Shiwétsiyide Gunnar Yaring Tughulghanliqining 100 yilliqi Xatirlendi

2007.10.22 RFA

Ötken hepte Shiwétsiyining Stokholm shehiride ataghliq Uyghurshunas, Uyghurlarning menggülük dosti, tonulghan déplomat Gunnar Yaring ependining tughulghanliqining 100 yilliqi xatirlendi. Xatirilesh murasimigha Shiwétlar, Uyghurlar, Finlandiye, Gérmaniye, Fransiye we Norwigiyidin kelgen méhmanlar bolup jemiy 400 dek kishi qatnashti. Murasim bashtin axir Uyghur we Shiwét tilidin ibaret ikki xil tilda élip bérildi. Sözge chiqquchilarning nutuqliri Norwigiyidiki közge körüngen Uyghur tili terjimani Tahir ependi teripidin terjime qilinip turdi.

Günnar Yaring "Uyghur tilida sözleshsem tinim yayrap kétidu"
Birinchi bolup sözge chiqqan, hazir Gérmaniyide qedimqi Uyghur tili buyiche ilmiy tetqiqat xizmiti bilen shughulliniwatqan doktur Ablet Semet ependi bundin 8 yil burun özining Gunnar Yaring ependi bilen tunji qétim uchrashqan waqtidiki hayajanliq tesiratlirini we söhbet mezmunini sözlep ötti. U sözide Gunnar Yaringning munu sözlirini eske alidu. "Méning Uyghurlarni yaxshi körushum bir Uyghurning Uyghurni yaxshi körüshi bilen oxshash, men Uyghurlar bilen uchrashsam, Uyghur tilida sözleshsem tinim yayrap kétidu ."

Doktur Ablet Semet ependi öz nutuqida Gunnar Yaring ependining Uyghurlargha we Uyghur tiligha bolghan qizghin muhebbitige we Uyghur tiligha singdürgen ejirige nahayiti yuqiri baha béridu . Gunnar Yaring ependi bilen bolghan söhbiti jeryanida Gunnar Yaring ependining ikkinchi qétim Uyghur élige barghan waqtida Uyghurlar qedimdin buyan ishlitip kéliwatqan yer-Jay namlirining, kündilik turmush buyumliri we kespiy atalghularning xitay tiligha almiship ketkenlikidin qattiq üküngenlikini, shunga özining kéyinki tetqiqatida we yazghan kitablirida Uyghur tilining esli halitini ipadileshke we saqlashqa köprek küch chiqarghanliqini eske alidu.

Günnar Yaring Uyghurlargha dair qolyazmilardin 560 parche kitabni yighip saqlighan

Doktur Ablet ependidin kiyin sözge chiqqan Stokholm uniwérsitéti ottura asiya institutining proféssori birgit xanim Gunnar Yaring hayatining axirqi yilliri toluqlap yézip tamamlighan "sherqi turkistan tili we énglizche " lughetning qayta neshri we uningda ishlitilgen bir qisim Uyghurche atalghular heqqide chüshenche berdi. Esli bu kitab Gunnar Yaring teripidin 1964 ‏- yili tunji qétim neshr qilinghan bolup, u hayatining axirqi yilliri bu lughetni qaytidin ishlep toluqlap chiqqan. Gunnar Yaringning qolidin chiqqan 2002 betlik bu qolyazma hazir Stokholm uniwérsitétining kütüpxanisida saqlanmaqta.

Uyghurshunas Gunnar Yaring ependi pütün ömrini Uyghur tili tetqiqatigha qaratqandin sirt u yene , Uyghur élige barghan waqtida Uyghurlargha dair qolyazmilardin 560 parche kitabni yighip saqlighan bu qol yazmilar hazir Shiwétsiyining jenubigha jaylashqan Lund uniwérsitétining kütüpxanisida" Gunnar Yaring yighmiliri"namida saqlanmaqta.

Lund onwérsitétidin kelgen,Gunnar Yaring yighmilirining mesuli gunilla xanim sözge chiqip bu heqte uchur béridu. U mundaq deydu "Gunnar Yaring hayat waqtida sherqi turkistandin 560 parche qol yazmini öz puligha sétiwélip saqlighan bolup, bularning köpinchisi 19 ‏- we 18 ‏- esirge ait matériyallardur, nahayiti az bir qismi 16 - esirge dairdur. Bu qol yazmilarning arisida Uyghur tilida, paris we erep tilida yézilghanlirimu bar. Bular mezmun jehettin edebiyat, tarix, tibabet, ijtimaiyet, risaleshunasliq qatarliqlargha chétilidu. Bulardin kéyin finlandiyilik yazghuchi markos nummi "chinibagh" romani heqqide, Fransiyide ilmiy tetqiqat bilen shughulliniwatqan Amine xanim Gunnar Yaringning kitablirida ishilitilgen Uyghurche yer namliri heqqide chüshenche berdi. Undin sirt paaliyet dawamida yene Uyghurche naxsha - usul nomurliri orundaldi.

Gunnar Yaring tonulghan Shiwétsiyilik Uyghurshunas bolup 1907 ‏- tili Shiwétsiyining skoné ölkiside tughulghan 1929 ‏- yili 22 yash waqtida qeshqerge kélip Uyghur tili öginish we qolyazma yighish qatarliq ilmiy paaliyetlerde bolghan. U taki 2002 ‏- yili alemdin ötkiche Uyghur tili tetqiqatini toxtatmighan. Uning kitabliridin "qeshqerge qayta seper","Uyghur edebiyati heqqide "dégendek kitabliri Uyghur tiligha terjime qilinghan. (Yalqun)