Fransiyide Uyghurlar Heqqide Ishlengen `Ata` Filimi Heqqide Söhbet

RFA Photo / Filim aptori chaghla zenjirji xanim teminlidi.

Filim aptori chaghla zenjirji xanim bilen filim qexrimani ehet éli ependining filimdiki körünüshi.

2008-07-24 RFA Erkin Tarim xewiri

Dunyaning közidin uzaq halda ün - tinsiz hayatliq kürishini dawam qilip kéliwatqan Uyghur xelqi asta - asta dunyaning diqqitini tartishqa bashlidi. Ularning medeniyiti, örp - Adetliri, naxsha - usulliri, yémek - ichmekliri dunyaning qiziqishini qozghisa, ular duchar boluwatqan sansiz teleysiz qismetlermu hem dunyaning diqqitini qozghimaqta.

Bügüngiche Uyghurlar heqqide ishlengen höjjetlik filimler, maqaliler, kitablar hemmisi oqurmenlirining, tamashibinlirining qizghin alqishigha sazawer bolup, dunyaning untulghan bulungida yashawatqan bu xelqni bayqighan we bilidighan kishiler barghanséri köpiyip mangmaqta. Yéqinda fransiyide ishlengen "ata" namliq filimmu mana bularning biri.

Fransiyide yashaydighan Türk senetchisi chaghla zenjirji xanim ishligen bu filim fransiyidiki türlük fésitiwallarda mukapatqa érishken bolup tamashibinlarning qattiq diqqitini qozghighan. Özining bu filimni ishleshtiki meqsitining eslide Uyghurlarni dunyagha tonutush, ularning awazini anglitishqa azraq bolsimu yardem qilish ikenlikini éytqan chaghlar zenjirji xanim meqsitige ulashqanliqidin intayin xoshal ikenlikini éytti.

Biz bügünki programimizda chaghla xanim bilen bu "ata" filimi üstide élip barrghan söhbitimizning dawamini silerge sunimiz.

Chaghla xanim, " elwette Türklerning Yawropagha bérish tarixi Uyghurlardin köp baldur. Yawropadiki Türk nopusimu sel qarighili bolmaydighan derijide jiq. Emma Uyghurlar bolsa téxi yéqinqi yillardin béri chetellerge chiqishqa bashlidi. Mundaqche éytqanda, xitaylarning Uyghurlargha qaratqan bésimi kücheygendin béri Uyghurlar chetellerge chiqishqa bashlidi. Men meyli yawropadiki, meyli amérikidiki Uyghurlarning bolsun barghanliki dölitide Türk jamaiti bilen arilishidighanliqini kördüm. Gerche ikki tughqan millet bir - Biridin minglarche chaqirim uzaqta yashawatqan bolsimu, lékin yenila chetellerde bir - Biri bilen nahayiti téz chiqiship yashimaqta. Siz buni némige baghlaysiz? " dégen soalimizgha mundaq jawab berdi: "men ehet ependim özining Uyghur dostliri bilen sözleshkende uning gépini yüzde yüz chüshinip kételmisiemmu, emma asasi jehettin néme dewatqanliqini bileleymen. Texminimche ürümchige barsam 3 ay ichide men Uyghurchini toluq chüshüneleydighan bolup chiqimen. Mana bu til bizni yéqinlashturuwatqan bir amil. Uning üstige bizning örp - Adetlirimizmu oxshash. Eslide men ehetjan ependim bilen tonushqandin kéyin bizning örp - Adetlirimizning nedin kelgenlikini bildim. Chünki aridin yillar öte - Öte biz tilimizni némishqa bundaq ishlitidighanliqimizni, örp - Adetlirimizning nedin kelgenlikini untup qéliwatimiz. Mundaqche éytqanda, men ehet ependim bilen tonushqandin kéyin özimizning ötmüshige bir seper qildim désemmu bolidu. Méning ehetjan ependim heqqide kino ishlesh xiyaligha kélip qélishimmu, méning uningdin özemning ötmüshümge ait nersilerni ögengenlikimdin boldi. Uyghur Türkliri manga oxshash Türkiyidin kelgen Türkiye Türkliri üchün herkün körüp turidighan nerse emes, biz uni peqet tarix dersliridila körimiz. Uni birdinla öz közingiz bilen körginingizde elwette uninggha intayin qiziqisz. Men bu yiqinlishishimizning sewebini til dep qaraymen, elwette medeniyitimizmu bir - Birige shundaq oxshaydu.

Soal : siz Uyghur diyarigha bérip baqqanmu?

Jawab : téxi bérip baqmidim, emma bérishini tolimu arzu qilimen.

"Sizning bu filimingiz mukapatqa érishiptu, bu heqte bizge téximu toluq melumat bergen bolsingiz? " dégen soalimizgha jawab bergen chaghla xanim sözini mundaq dawam qildi: "biz bu filimni bultur 12 - ayda tügettuq. Kinoni féstiwallargha 2008 - Yili1 - Ayda qatnashturduq. Eng muhimi filimimiz klarmunfélan qisqa filim féstiwaligha qatnashturuldi. Bu féstiwal intayin muhim bir féstiwal bolup, u yerde hem filimning, hem filim bilen birlikte Uyghur Türklirining ismining tilgha élinishi nahayiti yaxshi boldi. Chünki nurghun kishiler kélip bizge "u yerde bundaq bir xelqning yashaydighanliqini biz peqetla bilmeyttuq, bu filimni körgendin kéyin bilduq", dédi. Bizning esli meqsitimizmu mana shu idi. Yeni Uyghur Türklirining mewjutluqi, ularning hazirqi weziyitini anglitish idi. Meqsitimizge ulashqan bolduq. Ikkinchi bolup, kéritiryes ayallar filimliri féstiwalida körsitildi. U féstiwalda bizning bu filimimiz mukapatlandi. Alghan mukapatimiz intayin muhim bir mukapat, chünki u féstiwalgha qatnashturulghan filimlerning arisidin xelq özi bahalash arqiliq xelq teripidin bérilidighan mukapat. Bahalighuchilar teripidin emes, xelq teripidin bérilgen bir mukapat, uning üstige biz bu mukapatni nahayiti yuqiri bir perq bilen alduq. Bizning bu filimimiz yene fransiyidiki monopoliye filim féstiwalida granpil mukapatigha érishti. Bumu filimning tartilishigha, rézhissorluqigha bérilgen mukapat. Biz bulardin intayin xoshal bolduq."

Chaghlar xanim, " siz yawropadiki filim fésitiwallarda Uyghurlarni tonutush üchün küch chiqiripsiz. Bundin kéyinmu bashqa pilanliringiz barmu? " dégen soalimizgha mundaq jawab berdi: "bundin kéyinki pilanimda men giyimijonitti bilen birlikte pakistanda uzun bir kino ishleshke teyyarliq qiliwatimiz. Buni 9 - ayda bashlaymiz. Bilishimche, pakistandimu Uyghur Türkliri bar, ularni Qeshqeriyler dep ataydiken. Ular Qeshqerdin kélip Pakistanda chong tijaret qiliwatqan Uyghurlar iken. Hazirche toluq mezmunini dep bérelmisemmu, filimimizde yenila Uyghurlar heqqide mezmunlar ötidu."

"Rehmet sizge, axirida qoshup qoymaqchi bolghan sözingiz barmu? "déginimizde, u yene shundaq dédi: "menmu sizge rehmet éytimen, bu yerdin hem ehetjan ependimge köp rehmet éytimen. Chünki ehetjan ependimning bu kinoni ishlep chiqishimizgha köp yardimi boldi. Inshaallah bu filimning Uyghur Türklirini dunyagha tonutushqa yardimi bolar!" .