< 11 – Sintebir > Weqesining 7 – Yilliqida Serqiy Türkistan Mesilisi

Perhat Yorungqash

2001 – yili Amerikida yüzbergen < 11 – sintebir > téror weqesidin buyan, Kommunist Xitay hakimiyiti, Sherqiy Türkistanda yüzbergen milliy qarshiliq körsütüsh heriketlirining hemmisini, < El – Qaide bilen baghlinishi bar téroristik heriket > dep qarilap kelmekte, epsuski, Xitay hakimiyiti bu 7 yil mabeynide Uyghur milliy herikitining El – Qaide, Usama – Bin Ladin yaki Xelqara térorizim bilen alaqisi barliqigha dayir dunya jamaetchilikige héch bir délil – ispat körsüteligini yoq.

1. Xitayning Uyghur küreshchiler heqqidiki sepsetiliri, gherip metbuatlirining mazaq qilish obiktigha aylinip qaldi

Xitayning bu kona muqamidin bizar bolghan Gherip metbuatliri hazir bu sepsetini mazaq qilidighan temigha aylanduriwaldi.

Mesilen, < Germaniye dolqunliri > radiosining buyil 9 – ayning 2 – küni élan qilghan bir mulahiziside, Kuchardiki toqunushqa qatnashqan Uyghurlarning Xitay saqchixanisigha hujum qilish jeryanida ishletken asasliq qoralining, öyde tamaq qilish üchün ishlitidighan kichik gaz tungidinla ibaret ikenliki eskertilip, < eger Bei jing hökümitining eyipliginidek, Uyghurlar bu qétimqi hujumni El – Qaidening buyruqi bilen qilghan bolsa, u halda Bin – Ladin bunungdin anche xosh bolup ketmeydu, El – Qaidening bayanatlirida héch bir waqit Xin jiang we Xitay tilgha élinip baqqan emes ! > dep körsütülgen idi.

Dimek, buyerde Xitay hakimiyitining yuqarqi eyipleshliri ochuq – ashkare halda mazaq qilinghan idi.

2. El – Qaidening qorali ketmen – gürjek yaki palta - pichaq emes

Chünki El – Qaide téror teshkilatining, zor iqtisadi küchke, yuquri herbi texnikigha we zamaniwiy qoral – yaraq we partilitish üskünlirige ige ikenliki pütün dunyagha melum.
< 11 – sintebir > weqesidin kéyinmu El – Qaide teshkilati we unung gumashtiliri dunyaning her qaysi elliride köp qétim téroristik weqe peyda qilip, nurghunlighan bigunah insanlarning échinishliq halda ölüp kétishige sewepchi boldi, ularning pütün weqelerde qollanghan partilitish üskünliri bolsa yuquri texnikigha we shiddetlik küchke ige eng zamaniwi bombilar idi. eger rastinla Xitay hakimiyitining qarilap kelginidek, Uyghur musteqilliq küchlirining El – Qaide bilen munasiwiti bolghan bolsa idi, xuddi < Germaniye dolqunliri > radiosidiki mulahizide kinaye qilinghinidek, Usama – Bin – Ladinmu hergiz < Uyghur qérindashliri > ning hazirqidek keke – pichaq we tamaq pushuridighan gaz tungini qoral qilip, El – Qaidening < inawiti > ge tesir yetküzüshige yol qoymighan bolatti.

3. Uyghur küreshchilirining qorali, peqetla milliy irade we jasarettin ibaret

Xitay metbuatlirining özining xewerliride körsütülishichimu, Qeshqerde Xitay qoralliq saqchi qisimlirigha hujum qilghan ikki neper Uyghurning ishletken qorali özliri yasiwalghan iptidayi shekildiki bomba we xenjer – pichaq idi.

Peyziwat nahiyeside Xitay saqchi we eskerlirige hujum qilghan milliy qarshiliq körsütüsh jengchilirining qollanghan qorali peqetla pichaq we xenjer idi.

2007 – yili 1 – ayda Xitay eskerliri Aqtunung Kosrap yezisi tewesidiki taghliq rayonda qéchip yürgen 18 neper Uyghur siyasi qachqunni étip öltürgen, yene 17 nepirini qolgha alghan idi, eyni chaghda Xitay hakimiyiti bulargha, < Afghanistanda El – Qaide teshkilatidin herbi tilip élip chegradin yoshurunup kirgen Sherqiy Türkistan térorchiliridin ibaret > digen qalpaqni keydürgen, kéyin, bularning peqetla bir – ikkiside tapancha barliqi, qalghanlirining pütünley qoralsiz ikenliki otturigha chiqqan idi.

Xitay hökümiti, bularning El – Qaide teshkilati bilen alaqisi barliqigha dayir héch bir délil – ispatni otturigha qoyalmighanliqi üchün, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliri Xitayning bu qanliq qirghinchiliqini qattiq éyipligen idi.
Hazir qaraydighan bolsaq, bundin 18 yil burun, yeni, 1990 – yili Sherqiy Türkistanda yüzbergen < Barin inqilawi > jeryanida, Zeynidin Yüsüp bashchiliqidiki milliy qarshiliq körsütüsh jengchilirining Xitay saqchi – eskerlirige qarshi ishletken qorali bilen, texi yéqindila yüzbergen Qeshqer, Kuchar we Peyziwatlardiki toqunushlarda milliy qarshiliq körsütüsh jengchilirining ishletken qorali otturisida héch bir periqning yoqluqini körüwélish mumkin.

Chünki eyni chaghda Xitay hakimiyiti Barinliq dehqanlarning ketmen – gürjek, kaltek – toxmaq, cheydo – pichaq we özliri yasiwalghan az sandiki iptidayi giranatlirini Ürümqidiki < aptonom rayonluq xelq körgezmixanisi > gha toshup kélip, < Barinliq milliy bölgünchilerning qoral – yaraqliri > dep heptilep, aylap sazayi qilghan idi, bügünmu oxshashla Peyziwatliq dehqanlarning yénigha ésip yüridighan pichiqi, < El – Qaidedin yardem alghan Sherqiy Türkistan térorchilirining jinayet qoralliri > dep sazayi qiliwatidu.

4. Xitay, < 11 – sintebir > weqesi arqiliq nimige érishti ?

Xitay hakimiyitining < 11 – sintebir > weqesidin kéyin érishken eng zor netijilirining biri, 2002 – yili 8 – ayda, Hesen Mehsum rehberlikidiki < Sherqiy Türkistan islam herikiti > teshkilatining Amerika we Birleshken döwletler teshkilati teripidin, < téroristik teshkilatlar > tizimlikige kirgüzülishi we Afghanistanda tutulghan 20 nechche neper Uyghurning, < térorist > digen nam bilen Amerikining Kubadiki Guan tanamo türmisige qamilishi idi. Xitay hakimiyiti buni, < Sherqiy Türkistan térorchilirining xelqara teripidin étirap qilinishi > dep bilip, shoshalliqida xudini yoqatti we köpligen Uyghur teshkilatliri we Uyghur siyasi paaliyetchilirini dunyagha arqa – arqidin < térorist teshkilat > we < térorist > dep élan qilip, bu pursettin paydilinip Uyghurlarning milliy herikitini dunya siyasi sehniliride tüptin qarilashqa urundi.

5. Amerika we BDT ning qarari, peqetla Xitayning éghizigha sélinghan quruq soskidin ibaret

Emma, xuddi chetellik bezi siyasi küzetküchilerning bayan qilghinidek, < Sherqiy Türkistan islam herikiti > teshkilati heqqidiki yuqarqi qarar, Xitayning Irangha qarita atom we yadro texnikisi jehette yardem bérishining aldini élish we Iraqqa qaritilidighan herbiy herikette Xitayning qollishini qolgha keltürüsh üchün Ameriki teripidin Xitayning éghizigha waqitliq sélip qoyulghan quruq imizgidin ibaret idi.
2006 – yili Guan tanamo türmisidiki 5 neper Uyghurning Amerika teripidin qoyup bérilip, Albaniye orunlashturushi, chetellik siyasi küzetküchilerning yuqarqi qarashlirining toghruluqini ispatlighan idi.

Shu yili 5 – ayning 9 – küni, Xitay tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi Liu jianchaoning Bei jingda axbarat élan qilish yighinida qilghan, < bu 5 neper Uyghur El – Qaide bilen alaqisi bolghan Sherqiy Türkistan térorchi teshkilatining ezasi, shunga bizge qayturup bérilishi kérek > digen sözige, Amerika döwlet mudapiye ministirliki, < bu 5 neper Uyghur Amerikining düshmini emes, shunung üchün qoyup bérildi > dep jawap bergen idi.

6. El – Qaide bilen Sherqiy Türkistan milliy herikitining héch bir oxshashliq teripi yoq

hemmige melum bolghinidek, Amerikining birinchi nomurluq düshmini, Usama – Bin – Ladin we unung El – Qaide teshkilatidin ibaret, shunga Amerikining Guan tanamodiki Uyghurlarni, < Amerikining düshmini emes > dep jakalighanliqi, Uyghurlarning idiye we heriket jehette El – Qaide teshkilati bilen héch bir alaqisining yoqluqining Amerika teripidin étirap qilinishi hisaplididu.

Xuddi chetellik bezi siyasi küzetküchilerning analiz qilghinidek, Sherqiy Türkistan milliy herikitining ghayisi, meqsidi we tüp pirinsipliri bilen, El – Qayidening ghaye, meqset we pirinsipliri otturisida qilche oxshashliq yoq bolup, hetta bir – birige tamamen zit kélidu.

Ikkisi otturisida diniy mezhep jehettimu chong periq bar bolup, El – Qaidechiler Wahabizimni teshwiq we teghrip qilidu.

El – qayide teshkilatining birinchi nomurluq düshmini bolsa Amerika we Israildin ibaret bolup, Gherip tüsini alghan demokratiye, qanun döwliti we kishilik hoqoq chüshenchisidin nepret qilidu;
özliri yahsawatqan mohitta pikir – éqim yaki yashash usoli jehette bolsun, gheripke ayit héchbir nersining mewjut bolup turishini xalimaydu we bularni tazilap chiqirishni nishan qilidu;
El – Qaide, özliri bilen öxshash qarashqa ige bolmighan herqandaq chüshenchige qarshi turidu we bir xilla idilogiyéning höküm sürüshidiki mustebit, dektator we totaliter rejim hem sestimini yaqlaydu, shundaqla jénining bériche bu sestimisini qoghdashqa tirishidu.
bu jehette El – Qaidening idilogiyési, Kuba, Shimali Köriye we Xitay qatarliq kommunistik ellerning idilogiyésige bekla oxshap kétidu.