Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Buyilning Aldinqi Yérim Yilida Bashqa Yurtlargha Ishlemchilikke Heydelgen Uyghurlarning Sani 900 Minggha Yetti

< Tianshan tori > ning 7 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, atalmish < Xinjiang Uyghur Aptonom Rayoni > ning mu’awin reyisi Qian Zhi, buyilning aldinqi yérim yilida Sherqiy Türkistanda < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha yüzlendürüsh > digen namda bashqa yurtlargha ishlemchilikke iwetilgenlerning omomiy sanining 900 ming neperge yetkenlikini bayan qilghan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, aldinqi yérim yilda, peqetla Xitayning Zhe Jiang, Jiang Su, Shang Hai we Tian Jin qatarliq ölke we sheherlirige ishleshke iwetilgen Uyghurlarning sani 100 mingdin ashidu.

Yéqinqi mezgillerde Sherqiy Türkistanda hökümet tarmaqlirining bashqa yurtlargha ishlemchilkke chiqqan Uyghur déhqanlirining térilghu yer we bagh – waranlirini tartiwélip özining heqem – sayilirigha we hette Xitay köchmenlirige teqsim qilip bérish ehwali éghir bolghini üchün, köpligen déhqanlar bashqa yurtlargha bérip ishleshtin bash tartidighan ehwal shekillengen, shunga nöwette her derijilik hökümet tarmaqliri, < bashqa yurtlargha bérip ishligenlerning kötire alghan yerlirini éliwalmaymiz, alwang – yasaq salmaymiz > digendek wediler bilen Uyghur déhqanlirini gollashqa bashlighan.

2) Xitay Eskerliri Sherqiy Türkistan Arqiliq Poyez Bilen Rusiyege Yürüp Ketti

< Xinhua axbarat tori > ning xewer qilishiche, yéqinda < Shang hai hemkarliq teshkilati > gha eza döwletler teripidin Rusiyede élip bérilidighan atalmish < térorizim > gha qarshi < tenichliq elchisi – 2007 > namliq birleshme maniwergha qatnishidighan Xitay eskerliri 7 – ayning 22 – küni poyez bilen Sherqiy Türkistan arqiliq Rusiyege yürüp ketken.

Xitay bilen Rusiye 9 -aughusttin 17 ‏- aughustghiche Rusiyining ural téghi étikige jaylashqan chélyabinski rayonida birleshme manéwir ötküzüshni pilanlighan idi. Bu manéwirgha qatnashmaqchi bolghan Xitay eskerlirining tunji qismi mushu ayning 20- Küni Uyghur élining turpan wilayitidin Rusiyige qarap yolgha chiqti.

Xitaylar bu qétimliqi manéwirni, ilgiri ötküzülgen birleshme manéwirlargha oxshash yosunda, atalmish térrorluqqa, bölgünchilikke we diniy esebiylikke qarshi jeng qilishtiki herbiy hemkarliqini kücheytish dep körsitiwatqan bolsimu, halbuki, bezi siyasiy tehlilchiler, bu manéwirning bashqa yoshurun meqsetlernimu özige mujessem qilghanliqini ilgiri sürmekte.

Bu qétimliqi manéwirgha Xitay tereptin, quruqluq armiyisi, hawa armiyisi, parashutchi qisimlirini oz ichige alghan 1600 esker qatnishidighan bolup, Xitay mushu ayning 20- Küni lenju herbiy rayonigha tewe qisimlardin 300 neperni turpan wogzalidin yolgha salghan.

Hazir teywendiki chingyün uniwérsitétida ottura asiya tetqiqati bilen shughulliniwatqan istratégiye tetqiqatchisi doktur Erkin Ekrem ependi, Xitay bilen Rusiyining bundin burunmu mushuninggha oxshash manéwirlarni ötküzgenlikini emma ular ishletken qorallarning iqtidarining térrorchilargha qarshi küresh qilish sewiyisidin éship ketkenlikini körsitip, eslide bu ikki döletler arisidiki herbiy manéwir hem bir-Birsining herbiy qoral ‏- yaraq sewiyisini dengsep béqish we bashqa döletlerge özlirining herbiy jehettimu inaq munasiwetke ige ikenlikini körsitish meqsitini öz ichige alghan, deydu.

3) Peyziwatta 4.3 Bal Yer Tewridi

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 25 – küni sa’et 18 din 6 minut 7 sikunt ötkende Qeshqerning Peyziwat nahiyesi chegrisi ichide 4.3 bal yer tewrigen, yer tewrigen jay Qeshqer shehrige 90 kilometir bolghini üchün, Qeshqer shehrigimu tesir körsetken.

Hazirgha qeder apetning keltürgen ziyini heqqide eniq melumat yoq.
Emma Peyziwat nahiyesi Sherqiy Türkistan boyiche eng namrat nahiyilerning biri bolup, déhqanlarning öylirining pütünley digüdek lay – kesektin sélinghan we yer tewreshke berdashliq bérish küchi intayin ajiz.

4 ) Qorghastiki Kelkün Apitide Ikki Kishi Öldi

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 24 – küni kechte Ilining Qorghas nahiyeside yüzbergen Kelkün apitide deslepki melumatlargha asaslanghanda ikki kishi ölgen, bezi etiz we ollar weyranchiliqqa uchrighan.

Bu qetimqi kelkün apiti Qorghasa 50 yildin buyan körülgen eng zor kelkün apiti bolup, 7 – ayning 25 – künidiki melumatlarda körsütülishiche, nahiye boyiche 15 ming o térilghu yerni, 20 kilometirliq tashyolni, 30 kilometirlik östengni kelkün besip ketken.
120 nuxtidiki su insha’at qurulushini kelkün élip ketken.

5) Turpanda Yéza – Bazar Kadirlirigha Mejburi < Qosh Tilliq Kurs >

< Xinjiang géziti > ning 7 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, Turpan sheherlik partikom bilen xelq höküiti, Sheherge tewe barliq yéza – bazar kadirlirigha qarita < qosh tilliq kurs > echip, Uyghur yéza kadirlirigha mejburi halda Xitayche ögütüshke bashlighan.
7 – ayning 24 – küni kechte bashlanghan kursqa sheher tewesidiki 1200 din artuq yéza kadiri qatnashturulghan.

Xitay hakimiyiti Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush qedimini tézlitish bilen birge, asasi qatlam kadirlirini we hetta yash déhqanlarni mejburi topliwélip, ularni Xitay tili ögünüshke qistimaqta.

6) Buyilning Aldinqi Yérim Yilida Sherqiy Türkistangha Kelgen Xitay < Sayahetchi > lerning Sani 8 Milyondin Ashti

< Xinjiang iqtisat géziti > ning 7 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, buyil 1 – aydin 6 – ayghiche Sherqiy Türkistangha kelgen Xitay < sayahetchiler > ning omomiy sani 8 milyon 170 mingdin eship, sayahettin 6 milyart 730 milyon yuan kirim qilinghan. Sayahetchilerning sani we sayahet kirimi ötken yilning oxshash mezgilidikidin ayrim – ayrim halda 14.75 pirsent we 14.36 pirsent ashqan.

Emma wetendin kelgen bezi inkaslardin melum bolushiche, < sayahetchi > digen namda kelgen bu Xitaylarning mutleq köp qismi yurtigha qaytmay Sherqiy Türkistangha makanlishidiken.

7) Sherqiy Türkistanda 5 – ay Kirgendin Buyan Tarixta Misli Körülmigen Derijide Éghir Apetler Yüzberdi

< Xinjiang géziti > ning 7 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, buyil 5 – ay kirgendin buyan Sherqiy Türkistan miqyasida arqa – arqidin yüzbergen kelkün, yer köchüsh we yer tewresh apetliride 38 kishi ölgen, 3 kishi yoqapketken, 77 ming eghiz öy örülüp chüshken, 50 minggha yéqin charwa – mal ölgen, 240 ming mo yerdiki zira’et ziyangha uchrighan.

Bir milyon kishi apetning biwaste ziyinigha uchrighan, biwaste iqtisadi ziyan 1 milyart 500 milyon yuange yetken.

Peqetla 7 – ayning 16 – künidin 20 – künigiche bolghan qisqighina waqit ichide yüzbergen kelkün apetliride 30 kishi ölgen, 44 ming éghizdin artuq öy örülüp chüshken. 250 mingdin artuq kishi biwaste apetning ziyinigha uchrighan.

8) Adil Hoshur Xitay Boyiche Eng Chong At Beygisi Qurulushini Bashlidi

< Xinjiang géziti > ning xewer qilishiche, < pelek shahi > dep atalghan ataghliq Uyghur dawaz Adil Hoshur teripidin 4 milyon yuan meblegh sélinghan we Xitay boyiche eng chong at beygisi meydani quruluhi 7 – ayning 25 – küni Ürümqide bashlanghan.

Bu qurulush Adil Hoshur teripidin tesis qilinghan < Adil dawazchiliqni miras qaldurush hessidarliq shirkiti > ge tewe bolup, kölümi 1000 kuwadirat metir kélidiken we 1200 tamashibin sighidiken.