Uchur We Tehlil

1) Dunya Uyghur Qurultiyi Amerika Sot Mehkimisining Qararini Qizghin Qarshi Alidu!
2) Sherqiy Türkistandiki Uyghur Oqughuchi Hasharchilar
3) Musulmanliq Muhebbet We Satqunluq
Abduréshid Haji Kerimi Xewiri
4) Xitay Hökimiti Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning Erziyet Ishlirini Qattiq Kontrol Qilmaqta
5) Xitay Hökümiti Sherqiy Türkistanda Internet Kontrolliqini Teximu Kücheymekte

1) Dunya Uyghur Qurultiyi Amerika Sot Mehkimisining Qararini Qizghin Qarshi Alidu!

Dunya Uyghur Qurultiyi, Guantanamo türmisidiki 17 neper Uyghurning Amérika sotida erkinlikke érishish qararigha muyesser bolghanliqini qizghin tebrikleydu we ularning azatliqi üchün éjir serip qilghan barliq, Xelqara Kishlik Hoquq Teshkilatliri, ularning adwukatliri, Sherqiy Turkistan teshkilatliri hem wetenperwer shexslerge rehmet éytidu!
Amérika sotining bu qétimqi adil hökmi, Sherqiy Türkistan xelqini Amérikining adalitige bolghan gumanliridin bir qedem yiraqlashturdi. Uyghur xelqining Amérikagha, jümlidin Amérika adalitige bolghan ishenchi we hörmitini ashurdi.
Amérika hökümiti zor tirishchanliq körsitip, 2005-yili, Sherqiy Türkistan milli herkitining rehbiri, Dunya Uyghur Qurultiyining reisi Rabiye Qadir xanimni Xitay türmisidin erkinlike érishtürgen, Amérika Kongérisi Uyghurlar heqide mexsus qarar maqullighan, Amérika présidénti W. Bush ependi Rabiye Qadir xanimni keyini-keynidin ikki qétim qobul qilghan idi. Bu qétimqi Amérika sot mehkimisining tarixi qarari, Amérika dairlirining Sherqiy Turkistan xelqining heqliq dawasini himaye qilish yulida körsetken yene bir qétimliq zor weqe we zor jasarettur.

Amérikining xitayning bésimlirigha perwa qilmay, Guantanamodiki Uyghur mehbuslarni xitaygha qayturup bermeyla qalmay, yene ulargha erkinlik hem Amérikida yashash heqqi bergenlikidin söyünmeydighan Uyghur yoq.
Guantanamodiki Uyghur mehbuslar toghrisida chiqirilghan Amérika sotining bu hökmi, adaletning haman ghelibe qilidighanliqini we xitaygha oxshash mustebit döletlerning bigunah xelqlerni töhmet bilen basturush siyasitining mutleq meghlup bolidighanliqining janliq delili.

Biz Dunya Uyghur Qurultiyi namidin, bu ghelibe üchün barliq uyghurlarning tentene qilidighanliqini izhar qilimiz we erkinlikke érishish aldidiki qérindashlirimizni baghrimizgha basidighanliqimizni jakalaymiz.

Hörmet bilen:

Dunya Uyghur Qurultiyi

2) Sherqiy Türkistandiki Uyghur Oqughuchi Hasharchilar

Hökümetke yilda birqanche hepte, hetta birqanche ay hashargha ishlesh  Sherqiy Türkistanda bügün’giche dawamliship kelmekte. Bolupmu Sherqiy Türkistanning Uyghur yezilirida teximu eghir bolmaqta. Bu xil hashargha ishlesh heqqide nurghunlighan naraziliqlar, qarshiliqlar boliwatqan bolsimu, emma Xitay hökümitining Uyghur dehqanlirini hashargha selish siyasiti özgergini yoq. Hetta teximu kücheymekte.

ETIC ning  bügün wetendin alghan  xewirige asaslanghanda, nöwette Sherqiy Türkistandiki Aqsu wilayitining Toqsu nahiyesidimu Sherqiy Türkistanning bashqa jaylirigha oxshashla paxta yighish mezgili bolup, nahiyelik hökimet nahiyediki barliq oqughuchilarni hashar emgiki qilishqa mejbur qilinghan. Hashar emgiki jemi bir ay dawamlishidighan bolup, buninggha pütkül nahiyediki ottura we bashlanghuch mektepte oquwatqan barliq Uyghur oqughuchilar seperwer qilinghan. Hashargha ruxset sorashqa bolmaydiken. Birinchi siniptin üchünchi sinipqiche bolghan oqughuchilar berishni xalimisa, ularning ata-aniliri 80 yüan hashar puli tölishi kerek iken. Törtinchi siniptin yuqurilar bolsa choqum berishi shert iken. Eger qet’i baralmaydighanlar bolsa Doxturning ispirapkisigha qoshup 580 yüan tölishi shert iken. Barmighanlar, berishqa qarshiliq körsetkenler qattiq jazagha tartilidiken.

Nöwette, Toqsu nahiyesidiki Uyghur oqughuchilarning bu xil hashargha bolghan naraziliqi we qarshiliqi kücheymekte, uning sewebiy birinchidin hasharning oqughuchilar üstidin elip beriliwatqanliqi bolsa, yene bir tereptin kishini eng oygha salidighini buning peqet Uyghur oqughuchilirighila qaritilghanliqidin ibaret.

3) Musulmanliq Muhebbet We Satqunluq

Abduréshid Haji Kerimi Xewiri

2008 -yil 10- ayning 6- küni

Aylarning sultani bolghan ulugh ramizan éyini tamamlap roza héyit namizini oxshimighan sharait we döletlerde oqup islami perz ibaditini tamamliduq.

Wetinimiz uyghuristandimu xelqimiz nimila bolmisun herxil tosalghuni bésip ötüp özining musulmanlıq burchini ada qilip diniy pa'aliyetlirini küchining yétishiche Xitay hakimiyiti yol qoyghan cheklik sharaitlarda élip bériwatidu. Bu yilqi roza héyt namizi wetinimiz uyghuristanda tarixtiki herqandaq waqittikidin bir nechche kün kéyin kéchikip oquldi.
30 kün ramizan mezgilde, wetinimiz uyghuristanning ezeldin paytexti bolup kelgen Qeshqer shehridimu xelqimiz qatmu - qat tosqunluqlarni yérip ötüp, roza tutushni dawamlashturup musulmanlıq perzni ada qilip kelmekte!

Wetendin bügün alghan bir xewerde köre, Qeshqer shehridiki "öpke kisellikler sanatoriyisi" diki, ehli islam musulman uyghur qirindishimiz Polat Ghoji, özi ishlewatqan doxturxanisida dawalinip yétiwatqan musulman bimarlar üchün 30 kün ramizan ichide her küni iptarliq we zohurluq bérip, doxturxanida yétiwatqan bimarlar üchün asanliq yaritip bergen, buning iqtisadi chiqimini Polat Ghojining bir tughqan hedisi we singilliri öz üstige alghan. Öpke kisellikler sanatoriyeside yétip dawaliniwatqan bimarlar Polat Ghojining aile jemetige cheksiz minnetdarliqini bildürgen.

Undin bashqa yene Qeshqer shehridiki taxta köwrükidiki "ana diyar doxturxanisi"ning xojayini Mirzayit Ablimit (merhum Ablimit Hajim doxtorning oghli) öz doxtorxanisida yétip dawaliniwatqan bimarlarning 30 künlük roza – ramizan éyida bimalal ibadet qilishi üchün her küni kechlik iptar orunlashturup bimarlardin yaxshi xewer alghan hemde her axshimi kéchisi bimarlarning zohurluqi üchünmu kéchilep tamaq teyyarlap bimarlarning roza tutishigha asanliq yaritip bergen. Bu ishtin xewer tapqan sheher xelqi Polat Ghojigha hörmitini bildürgen.

Undin bashqa Qeshqer shehrining bashqa mesjid we jamiyliridimu her küni digüdek Uyghur qirindashlirimiz musulmanliq méhri muhebbitini izhar qilish yüzisidin herküni iptarliq bérilip özlirining musulmanliq muhebbetlirini ipadileshken, mehelle we kochilardimu bir- birini iptargha teklip qilip mihman qilish paaliyetliri kengri yolgha qoyulghan. Xitay dairliri bolsa buning eksiche mektep we idare jemiyetlerde oqughuchilargha we idare ishchi - xizmetchilirige chüshlük tamaq bérip ammining roza tutushini buzghan yaki her xil yollar bilen chekligen....

Milliy xain, milliy munapiq Abduréshid Qassapchu?
Esli yurti Qeshqerning Peyziawat nahyisidin Qeshqerge kélip orunlushup qalghan. Abduréshid Qassapni Qeshqerde bilmeydighan adem yoq. U eskilikte nam qazan'ghan, kespi oghri - qimarwaz, lükchek, shundaqla bir insan qélipidin chiqqan mel'un.
U bu qétimqi Peyziawat misha weqesi yüzbérip Xitay saqchi qisimilirining biguna, qolida héchqandaq qorali bolmighan, hettaki qol kötürüp teslim bolghan 6 neper Uyghur musulman qérindashlirimizni aptomat bilen étip öltürgen jallatlargha medet bérip, qoralliq saqchi qisimliridin "hal sorap" mashinida yimek – ichmek apirip ulargha" sogha teqdim qilghan.

Bu xil milliy munapiq, weten xayini Abduréshid Qassaptin wetendiki Uyghur qérindashlirmiz bekmu sesken'gen we nepretler oqughan…..

Bu qétimqi Qeshqer we Kuchar qatarliq nahiye sheherlerde yüzbergen bir yürüsh weqelerdin xelq heq bilen naheqni bir qeder tonup yételigen….

4) Xitay Hökimiti Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning Erziyet Ishlirini Qattiq Kontrol Qilmaqta

Xitayning Sherqiy Türkistan ziminida élip bériwatqan <Gherpni Echish> siyasiti netijiside, yiligha nechche yüz ming Xitay aqqunliri Sherqiy Türkistangha kélip yerleshmekte, Xitay hökimiti bir tereptin bu Xitay aqqunlirigha zor miqtarda meblegh ajritip ularning yerlishishige yardem bériwatqan bolsa, yene bir tereptin aqqunlar destidin yerliridin, makanliridin, ishliridin ayriliwatqan Uyghurlarning qarshiliq heriketlirige qaratqan basturush siyasitini téximu kücheytmekte. Iqtisadning rawajlinishi peqet bir tereplimilik halda Xitay aqqunliri we Sherqiy Türkistandiki Xitaylarning menpeetini közligen bolghachqa, ijtimaiy ziddiyét kündin-kün’ge keskinleshmekte we bu xil ziddiyet jemiyetning herqaysi sehelirigiche kengeymekte. Milliy ma‘aripning xitaylashturulishi, Sheherlerde Uyghurlarning türküm-türkümlep ishsiz qélishi bu xil ziddiyetler kündin-kün’ge éghirlashmaqta.
Buning netijiside Sherqiy Türkistanda xelqning qanuniy yollar arqiliq, hökümetke erz sunush herkiti kündin-kün’ge köpeymekte. Emma Xitay hökimiti Uyghurlarning bu xil eng eqelliy qanununiy erz qilishigha ishlirigha bolghan kontrolliqini qattiq kücheytmekte.
Mesilen yeqinda Xoten nahiyesining özidila erz qilghuchi Uyghurlarning delo sani 700 din éship ketken. Bu erzdarlar öz yerliridin, makanliridin, ish orunliridin ayrilghan Uyghurlar bolup, Xitay hökümiti bolsa bu Uyghurlarning erzlirige nisbeten kolliktip erz qilmasliq, reyri resmi erz qilmasliq qatarliq her xil qattiq belgilimilerni chiqarghan. Nahiyelik hökümet pütün nahiye boyiche atalmish yeza, kenttin ibaret ikki derijilik mexsus erz qobul qilish xizmet ishxanilirini edliye orunliri we saqchixanilarda tesis qilghan. Erz qobul qilish xizmet ishxanilirigha, 100 ming yüendin artuq meblegh ajratqan bolup, erz qobul qilish ishxanilirigha amanliqni saqlash xadimliri, saqchi, qoralliq saqchi we hetta yeza-kentlerdiki atalmish wetenperwer diniy zatlarnimu bu xizmet etretlirige sorep kirip, Uyghur erz qilghuchilarni mesjid we diniy zatliri arqiliqmu kontrol qilishqa urunghan.
Xitay hökimitining Sherqiy Türkistan yezilirida tesis qiliwatqan bu xil erz ishxaniliri, erz qilghuchilarning erzlirini hel qilish emes, belki erz qilghuchilarni aldin ujuqturush, tez bir terep qilish qatarliq charilerni qollinip, erz qilghuchilarni aldin bir terep qilish, tutqun qilish, milliy ziddiyetlerni öz jayida we waqtida ujuqturush üchün qurulghan. Nöwette Xitay hökümitining bu xil erz qobul qilish ishxaniliri yerliridin ayriliwatqan Uyghur dehqanlirining qarshiliqini basturidighan, tutqun qilidighan lagerlirigha aylanmaqta.
Mesilen: Xotan nahiyesining Baghcha yezisidiki Uyghur qizi Mehrinisa özige basqunchiliq qilghan doxtur üstidin erz qilghan bolsimu emma hichqandaq aqturalmighan, nahiyelik erz ishxanisi bolsa Mehrinisaning erzini ret qilip, diloni wilayetke yollap, wilayettin Mehrinisa üstidin ikki yiliiq emgek bilen özgertish jinayiti berishke ruxset qilishni sorighan. Mana bu Sherqiy Türkistan yeziliridiki Uyghurlarning erz-hal netijiliridur.

http://www.xj.xinhuanet.com/pingan/200810/08/content_14583523.htm

5) Xitay Hökümiti Sherqiy Türkistanda Internet Kontrolliqini Teximu Kücheymekte

Xitayda Olimpik ayaqlashqan bolsimu, emma internetke bolghan kontrolliqi hergizmu boshashqini yoq. Buning eksiche teximu kücheymekte. Nöwette Sherqiy Türkistanda 2000din artuq Internet tori bolup, bularning hemmisi digidek Xitay tilida. Hökümet organlirining tor betliri pütünley xitay tilida bolup Uyghur tiligha hichqandaq yer berilmigen. Sherqiy Türkistanda bar bolghan intayin saz sandiki shexsiy echilghan Uyghur tor betlirige bolghan kontrolluqni intayin kücheytmekte. Bu kontrolluq Uyghur yezilirida teximu kücheytilmekte. Mesilen Xitayning <Xinjiang Eminiyet Tori> da xewer qilishiche:
Sherqiy Türkistanning Aqchi nahiyeside nahiye, yeza we kenttin ibaret üch derijilik internet kontroll qilish sestimisini yolgha qoyghan bolup, pütkül saqchi, amanliqni saqlash xadimlirini ishqa selip, internet saqchi mashiniliri keche-kündüz charlash elip barmaqta. Pütkül internetxanilargha köz-qulaqlarni orunlashturghan. Hetta pensiyege chiqqanlarnimu seperwer qilghan. Gumanliq tor betler we ademler sezilgen haman derhal tutqun qilghan. Nöwette Xitay hökimitining Internetni kontrol qilish saqchi mashiniliri pütkül Sherqiy Türkistanning sheher we yeza-qislaqlirinimu qaplimaqta.

http://www.xj.xinhuanet.com/pingan/2008-09/27/content_14522257.htm