiche, shu küni <aptonom rayonluq partkom> ning daimi hey'et ezasi Shawket Imin yighinda qilghan sözide, Sherqiy Türkistandiki diniy zatlarni we barliq dingha ishinidighan ammini atalmish <üch xil küchler> ge qarshi turup, diniy xizmetni sotsiyalizim üchün xizmet qildurushni telep qilghan we diniy xizmetke bolghan bashqurushni alahide kücheytishni telep qilghan.

Xitay hakimiyiti teripidin <üch xil küchler> dep atap kéliwatqan küchlerning biri bolsa ene shu özlirining normal diniy étiqat erkinligini telep qiliwatqan atalmish <qanunsiz diniy unsurlar> din ibarettur.

2) Buyil Bingtuan Teripidin Ichki Ölkilerdin Élip Kélingen Paxtichi Xitaylarning Sani Yérim Milyongha Yéqin

<Tianshan tori> ning 10 – ayning 31 – künidiki xewiride körsütülishiche, buyil peqet Bingtuan teripidinla Xitayning ichki ölkiliridin Sherqiy Türkistangha teklip qilip kélingen paxtichi Xitaylarning sani 458 ming neper bolup, ötken yilqidin 11 ming neper köp iken.

Hazir Bingtuan Sherqiy Türkistandiki paxta térilghu yer kölümining texminen 50 pirsentini igelleydu.

Yuqurqi xewerde, ikki neper Xitayning ikki aygha yetmigen waqit ichide Bingtuan teweside paxta térip 9000 yuan kirim qilghanliqi, bularning öz yurtlirida bolsa bir yilda déhqanchiliq qilip tapidighan pulining 3000 yuan'ge barmaydighanliqi bayan qilinghan.

Buyil Sherqiy Türkistan boyiche ichki ölkilerdin élip kelingen paxtichi Xitaylarning omumiy sani 900 ming etrapida bolup, bularning her biri ikki ayda ottura hisap bilen 2200 yuandin kirim qilghan.

Xitay hakimiyiti bir tereptin, <éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh> digen nam bilen Uyghur déhqan qiz – yigitlirini Xitayning ichki ölkilirige mejburi ishlemchilikke iwetse, yene bir tereptin <emgek küchi kamchil> digen nam bilen ichki ölkilerdin milyonlap Xitay yallanma déhqanlirini yötkep ishletmekte.

3) Xelqara Kechürüm Teshkilati Mesulliri Merkel Xanimning Xitay Ziyaritige Ijabi Baha Berdi

Gérmaniyening bash ministiri Merkel xanim bu qetimqi Xitay ziyariti jeryanida, Tibet mesilisi bilen birge yene Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitinimu alahide tilgha alghan, shundaqla Gérmaniye hökümitining bu ikki rayonning kishilik hoquq weziyitige yéqindin diqqet qiliwatqanliqini eskertken idi.

Bu Gérmaniye tarixida tunji qétim bir bash ministirning <Uyghur> digen kelimini tilgha élishi, shundaqla Xitay bilen bolghan muzakirilerde Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini biwaste otturigha qoyushi bolup hisaplinidu.

Xelqara kechürüm teshkilati Gérmaniye shöbisining bash katibi Barbara xanim 10 – ayning 25 – küni bu munasiwet bilen muxpirlargha qilghan sözide, Merkel xanimning bu qétimqi jesurane herikitini teriplesh bilen birge, Xitay bilen bolghan muzakirilerde nöwettiki iqtisadi kirizis bilen birge kishilik hoquq mesilisiningmu dayimi küntertipte bolushi lazimliqini, chünki Tibetlikler bilen Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitining intayin nachar bir weziyette turiwatqanliqini tekitligen.

4) Gérmaniye Yéshiller Partiyesi Rehberliri Uyghurlarning Kishilik Hoquq Ehwalining Nacharliship Kétiwatqanliqini Tekitlidi

Gérmaniyediki eng asasliq öktüchi partiye hisaplanghan yéshillar partiyesi bolsa Uyghurlarning kishilik hoquq weziyitige aktip köngül bölüwatqan siyasi partiyelerning biri bolup, Gérmaniyediki Uyghur teshkilatliri bilenmu yéqin diyalog qurup kelmekte.

Gérmaniye bash ministiri Merkel xanimning bu qetimqi Xitay ziyariti jeryanida Uyghurlarning kishilik hoquq mesilisini tilgha elishi, yéshillar partiyesinimu memnun qildi.

Gérmaniye parlamentidiki yéshillar partiyesi ezaliri ömikining reisi Volker Beck ependi, 10 – ayning 26 – küni < Gérmaniye gherbiy – jenup radiosi> da qilghan sözide, bash ministir Merkel xanimning kishilik hoquq mesilisi jehettiki buxil sezgürlikini üzüp qoymay dawamlashturushini ümit qilidighanliqini bildürdi we <iqtisadi kirizis mezgilliride kishiler kishilik hoquq mesilisige sel qaraydu, emma kishilik hoquq mesilisige sel qarisaq, iqtisatni uzun muddet saghlam tereqqi qilduralmaymiz, shunga ikki mesilini héch waqit paralil halda birge élip bérishimiz lazim> dep körsetti.

Volker Beck ependi yene, olimpik sewebi bilen Xitayning axbarat saheside biraz yumshash körülgen bolsimu, emma Tibet bilen Sherqiy Türkistanda bu jehette héch bir özgürüshning bolmighanliqini, bu ikki rayonning kishilik hoquq weziyitining yenila intayin berbat bir weziyette turiwatqanliqini, köpligen kishilerning tutqun qilinip türmilerge tashliniwatqanliqini, shu seweptin bu ikki rayonning hazir dunyaning diqqet – etibarini qozghawatqanliqini eskertip kelip, <shunga bash ministir merkel xanimning bu ikki rayongha qiziqiwatqanliqini Xitay dairlirige bildürüp qoyushi nahayiti mohim> dep körsetti.

5) Buyil Kirgendin Buyan Qeshqer Héytgah Jamesini Körüsh Üchün Kelgen Sayahetchilerning Sani 100 Mingdin Ashti

5) Buyil Kirgendin Buyan Qeshqer Héytgah Jamesini Körüsh Üchün Kelgen Sayahetchilerning Sani 100 Mingdin Ashti

Qeshqerdiki Héytgah jamesi bolsa Sherqiy Türkistanda bina qilinghan eng qedimiy jamilerning biri bolup, Heytgah meydani tarixtin buyan Uyghurlarning eng mohim ijtimaiy paaliyet, tijaret we sayahet merkezlirining biri bolup kelgen.
Héytgah jamesini ziyaret qilip, unungda birer waq namaz oquwélish bolsa her bir Uyghurning eng soyünidighan arzulirining biri.

Héytgah meydanining hazirqi kölümi bolsa 39 ming kuwadrat metir bolup, Héytgah mesjidi hazirmu hem sayahetchilerning küchlük qiziqishini qozghap kelmekte.
Bolupmu Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaratqan dinsizlashturush siyasitining küchüyishige egiship bu mesjit chet'elliklerning alahide diqqet qilidighan nuqtilirining birige aylanghan.
Mesilen, <Tianshan tori> ning xewer qilishiche, buyil kirgendin buyan Qeshqerge kélip Héytgah jamesini ziyaret we tawap qilghan sayahetchilerning sani 100 ming kishidin éship ketken.

6) Dalay Lamaning Wekilliri Xitaygha Yétip Bardi

<Germaniye dolqunliri> radiosining xewer qilishiche, Dalay Lamaning alahide wekilliridin Lodi Gery we Gesang Jianzanler Xitay hökümiti bilen Tibet mesilisi heqqide muzakire élip bérish üchün peyshenbe küni ayrip – ayrim halda Amérika we Shiwitsariyelerdin Beijinggha yétip barghan.
Mezkur xewerde körsütülishiche, Dalay Lamaning wekilliri Xitayda bir hepte turidiken, emma ularning Tibetni ziyaret qilishigha yol qoyup – qoymaydighanliqi eniq emes.

Tibetning rohani dahisi Dalay Lama 10-ayning 25-küni Hindistanning Dramasala shehride özining bundin kéyin Xitay hökümiti bilen Tibetning kelgüsi heqqide bolidighan herqandaq ténchliq sohbetlerni axirlashturidighanliqini jakarlighan. U sözide Xitay hökimiti bilen élip barghan Tibetning kelgüsini ténchliq bilen hel qilish tirishqanliqlirining hichqandaq ümüt bermigenligini, emdi özining bu heqte ümüt üzgenligini bildürgen idi.

Dalay Lamaning bu bayanatidin kéyin, Xitay terepte yumshash körülgen we Dalay Lamaning wekilliri bilen élip bériwatqan muzakirilerni dawamlashturushni xalaydighanliqini bildürgen.

Bununggha asasen Dalay Lama seyshenbe küni Darisalamada Tibet sergerdan hökümitining ezaliri bilen kéngesh ötküzüsh arqiliq, Xitay bilen bolghan muzakirilerni dawamlashturush heqqide qayta qarar alghan.

Tibetlikler Xitay hökümitidin ali aptonomiyeni, yeni, Tibetning herbi we deplomatiye hoquqliridin bashqa hemme ishlirini özliri idare qilishi kéreklikini, Xitay köchemnlirining chiqip kétishi lazimliqini telep qilip kelmekte.