Uchur We Tehlil

1) Qeshqer Shehrining <Qosh Tilliq Oqutush> Weziyiti Uyghurlarni Endishige Salmaqta
2) Awat Nahiyesidin Yene Bir Türküm Uyghur Yash Wang Le Quanning Yurti Shandonghga Ishlemchilikke Yolgha Selindi
3) Qongqingdin Kelgen 100 Ming Paxtichi Xitay, Ikki Ay Ichide 300 Milyon Yüan Kirim Qildi
4) Sherqiy Türkistanda Shexislerning Yardimi Bilen Qurulghan Mekteplerning sani 890 din Ashti
5) 2008 ‏ - Yilliq Nobél ténchliq mukapati finlandiyining sabiq prézidénti marti axtisarigha bérildi
6) Gollandiye Sherqiy Türkistan Uyghur Birliki Teshkilati Qanuni Testiqqa érishti
7) Makédoniye Bilen Qarabagh Kosowa Musteqilliqini étirap Qildi

1 ) Qeshqer Shehrining <Qosh Tilliq Oqutush> Weziyiti Uyghurlarni Endishige Salmaqta

Uyghurlarning qedimiy paytexti we mediniyet merkizi hésaplanghan Qeshqer shehri bolsa, Xitay hakimiyitining nöwette Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning milliy maaripini xitaylashturush meqsidide elip bériwatqan atalmish <qosh tilliq oqutush> siyasitini omumlashturushitiki eng asasliq nishan we merkezlirining biri.

2005 – yilidin buyan Xitay hakimiyiti Qeshqer shehridiki milliy ottura – bashlanghuch mekteplerde <qosh tilliq oqutush> ni omumlashturushni, partiye – hökümet organlirining eng asasliq wezipilirining biri qilip bekitken bolup, qisqighine birqanche yil ichide Qeshqer shehridiki milliy ottura – bashlanghuch mekteplerde <qosh tilliq oqutush> siniplirining shiddet bilen köpüyishi, yerlikler arisida küchlük endishe peyda qilmaqta.

Mesilen, <tian shan tori> ning 10 – ayning 10 – küni xewer qilishiche, hazirgha qeder Qeshqer shehridiki 42 milliy ottura – bashlanghuch mektepte tesis qilinghan < qosh tilliq oqutush sinipi > ning sani 211 ge, bu Xitayche siniplarda oquwatqan Uyghur oqughuchilarning sani bolsa 8160 neperge yetken. Bu siniplarda ders bériwatqan < qosh tilliq oqutquchi > larning sani bolsa 560 neperdin ashqan.
Undin bashqa yene Qeshqer shehride mexsus Uyghur ösmürliri üchün tesis qilinghan < qosh tilliq yesli > sep atalghan Xitayche yeslilerning sanimu shiddet bilen köpüyüshke bashlighan.

Bu xil weziyet, Uyghur ata – anilarning öz perzentlirining kelgüsi istiqbaligha we millitining kilechikige bolghan endishilirini hessilep ashurmaqta.

http://www.tianshannet.com.cn/dizhou/content/2008-10/10/content_3213397.htm

2 ) Awat Nahiyesidin Yene Bir Türküm Uyghur Yash Wang Le Quanning Yurti Shandonghga Ishlemchilikke Yolgha Selindi

Sherqiy Türkistannning poyiz istansisiliri < paxta térish > digen namda Xitayning ichki ölkiliridin kelgen aqqun Xitaylar bilen tolup tashqan shu künlerde, Xitay hakimiyiti, <eshiche emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh> digen nam astida Uyghur yashlirini Xitayning ichki ölkilirige poyiz bilen mejburi ishlemchilikke éwetishni dawamlashturmaqta.

Mesilen, <Tian shan tori> ning 10 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, yéqinda Awat nahiyesining 8 yezisidin tallap chiqilghan 30 neper Uyghur yash, <aptonom rayonluq partikom> ning sekritari Wang Le quanning yurti Shandong ölkisidiki bir zawutqa poyiz bilen ishlemchilikke yolgha selinghan.

Mezkur xewerde körsütülishiche, bu yashlar Shan donggha éwetilgen Awatliq 2 – türkümdiki yashlar bolup, 2007 – yili 7 – ayda bu nahiyedin 101 neper Uyghur yash Sahndong ölkisige medikarchiliqqa yolgha selinghan.
Bu yashlar éwetilishtin burun mexsus Xitayche til kursliridin ötküzülgen.

3 ) Qongqingdin Kelgen 100 Ming Paxtichi Xitay, Ikki Ay Ichide 300 Milyon Yüan Kirim Qildi

Xitay metbu’atlirida körsütülishiche, buyil paxta yighiwélish mewsümide, yeni, 8 – aydin 10 –ayghiche bolghan ikki ay ichide Xitayning ichki ölkiliridin Sherqiy Türkistangha kelgen paxtichi Xitaylarning sani bir milyondin ashqan bolup, bularning mutleq köp qismi Bingtuan teripidin élip kélingen we Bingtuanning herqaysi dewiziye we poliklirigha teqsim qilinghan.

Mesilen, < tian shan tori > ning 10 – ayning 9 – küni xewer qilishiche, peqetla Xitayning Qingdao shehri etrapidin kelgen paxtichi Xitayning sani 100 ming neper bolup, bular ikki ay ichide 300 milyon yuan kirim qilghan, her bir Xitayning sap kirimi 3000 yuandin ashqan.

Nöwette Qeshqer rayonidiki Uyghur dehqanlirining yilliq kishi beshigha toghra kelidighan otturiche kirimi 1500 yuan etrapida bolup, dimek, Qongqingliq bir paxtichi Xitayning ikki ayda tapqan puli Qeshqerdiki Uyghur dehqanlirining ikki yilliq kirimige tenglishidu.

Xitay hakimiyitining, < paxtichi > digen namda Sherqiy Türkistangha Xitay yötkesh siyasiti meqsetlik we pilanliq élip bériliwatqan bir siyaset bolup, Bingtuan we hökümet tarmaqliri bu paxtichi xitaylarni olturaq öy, dawalinish, ishlesh, oqush … qatarliq jehetlerde türlük imtiyazlardin behriman qilip, ularni qaytip ketmey Sherqiy Türkistanda yerliship qélishqa teshwiq qilip kelmekte.

4 ) Sherqiy Türkistanda Shexislerning Yardimi Bilen Qurulghan Mekteplerning sani 890 din Ashti

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, nöwette Sherqiy Türkistan rayonida shexislerning yardimi bilen qurulghan türlük mekteplerning sani 892 ge yetip, bu mekteplerde oquwatqan oqughuchilar bolsa 210 ming neperdin ashqan.

Shexisler teripidin qurulghan bu mekteplerdiki ishchi – xizmetchilirining sani bolsa 16 ming 700 neper iken.
Sherqiy Türkistanda adette Xitay bayliri teripidin selinghan mektepler asasi jehettin yoq bolup, köpünchisi xeyirsöyer Uyghurlar teripidin sélinghan milliy ottura – bashlanghuch mekteplerdin ibaret we bu mekteplerning köpünchisi hökümet teripidin tashliwetilgen we yash – ösmürliri oqushsiz qalghan chet we yaqa yéza – qishlaqlarda qurulghan mekteplerdin ibaret.

5 ) 2008 ‏ - Yilliq Nobél ténchliq mukapati finlandiyining sabiq prézidénti marti axtisarigha bérildi

         

Nobil ténchliq komitéti bügün 2008 ‏ - yilliq Nobél ténchliq mukapatining sabiq finlandiye prézidénti Marti Axtisarigha bérilgenlikini élan qildi.

Marti AxtisariNamibiye musteqilliqi we Kosowa musteqilliqi qatarliq xelqaraliq mesililerning hel bolushida diplomatiye saheside hul sélish xaraktérlik rol oynighan.

Nobil ténchliq komitéti mukapatning Marti Axtisarigha bérilish sewebini mundaq bayan qildi: "U ténchliq üchün xizmet qilishta harmighan we waz kechmigen dunya chimpiyonidur. Biz bu yilliq mukapatni bir ténchliq tohpikarigha bergenlikimizdin pexirlinimiz."

Marti Axtisari yéqinqi 30 yildin béri Asiya, Afriqa we Yawropa qit'eliride körülgen bir qeder murekkep xelqaraliq mesililerni, jümlidin étnik toqunushlarni bir terep qilishta xizmet körsetken. U 1977 ‏ - yili BDT ning wekili süpitide Namibiye musteqilchiliri bilen Jenubiy Afriqa hökümiti arisida muresse xizmiti ishligen. U yene Hindunéziyide musteqilliq telep qiliwatqan Aceh partizanliri bilen Hindonéziye hökümet wekillirini norwégiye paytexti Osloda uchrashturghan.

1992 ‏ - We 1993 ‏ - yilliri sabiq Yuguslawiyide échilghan xelqaraliq ténchliq yighinida Bosniye terepke bash meslihetchi bolghan. Kosowaning musteqilliq harpisidiki ötkünchi dewr pilani marti axtisari teripidin tüzülgen. U nöwette Iraqtiki süniy we shi'e guruppilar arisida xizmet ishlimekte.

2008 ‏ - Yilliq Nobél ténchliq mukapatining Marti Axtisarigha bérilishi dunyadiki musteqilchi guruppilargha ilham dep qaralmaqta.

Séribiye bash ministiri bügün mezkur mukapatqa naraziliq bildürdi. Kosowa bash ministiri Hashim Tachi mukapatni tebriklidi we "del waqtida we del jayigha bérilgen mukapat," dep medhiyilidi.

6) Gollandiye Sherqiy Türkistan Uyghur Birliki Teshkilati Qanuni Testiqqa érishti

2008 - yili 27 - Iyul küni Gollandiyening Amistérdam shehride qurulghan "Gollandiye Sherqiy Türkistan Uyghur Birliki" teshkilati, 30 - Séntebir küni Gollandiye hökümiti teripidin testiqlinip, resmiy bir qanuniy teshkilatqa aylanghanliqi élan qilindi.

7) Makédoniye Bilen Qarabagh Kosowa Musteqilliqini étirap Qildi

Makédoniye jumhuriyiti bilen Qaratagh jumhuriyiti peyshenbe küni, bu yil 2 ‏ - ayda musteqilliqini élan qilghan Kosowani musteqil we igilik hoquqluq dölet dep tonuydighanliqini élan qildi.

Buninggha qarita Séribiye qattiq naraziliq bildürdi. Séribiye Kosowa musteqilliqining ikki Balqan döliti teripidin étirap qilinishini, rayon bixeterliki üchün tehdit dep eyiblidi we Makédoniye bilen Qarabaghning Séribiyidiki elchixanisini Sérbiyidin chiqip kétishke buyrudi.

Séribiye bu yil 2 ‏ - ayda, Séribiyidiki Amérika we Yawropa döletlirining elchixanilirini taqiwetken seweb bu döletlerning kosowa musteqilliqini étirap qilghanliqi idi. Séribiye yéqinda yene bu döletler elchixanisining qayta échilishini oylishiwatqanliqini bildürgen idi.

Qarabagh jumhuriyiti 3 yilning aldida ötküzülgen ray sinashta, 55% nopusining qollishi bilen musteqilliq élan qilghan we Sérbiyidin ayrilip chiqqan idi. Bügün Qarabagh jumhuriyitining tashqi ishlar ministiri muxbirlarning soaligha jawab bérip, Kosowa musteqilliqini étirap qilghanliqini muwapiq bir qarar dep bildürgen.

Nöwette Kosowa musteqilliqini étirap qilghan döletler 50 din ashti. Albaniye prézidénti, 2 heptining aldida BDT omumiy yighinida söz qilip, döletlerni Kosowa musteqilliqini étirap qilishqa chaqirghan idi.