Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Sherqiy Türkistanning Yaylaqliridimu Saqchixanilar Qurulushqa Bashlidi

Xitay hakimiyiti, Sherqiy Türkistanning yerlik xelqighe qaritip kéliwatqan siyasi bésimini yenimu ashurush meqsidide, bu rayonning yéza – qishlaqliridiki saqchi we qanun xadimlirining sanini üzlüksiz köpeytip kelmekte.

< Xinjiang geziti > ning 7 – ayning 10 – künidiki xewiride körsütülshiche, nöwette Sherqiy Türkistanning yerlik charwichiliri köchüp yashawatqan tarqaq yaylaqlardimu mexsus saqchixaniler qurulushqa bashlighan.

Mezkur xewerde yer alghan yuqaqi resim, Altayning Köktoqay nahiyési tewesidiki yaylaqta qurulghan, < heriketchan saqchixana > bolup, bu saqchixana, charwichilar nege köchse, arqisidin songdushup birge köchidu we charwichilarni nazaret qilish wezipisini öteydu.

2) Hotendiki Laysu Kenti, Dunyadiki 4 Chong Uzun Ömür Körüsh Merkizining Biri

< Tianshan torining 7 – ayning 10 – küni xewer qilishiche, Hotenning Kériye nahiyésidiki Laysu kenti, Xelqaraliq ilmiy tekshürüshtin ötken we Dunya boyiche 4 chong uzun ömür körüsh merkizining biri.

Hoten shehrige 200 nechche kilometir kélidighan Bu kenitte 2400 kishi yashaydu, bularning ichide, 60 yashtin yuqurilar167 neper, 80 yashtin yuqurilar 30 neper we 100 yashtin ashqanlar 16 neper.

Buyil 117 yashqa kirgen Rozi isimlik boway bu kenitte yeshi eng chong kishi bolup, unung bala – chaqa we newre – chewrilirining sani 60 – 70 ke yetip baridu we hemmisi birge yashaydu.

Bu kenittiki insanlarning hech bir tamaka chekmeydiken, haraq ichmeydiken, hetta qérilarning ashqazinimu sheherlerdiki ottura yashliq insanlarningkidin yaxshi bolup, ishtiyi obdan, teni saghlam we timen iken. Bowaylarmu xuddi yashlardek tetik we dembes mangidiken.

Kenit boyiche 6000 mo térilghu yer bolup, qéri – yash dimestin hemmisi ishleydiken.
Bu kenitte baghwenchilik tereqqi qilghan bolup, miwe – chiwe, insanlarning eng asasliq ozuqlirining biri iken.

3) Xitayning Türkiyede Turushluq Bash Elchisi Sherqiy Türkistanda

Köpchilikke melum bolghinidek, keyinki yillardin buyan Xitay hakimiyiti, özining Türkiyede turushluq elchixanisi we konsulxaniliri arqiliq, Sherqiy Türkistanning tarixi, siyasi, iqtisadi weziyiti burmilanghan Türkche bir yürüsh kitap – jornallarni neshir qilip tarqitip, bu arqiliq Türkiye xelqining közini buyashqa we bu döwlette siyasi pa’aliyet élip bériwatqan teshkilatlirimizni qarilashqa urunup kelmekte.

Sherqiy Türkistandiki Qorchaq hökümetmu yalghan délil – ispatlarni oydurup chiqip, Xitayning Türkiyediki Elchiliri saxte matiriyallar bilen teminlep kelmekte.
Shunga, Xitayning Türkiyediki elchiliri bilen Sherqiy Türkistandiki qorchaq hökümetning alaqisi nahayiti toluq.

Mesilen, < Xinjiang iqtisat geziti > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 9 – küni Xitayning Türkiyede turushluq bash elchisi Sun guo xiang bashchiliqidiki elchiler ömiki Ürümqige ziyaretke kélip, < aptonom rayonluq partikom > ning mu’awin sekritari Nur Bekri bilen körüshken.

Xitay elchisi bu qetimqi körüshüsh jeryanida, ötken yili özlirining Türkiyede, < Xinjiang mediniyet heptisi > pa’aliyiti uyushtuup, Türkiyeda yashawatqan muhajirlar we Türkiyening her sahe zatliri arisida küchlük tesir peya qilghanliqini web u ariliq < Xinjiang > ning < heqiyqi ehwali > ni teshwiq qilishta ijabi ünümge érishkenlikini, muhajirlarning < wetenperwerlik > tuyghulirini zor derijide ashurhanliqini aghzi – aghzigha tegmey maxtap ketken.

Xitay elchisi yene, bundin keyinmu özlirining Türkiyediki radio, téléwiziyelerdin we mediniyet – sen’et pa’aliyetliridin paydilinip tashqi teshwiqat xizmitini kücheytip, < Xinjiang > ning muqimliqi üchün asas salidighanliqini bildürgen.

Elchi Sun guo xiang yene, özlirining < aptonom rayonluq partikom we xelq hökümiti > teripidin qanat yayduriliwatqan atalmish < muqimliq > xizmitige yéqindin maslishidihanliqini bildürgen we qorchaq hökümettin, chetellerge qaratqan yuquri derijilik ziyaretlerni köpeytish tekliwini bergen.

4) Xitay Hökümiti Buyil Sherqiy Türkistandin Bashqa Yurtlargha Ishleshke Iwetidighan 330 Ming Kishini Telim – Terbiyedin Ötküzmekchi

< Ürümqi kechlik geziti > ning 7 – ayning 10 – küni xewer qilishiche, Xitay hökümiti buyilning ichide Sherqiy Türkistandin < eshincha emgek küchi > digen namda bashqa yurtlargha, bolupmu Xitaygha ishlemchilikke iwetilidighan 330 ming kihini makanliridin sürgün qilinishtin burun Xitayche kurs we bashqa siyasi we kespiy telim – terbiyedin ötküzülidiken. Bu 330 ming ishining 80 pirsentini buyil ichide bashqa yurtlargha iwetip bolushni emelge ashuridiken.

Bularning hemmisi 35 yashtin töwen yéza yashliri bolup, qizlar asasliq salmaqni igelleydu.
40 yashtin yuquri bolghanlar öz yurtlirida qalidiken.

5) Sherqiy Türkistanda Ataghliq Usulchi Nilnar Abdullaning Namida Fonda Jemiyiti Quruldi

< Edibiyat – sen’etni sotsiyalizim ishliri üchün xizmet qilduru > digen sho’ar, Xitay hakimiyitining eng asasliq sho’arlirining biri.

Shunung üchün Xitay kommunistik hakimiyiti Sherqiy Türkistanni ishghal qilghandin buyan, Uyghurlarning milliy mediniyiti we sen’itini özlirining rezil siyasi meqsetliri üchün mejburi xizmet qildurushqa tiriship keldi. Bu jeryanda Xitay hakimiyiti Xelqimiz ichide tonulghan ataghliq we talantliq sen’etkarlirimizni paydilinish nishani qilghan bolup, ularni waste qilip turup özlirining mustemlikichilik meqsidiye yetishke urunmaqta.

Mesilen, < Xinjiang usulchilar jemiyiti > ning reyisi Dilnar Abdulla, pütün xelqimizge tonulghan we Xelqimizning chongqur hörmitige sazawer bolghan talantliq sen’etchilirimizning biri. Shunga Xitay hakimiyiti xuddi milliy rehbirimiz Rabiye xanimgha eyni chaghda qollanghan takitikisining eynisini qollunup, Nilnar Abdullanimu özlirining siyasi sehnisige sörep kirgen, uni < memliketlik xelq wekiller qurultiyi > ning ezasi qilip, unung xelq ichidiki tesiridin paydilinip sen’et sahesidikilerning könglini özlirige mayil qilishqa tiriship keldi, hazir Dilnarning 7 – 8 mensiwi bar.

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 10 – küni < aptonom rayonluq partikom teshwit bölümi > Ürümqide heshemetlik murasim ötküzüp, < Xinjiang Dilnar mediniyet – sen’et almashturush tereqqiyat fonda jemiyiti > qurulghanliqini jakalighan.

Murasimgha, < aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang le quan, < Xitay memliketlik xelq qurultiyi dayimi komuteti > ning mu’awin mudiri Ismayil Emet we < aptonom rayon > ning yuquri deijilik emeldarlirining hemmisi qatnashqan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, bu fonda jemiyitining meqsidi, < Xinjiangning köp milletlik sotsiyalistik edibiyat – sen’et ishliri > ning tereqqiyatini ilgiri sürüsh iken.

6) Awustiriyediki Pikaplarning Sani Pütün Xitaydiki Pikaplarning Sanidin 23 hesse köp

< Germaniye dolqunliri > radiosining xewer qilishiche, nöwette dunyada texminen 900 milyon pikap bolup, Xitaydiki pikaplarning sani 29 milyon.

Awustiriyede her ming ademge toghra kélidighan pikapning sani 551 bolup, Xitayningkidin 23 hesse yuquri.

Yawropa birlikidiki 27 döwlette 231 milyon pikap bar, Amérikidiki pikaplarning sani 228 milyon.

Her ming kishige toghra kélidighan pikapning sani jehette Amérika aldinqi orunda turidu we ing kishige 775 pikap toghra kélidu.

Yawropa birlikide Lüxsumburg aldinqi qatarda turidu we ming kishige 665 mashina toghra kélidu.

1995 – yili pütün dunya boyiche 500 milyon pikap bar bolghan bolsa, 12 yilda bir hessige yéqin ashqan.

Kishi beshigha pikap eng az toghra kélidighan döwletler bolsa Xitay bilen Hindistandin ibaret.

7) < Gherbi Rayon Arxip Xizmiti Yighini > Ürümqide Chaqirili

< Xinjing geziti > ning xewer qilishiche, Xitayning 6 – qetimliq < gherbi rayon arxip xizmiti yighini > mushu ayning 6 – künidin etibaren Ürümqide chaqirilishqa bashlanghan bolup, yighingha, Xitayning gheriptiki 10 ölkisining arxip tarmaqliri mesulliri kélip qatnashqn.

Yuqari xewerde körsütülishiche, yéqinqi yillardin buyan Sherqiy Türkistanda arxip xizmitige bolghan bashqurush alahide kücheytilgen bolup, nöwette Sherqiy Türkistan boyiche arxip bashqurush memuri tarmaqlirining sani 107 ge, arxip xizmitide ishlewatqanlarning sani bolsa 20 mingdin köpirekke yeken.

Hazir Sherqiy Türkistandiki 138 arxip ambirida Xitay hökümitige ayit 4 milyon 130 ming parchidin artuq mohim arxip saqliniwetiptu..