Uyghurlarda Nikah Uqumi

2007.10.18 RFA

Uyghurlar islam dinigha étiqad qilidighan musulman xelq. Ular toy - Tökünlirini islamiy nikah enenisi boyiche élip baridu we nikahning muqeddeslikige chongqur hörmet qilidu. Nikah er bilen ayalning bir biridin ortaq menpeetlinish meqsitide bextlik bir ailini qurup chiqish üchün ikikisining ottursidiki er ayalliq munasiwitining baghlinishi démektur.

Allah taala mundaq deydu: "ayallar bilen ülpet élishinglar üchün aranglarda (yeni er xotun arisida) méhir muhebbet ornatqanliqi allahning kamali qudritini körsitidighan alametliridindur. Pikir yürgüzidighan qowm üchün, shek shübhisizki, buningda nurghun ibretler bardur." (Rum sürisi 21 ayet)

Nikahning shertliri

Saudi Erebistanining medine munewwere shehiride turushluq alim Muhemmed Niyaz hajim bu heqtiki söhbitimizni qobul qilghan idi.

Nikahning durus shekilde baghlinishning shertliri töwendikilerdin ibaret:

1. Er ayal ikkisining raziliqi

Nikahning durus baghlinishi üchün nikahlanmaqchi bolghan er bilen ayal ikkisining righbiti we ularning raziliqi sherttur. Meyli er bolsun, meyli ayal bolsun héchkimni özi xalimighan birsi bilen nikahlinishqa zorlashqa bolmaydu. Insanlar turmush qorush üchün özlirige jor tallashta mutleq erkindur. Peyghember eleyhissalam mundaq deydu: "chokan özining nikah ishlirigha ige bolushta ata anisidin heqliqtur. Qizning rayi sorilidu. Uning süküt qilghini maqul körgenlikidur." (Muslim riwayiti)

2. Guwahchilarning hazir bolushi

Nikahning durus baghlinishi üchün nikah oqulghan orunda ikki musulman er guwahchining hazir bolushi sherttur. Ikki er guwahchi toluq tépilmighan sharaitta, bir er, ikki ayal birlikte guwahliqqa hazir bolushi lazim. Bu heqte allah taala mundaq deydu: "siler er kishinglardin ikki kishini guwahliqqa teklip qilinglar. Eger ikki er kishi yoq bolsa, siler (adalitige , diyanitige) razi bolidighan kishilerdin bir er, ikki ayalni guwahliqqa teklip qilinglar." (Beqere sürisi 282 ayet)

Nikahqa munasiwetlik ishlar

Nikahtin kéyin töwendiki üch nerse belgilinidu:

1. Méhir

Méhir nikah sewebi bilen erning ayaligha bérishke tégishlik bolghan melum miqdardiki maddiy heq (pul) démektur.

Muhemmed niyaz hajim mundaq didi: " méhir bérishni er ayal ikkisi toydin burun shert qilghan bolsun, yaki shert qilmighan bolsun her halette er kishining uni nikahtin kéyinla ayaligha neq yaki yérimini neq, yérimini nési bérishi lazim.

Méhirning miqdari: méhir miqdarining az köplikining chéki yoqtur. Méhir peqet erning iqtisadiy sharaitigha qarap bolidu. Toydin burun er terep bilen ayal terep özara pütüshken méhir miqdari hésabqa élinidu. Eger toydin burun ayal kishige méhir bérishni pütüshmigen bolsa, yaki pütüshken bolsimu uning miqdarini teyinlimigen bolsa, bu haletlerde er kishi ayaligha shu sheherde adet bolup éqiwatqan méhir miqdarining ölchimi boyiche méhir béridu. Chünki méhir ayal kishining nikah sewebi bilen belgilengen tebiiy heqqidur. Méhir miqdarining addi, yénik bolghini yaxshidur. Peyghember eleyhissalamning tewsiyesimu méhirini éghir qiliwétip toyni qiyinlashturup qoymasliqtur. Méhir pul mal bérish bilen ada tapqinidek, meniwi menpeet bilenmu ada tapidu. Peyghember eleyhissalamning bir sahabini u kembeghel bolghachqa, uning ayaligha béridighan méhiri bedilige, ayaligha quran öginishini shert qilish bilen öylendürgenliki riwayet qilinghan.

2. Nefeqe

Nepiqe erkishining toydin kéyin ayalining yémek ichmek, kiyim kéchek we bashqimu barliq maddiy we meniwi éhtiyajlirini qamdash wezipisini öz üstige élip, uni ijra qilishi démektur.

Er kishi eger ayalining yuqiriqi chiqimlirigha béxilliq qilip uni jayida ada qilmisa, allahning aldida gunahkar bolidu. Bu halette eger ayali uning iqtisadidin özining hajitige yéterlik miqdarni uninggha körsetmestin alsimu, uninggha gunah bolmaydu. Chünki ayal kishining barliq chiqimliri érining zimmisididur. Buheqte, ebu sufyanning ayali peyghember eleyhissalamning yénigha kélip uninggha, érining bay turup béxilliq qilip uning we balilirining chiqimlirini toluq orunlap bermigenlikidin shikayet qilghan halda, qandaq qilishi kérekliki toghrisida sorighanda, peyghember eleyhissalamning uninggha, "andaqta, özingiz we baliliringizning éhtiyajigha yéterlikini éringizge körsetmestin alsingiz bolidu." Dégenliki riwayet qilinghan.

3. Miras

Miras biraw wapat bolghandin kéyin uning mal dunyasi we bashqimu maddiy menpeetlirining uning warislirigha yötkilishi démektur. Qandaqla bir kishi bir ayalgha nikahlinishi bilen ularning otturisida bir biridin miras élish hoquqi belgilengen bolidu.

Miras biraw ölgendin kéyin élinidu. Yeni er ayallardin qaysisi burun wapat bolsa, kéyinkisi uning mirasini alidu. Hetta nikahlinip bir birige yéqinlashmastin biri ölüp ketken bolsimu, kéyinkisi uning mirasini alidu.(Toxti)