Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1 ) Aqsuda Chong Tutqun

ETIC ning wetendin alghan deslepki melumatidin melum bolushiche, yéqinda Xitay hökümiti Aqsuning Kuchar, Toqsu we Shayar nahiyeliride, < milliy bölgünchilerning yer asti herbiy meshiq bazisi bayqaldi > digenni bahane qilip, bu nahiyeler teweside omomiy yüzlük axturup tutush herikiti qozhihan bolup, heriket jeryanida ilgiri siyasi seweptin qolgha élinip, qamaq mudditi toshup qoyup bérilgenler we siyasi seweptin gumanliq dep qaralghanlardin bolup köp sandiki Uyghur yash qayta qolgha élinip türmilerge tashlanghan.

Yuqarqi nahiyelerning yeza – qishlaqlirini pütünley Xitay eskerliri, saqchilar we xelq eskerliri qaplighan bolup, herqaysi yol eghizlirigha chazilar qurup, öymu – öy axturush élip bérip, gumanliq dep qaralghan kishilerni saqchixanilargha tutup apirip soraq qilishqa bashlighan.
Saqchilar yene bu nahiyelerde kishilerning kech sa’et 8 din kéyin kochigha chiqishini we shundaqla bashqa yurtlargha bérishini men’i qilghan bolup, hökümetning bu uxturushidin bixewer kochigha chiqqan xéli köp kishi tutqun qilinip so’al – soraqqa tartilghan.

Merkizimiz bu heqte tepsili melumat élişqa tirishmaqta

2 ) Ürümqide 25 Ming Parchidin Artuq Diniy Kitap Qeghez Zawutida Éritip Yoq Qilindi

Kommunist Xitay hakimiyitining Sherqiy Türkistanda atalmish, < shehwane we qanunsiz diniy eserlerge zerbe bérish herikiti digen namda, Kur’ari kérim we Hedis – shériflarnimu öz ichige alghan Diniy kitap we eserlerni, Xitaylar téripidin yoshurun neshir qilinghan bezi shehwane kitap – jornallar bilen bir qatargha qoyup yoqutush herikiti élip bériwatqanliqi, weten ichi we sirtidiki Uyghurlar arisida küchlük naraziliq qozghighan, ular Xitay hakimiyitining bu qilmishini, < muqeddes islam dinigha we Sherqiy Türkistan mosulmanlirigha qilinghan chong haqaret > dep körsetken idi.

Epsuski Xitay hakimiyiti muqeddes islamgha we Sherqiy Türkistan mosulmanlirigha qaratan buxil haqaritini yenimu yuquri pellige kötermekte.

Mesilen, < Ürümqi kechlik géziti > ning xewer qilishiche, 2007 – yili kirgendin buyan élip bérilghan < shehwane buyumlar we qanunsiz diniy eserlerge qattiq zerbe bérish herikiti > de yighiwélinghan eserlerni 3 – qétim bit – chit qilish murasimi 8 – ayning 3 – küni Ürümqidiki bir qeghez zawutida élip bérilghan bolup, shu künki murasimda 70 ming parche < qanunsiz eser > éritip yoq qilinghan bolup, bunung ichide 25 ming 230 parche diniy kitap we eser bar iken.

Xitay höküiti buyil kirgendin buyan, 3 – ayning 15 – küni we 4 – ayning 14 – künliri Ürümqide ayrim – ayrim halda < qanunsiz kitaplarni yoqutush murasimi > ötküzgen bolup, bu ikki qétimliq murasimda 832 ming parchidin artuq kitap köydürülgen yaki éritip yoqutulghan, bularning yérimigha yéqinraqi Islam dinigha dayir kitap, eser we xatire buyumliridin ibaret.

3 ) Turpanliq Uyghur Qizlirining Chach Örüsh Musabiqisi

 

Xitay hakimiyiti Uyghur yashlirini Xitaylashturush üchün pütün küchi bilen hepilishiwatqan bügünki künde, Turpanliq Uyghur qizlirining chach örüsh musabiqisi ötküzgenliki heqiqeten kishini söyündüridu.

< Xinjiang géziti > ning xewer qilishiche, 8 – ayning 4 – küni Turpan Shehrining üzümlük yézisidiki Uyghur qizliri milliyche chach örüsh musabiqisi ötküzgen bolup, güzel Uyghur qizlirining sumbul chachliri we güzel mahariti chetellik sayahetchilerni heyran qaldurghan.

4 ) Bing Tuan Qarmighidiki Poliklar Ichkiridin Kélidighan Paxtichi Xitaylar Üchün Öy Sélishqa Bashlidi

< Tianshan tori > ning 8 – ayning 6 – küni xewer qilishiche, Sherqiy Türkistanda öz aldigha xandanliq quriwalghan Bingtuan qarmighidiki herqaysi dewiziyeler, nöwette < paxtichi > digen namda Xitayning ichki ölkiliridin éqip kiriwatqan Xitay aqqunlirini yerleshtürüsh üchün turalghu oylerni sélishqa bashlighan.

Mesilen, Bingtuanning 67 – polkining buyilliq paxta térilghu kölümi 50 ming mo bolup, emgek küchi yétishmigechke, buyilmu Xitaydin 1000 neper Xitay ishchini yötkep kélidiken.
67 – polik rehberliki ichkiridin kélidighan Xitay aqqunlirini orunlashturush üchün 500 ming yuan meblegh sélip, 1996 kuwadirat métirliq turalghu oy salghan.

Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanda < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen namda Uyghur déhqanlirini yurt – makanliridin ayrip bashqa yurtlargha, hetta Xitayning ichki ölkilirige türkümlep sürgün qiliwatqan shu künlerde, Sherqiy Türkistanda öz aldigha musteqil xandanliq quriwalghan we yerlik Xelq teripidin < Jallat qoshun > dep atalghan atalmish < ishlepchiqirish qurulush Bingtuani >, Xitayning ichki ölkiliridin Xitay köchmini yötkeshni jiddileshtürmekte.

Mesilen, < Tianshan tori > ning 7 – ayning 25 – küni xewer qilishiche, Bingtuan buyil ichide < paxta tergüchi ishchilar > digen namda 580 ming Xitay köchmini yötkeshni pilanlighan.
Yötkep kélinidighan bu Xitaylar Bingtuanning herqaysi dewiziyélirige teqsim qilinidiken we ular tergen her kilo paxta üchün 0.75 yuan heq bérilidiken.

Buyilmu xuddi ötken yildikige oxshashla ichkiridin kélidighan < paxtichi > Xitaylarning poyez bilitini Bingtuan bir tutash élip béridiken.

Bingtuanning buyilliq paxta térilghu kölümi 7 milyon 500 ming mo bolup, pütün Sherqiy Türkistandiki paxta térilghu kölümining 3 teni bir qismini teshkil qilidiken.

Qiziqarliq yéri shuki, Sherqiy Türkistandiki Bing tuan, < emgek küchi yétishmeydu > digen namda Xitaydin keng kölemde köchmen yötkewatqan bir peytte, Xitay hakimiyiti, < eshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen bahane bilen Uyghurlarni yürt – makanliridin sürgün qilmaqta.

Mesilen, < Tianshan tori > ning 7 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, atalmish < Xinjiang Uyghur Aptonom Rayoni > ning mu’awin reyisi Qian Zhi, buyilning aldinqi yérim yilida Sherqiy Türkistanda < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen namda bashqa yurtlargha ishlemchilikke iwetilgenlerning omomiy sanining 900 ming neperge yetkenlikini bayan qilghan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, aldinqi yérim yilda, peqetla Xitayning Zhe Jiang, Jiang Su, Shang Hai we Tian Jin qatarliq ölke we sheherlirige ishleshke iwetilgen Uyghurlarning sani 100 mingdin ashidu.

5 ) Ürümqide Bei Jing Olimpik Yighinining Waqtini Körsitidighan Sa’et Munarisi Quruldi

< Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 6 – küni xewer qilishiche, Ürümqidiki < Xelq meydani > gha, 2008 – yilliq Bei jing olimpik tenherket yighinining waqtini keynige körsütidighan sa’et munarisi yasalghan bolup, munarining igizliki 13 métir, kengliki 6 métir kélidiken.

Sherqiy Türkistanning köpligen rayonlirida kelkün, qurghaqchiliq, yer tewresh we bashqa türlük apetler yüz bérip, yerlik dehqanlar intayin zor qiyinchiliq ichide yashawatqan, shundaqla Xitay hakimiyitining yerlik xelqqe qaratqan siyasi, iqtisadi we diniy besimi üzlüksiz küchiyiwatqan bügünki künde, Sherqiy Türkistanda Xitay hakimiyitining konturolliqidiki teshwiqat organliri asasi nishanini Bei jing olimpik yighinini daghdughuluq teshwiq qilishqa qaritip, kishilerning diqqet – étibarini bashqa nuxtigha qaritishqa urunup kelmekte.

6 ) Sherqiy Türkistangha Kéliwatqan Chetel Sayahetchilirining Yérimigha Yéqinraqi Rusiyéliklerdin Ibaret

< Tianshan tori > ning 8 – ayning 5 – küni xewer qilishiche, nöwette Sherqiy Türkistangha kéliwatqan chetellik sayahetchiler ichide Rusiyelikler birinchi orunda tuidu.

Mesilen, buyil 1 – aydin 6 – ayghiche bolghan mezgil ichide Sherqiy Türkistangha kelgen chetellik sayahetchilerning omomiy sani 17 milyondin köpirek bolup, bunung ichide Rusiyelikler 7 milyon 690 ming neper we 45.2 pirsentni teshkil qilidu.
Buyilning aldinqi yérim yilida Sherqiy Türkistangha kelgen sayahetchiler, ötken yilning oxshash mezgilidikidin 41.1 pirsent, iqtisadi kirim bolsa 27.6 pirsent ashqan.
Chetellik sayahetchiler ichide Rusiyelikler birinchi orunda, Yaponiyelikler ikkinchi orunda, Pakistanliqlar üchünchi orunda, Koriyelikler tötünchi orunda, Amerikiliqlar bolsa beshinchi orunda turidu.

7 ) Aqtuda 42 Neper < Milliy Bölgünchi > ni Tutup Bergen Muhtar Mamut Heqqide

Yéqindin buyan Sherqiy Türkistandiki Xitay metbu’atliri, Aqtu nahiyelik Saqchi idarisining siyasi komussari we < bölgünchilikke qarshi turush qehrimani > Muhtar Mamutning ish – izlirini teshwiq qilishqa bashlidi.

< Xinjiang géziti > ning 8 – ayning 5 – künidiki sanigha elan qilinghan, < Xelqning sadiq qoghdughuchisi – Aqtu nahiyélik saqchi idarisining siyasi komussari Muhtar Mamut > digen temida elan qilinghan maqalida körsütülishiche, Muhtar Mamut saqchi bolghan 1989 – yilidin buyan 42 neper < milliy bölgünchi > ni qolgha chüshürüp, < bölgünchiler > lerge qarshi ejellik zerbe bergenmish.

Undin bashqa Muhtar Mamut yene 2006 – yili 7 – aydin buyan, Aqtu nahiyeside öymü – öy axturush élip bérip, 50 parchidin artuq atalmish < qanunsiz > diniy kitap we 20 yürüsh diniy kesetni qolgha chüshürgenmish.

Yuqarqi maqalida körsütülishiche, 1990 – yili 4 – ayning 5 - küni milliy qehrimanimiz Zeynidin Yüsüpning bashlamchiliqida Barin inqilawi yüz bergende, Muhtar Mamutning sol barmiqini we kökrikini milliy küreshchiler qélich bilen chepip yarilandurghanmish !
Bu weqe jeryanida Muhtar Mamut qehrimanliq körsütüp, 7 neper barin küreshchini tutqun qilghanmish !

Xitay hakimiyiti bu sadiq ghalchisigha, < memliket boyiche munewwer saqchi, Zhung guoning munewwer yash qoghdughuchisi > dep nam bergen we Sherqiy Türkistandiki pütün saqchilarni unungdin ögünüshke chaqirghan.

8 ) Germaniye Bash Ministiri Merkel Xanim 8 – Ayning Axiri Xitayni Ziyaret Qilmaqchi

< Germaniye dolqunliri > radiosining xewer qilishiche, Germaniyening bash ministiri Algela merkel xanim mushu ayning axirida Xitayni 2 – qétim ziyaret qilidiken.

Merkel xanimning riyasetchilikidiki < Germaniye xiristiyan birlik partiyesi > 2005 – yili 11 – aydiki chong saylamda ghelibe qilip hakimiyet beshigha chiqqandin kéyin, Xitay hakimiyiti qattiq endishige chüshken, Xitay metbu’atlirida, Germaniyening Xitaygha qaritip kéliwatqan yumshaq siyasitining özgürüp – özgermeydighanliqi heqqide köp talash – tartishlar otturigha qoyulghan idi.

Merkel xanim Xitayni tunji qétim ziyaret qilip Wen jia bao bilen körüshkende, kishilik hoqoq mesilisi, Xitaydiki xiistiyan muritliri mesilsi, shundaqla Xitayning bilim we patent hoqoqigha tajawuz qiliwatanliq mesilisini otturigha qoyup, Xitay rehberlirini xélila terletken idi.

Ununng üstige Germaniyening nöwettiki tashqi siyasiti Amerika siyasitige mayil we parallel bolup, merkel xanim, Yawropa birlikining 1989 – yilidin buyan Xitaygha yürgüzüp kelgen qoral – yaraq embargosini emeldin qaldurushqa ashkare qarshi turup kelmekte.

9 ) Buyil, Sherqiy Türkistandiki Ali Mekteplerge Qobul Qilinghan Chetellik Oqughuchilarning Sani Ikki Mingdin Eship Ketti

Sherqiy Türkistanda toluq otturini püttürgen yerlik oqughuchilarning mutleq köp qismi Ali mekteplerde oqush imkaniyitidin mehrum boluwatqan bügünki künde, Xitay hökümiti Sherqiy Türkistangha xoshna döwletlerde seperwerlik élip bérip, Ottura Asiya elliridin köplep oqughuchi yötkep kélip, Sherqiy Türkistandiki her qaysi ali mekteplerde türlük imtiyazlardin behriman qilip Xitayche oqutushqa bashlidi, Xitayning tüp meqsidi, Xitay tilining we mediniyitining ottura asiya elliridiki tesirii ashurush web u arqiliq ottura asiyagha kengeymichilik qilish meqsidini emelge ashurushtin ibaret.

Mesilen, < Tian shan tori > ning 8 – ayning 6 – künidiki xewiride körsütülishiche, buyilning özidila Sherqiy Türkistandiki Ali mektepler 40 döwlettin 2000 din artuq oqughuchi qobul qilghan bolup, bularning köpünchisi Ottura Asiya elliridin kelgen oqughuchilar iken we hemmisi Xitayche ögünidiken.

10) Xitayning Türkiyediki Bash Elchisi Sün Go Shiang Tengritagh Torbitini Ziyaret Qilghan

Tengritagh tor bitining 5 - chisla Ürümchidin bergen bir xewiride, Xitayning Türkiyediki bash elchisi Sün Go Shiang, tetéyi Wang mai ji'lar bilen bille yene tashqi ishlar soda mes'uli Shi ling, tashqi ishlar ministirligining bashqarma bashliqi Jen Kung Chao we aptunom rayunluq teshwiqet bölümning bashliqi Wang Shiao Ping qatarliq Xitay bashliqlirining hemraliqida aptunom rayunluq hökümetning eng chong uchur tor biti bolghan Tengritagh tor bitini ziyaret qilghan.

Ziyaret jeryanida herqaysi bölümlerni alahide közdin köchürüp köp tilliq xewer tarqitishning muhimliqi heqqide pikir bayan qilghan.

Xitay kommunéstlirining Türkiyediki bash elchisi Sün Go Shiang'ning bir türküm Xitay kattiwashlirini egeshtürüp Tengritagh tor bikitige kilip uni alahide yoqlishi yaxshiliqtin dérek bermeydu.

Türkiye weten sértidiki muhajirettiki Uyghurlar eng köp topliship olturaqlashqan bir dölet. Türkiyede kam digende 20 mingdek Uyghur yashaydu. Türkiyede milli musteqilliq dawasini qiliwatqan teshkilatlarmu bir qeder küchlük, Türkiyediki weten- millet dawasi qiliwatqan teshkilatlarning weten ichi we weten sértigha bolghan tesirimu xilila chong. Shu sewebtin Xitayning Türkiyediki bash elchisining Tengri tagh tor bikitini ziyaret qilishi kam kutsiz, Türkiyege bolghan tetür teshwiqatni küchlandurup, tereqqi qiliwatqan Uyghur teshkilatlirining shenini qérqish, yildizigha palta chépish üchün Türkiyediki herqaysi teshkilarni, milletlerni we u yerde yashawatqan yerlik Türk xelq ammisigha pitne urighini chéchip özlirige mayil kishilerni toplash üchün teshwéqat élip bérishtin ibaret.

Shuning üchün Türkiyediki Uyghur teshkilatliri Xitay kommunistlirining yéngi hile neyrenglirini échip tashlyalaydighan yéngi pa'aliyet teshwiqatlirini janlandurup Xitay kommunistlirining süyqestlirini herzaman échip tashliyalaydighan teshwiqat qurulmisini kingeytishi lazim.

Serdar xewer qilidu