Xitay Hökümiti Uyghur Ziyalilirigha Bolghan Ziyankeshlikni Téximu Kücheytmekte

Öz xewirimiz: Ürümchi sheherlik 14 - Ottura mektepning oqutquchisi, yash alim, dangliq tarixchi Yüsüpjan Yasin ependining "Uyghurlarning Qedimqi Ejdadi Mu Heqqide Izdinish" namlik maqalisi, 2004-yili Turpan jornilining 2-sanida élan qilinghandin kéyin, Uyghur aptonum rayonluq qonchaq hökümetning maarip dairliri, 2005-yilidin bashlap aptor üstidin éghir siyasiy, iqtisadiy ve memuriy jaza yürgüzüshke bashliganidi.

2006- yili Awghustta Xitayning Uyghur aptonum rayonluq teshwiqat bölümi bilen Ürümchi sheherlik Maarip tarmaqliri Yüsüpjan Yasin ependi üstidin mexsus höjjet chüshürüp, aptorni „Siyaset, millet, tarix we medeniyet heqqide Pantürkizimliq xata qarashni terghip qilip, jemiyette intayin yaman tesir qozghighan“ dégen bednam bilen eyipligenidi. Bu höjjette "Aptor yene Uyghurlarning tarixta dunyawi Impériyelerni we küchlük döletlerni qurghanliqini, Sherqiy Türkistanning Uyghur millitining ata miras wetini ikenlikini teshwiq qilish arqiliq, xelqaradiki Sherqiytürkistan milliy bölgünchilirining Uyghur dölitini tirildürüsh herkitini élip bérishi qanunluq dégan idiyini tarqitip, Uyghur aptonum rayonining muqimliqini buzushqa we döletni parchilashqa urunghan“ dep eyipligen.

Dangliq tarixchi Yüsüpjan Yasin ependining neshir qilghan eserlirini oqup teshkürüshke qatnashqan Xitay yallanma mutexessisliri, aptorning Türkche menbelerden we Intérnétten paydilanghanliqinimu „milliy bölgünchilik qilish“ we „ pantürkizimchilik“ jinayet dep eyiplep, Xitay hökümitining qanun tarmaqlirigha, uni siyasiy jehettin eyipleydighan qara matériyal yollighan.

Buning bilen Xitay hökümiti Uyghur aptonum rayonluq qonchaq hökümetke buyruq chiqirip, Yüsüpjan Yasin ependini xizmitidin toxtatqan we uning söz – herkitini qattik nazaret qilishqa bashligandin bashqa jismaniy, iqtisadiy we rohiy jehettin ailiside turghuzup qattiq rijim astigha alghan. Uning ailisidin sirtqa chiqip erkin herket qilishinimu chekligen.

Sherqiytürkistandin biwaste igiligen xewerlerdin qarighanda, yash alim, dangliq tarixchi Yüsüpjan Yasin ependi xizmitidin toxtitilghandin kéyin, Xitay hökümitining istixbarat we maarip tarmaqliri, uninggha qarita qorqutush, tehdit sélish, kiche-kündüz aram bermeslik, normal turmush tertiwini buzush we ménge tazilash herikitini élip barghan. Xitay qanun tarmaqliri uni yene, izchil türde mejburiy wastilar bilen bölgünchilik, Pantürkizimchilik, hökümetke qarshi turush meselilirige bérip chétilidighan, hökümet teripidin teyyarlanghan ötkür siyasiy ishlargha baghlinidighan, iqrarnamilerge qol qoyup bérishke we özining yoqarqidek xataliqlarni otküzgenlikini iqrar we étirap qilishqa qistighan.

Bu jeryanda Yusupjan Yasin ependi heptide bir qétim éghizche we ayda bir qétim yazmiche mesile tapshurush, özining ailide nime ishlarni qiliwatqanliqi, oylawatqanliqini, kimler bilen alaqe qilidighanliqi we idiyising özgürüsh jeriyanini, Xitay istixbarat orunlirining munasiwetlik kishilérige doklat kilishqa zorlanghan. Xitay istixbarat orunliri Uni ailidin ibaret shekli özgergen türmige bent qilghandin bashqa, uning élektronluq alaqilliri yeni télefon, Internét we chaqrighu aparatlirini we weten ichi- siritigha ayit poshta alaqillirini 24 saet nazaret astigha élip, u arqiliq yene nurghun Uyghur ziyalilirigha tehdit keltürgen.

Ürümchi sheherlik maarip tarmaqliri yene Yüsüpjan Yasin ependige bésim ishlitip, uni Xitayning jamaet xewipsizliki we istixbarat organliragha hökümetke qarshi chiqqan Uyghurlar heqqide matériyal yollap, bu organlarning xizmetlirige ichkiy jehettin masliship bérishke qistighan.

Ürümchi sheherlik 14- ottura mektepning sabiq Mudiri Chen Mei Shian dégen Xitay Yüsüpjan Yasin ependini téximu éghir jazalitish mexsitide, uning puchérkisi we namidin „Xitay hökümitige zeherxendilik bilen hujum qilghan“ dégendek atalmish nam bérilgen, saxta bir naraziliq erzi teyyarlap, yuqiri derijilik organlarga tapshurgan. Shuning bilen, Xitayning maarip tarmaqliri Xitay jamaet xewpsizlik organliri bilen til brüktürüp,Yüsüpjan Yasin ependini idiyiside éghir mesile bar dap eyiplep, uning üstidin siyasiy bésimni hessilep kücheytish bilen bir waqitta yene, 2007- yili 1- iyundin bashlap uni éghir jismaniy emgekke sélishni qarar qilghan. Netijide, Yüsüpjan Yasin ependi mexsus bir ademning nazaret qilishi astida, 130 giktardin ashidighan mektep qorusi ichide uninggha mas kelmeydighan we ziyalilarni xorlaydighan her türlük éghir jismaniy emgeklerga sélinmaktiken. Xitay hökümiti 21-esirdimu, özining siyasiy tarixida wehshiy adetke aylanghan waste arqiliq, kultur we medeniyet jinayiti peyda qilip, Uyghur ziyalilirining öz tarixi we medeniyiti heqqidiki ilmiy izdinishlirini, döletka qarshi jinayet dep békitip, ularga qarita rohiy we Jismaniy ziyankeshlik qilishni barghanche ghaljirliq bilen kücheytmektiken.

Xewerni Teyyarlighuchi : Korash Atahan