Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Uyghur Ta’amliri Chet'elliklerni Heyran Qaldurdi

Ürümqi kechlik géziti > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 7 – küni Ürümqidiki < xelqara soda merkizi > de, Halal yemeklikler yermenkisi chaqirilghan bolup, yermenkige, ottura asiyadiki 5 döwlettin, gherbi asiya elliridin we ottura sheriq döwletliridin kelgen 200 din artuq karxanining wekilliri, shundaqla Xitayning 10 din artuq ölkisidin kelgen sodigerler qatnashqan.

Yermenkide, dangliq Uyghur ustiliri teripidin hazirlanghan polo, samsa, kawap .. qatarliq milliyche ta’amlar, yermenkige qatnashqan chetellik we Xitay sodigerlirini heyran qaldurghan.
Yermenkide, diyamitiri 3 métir we chongqurliqi 90 santi / métir kélidighan chong qazanda polo qilinghan bolup, bir qazan polo, her bir kishige 200 giramdin 10 ming kishige bikargha tarqitilghan.

Yene Uyghur ustilar teripidin uzunluqi 33 métir kélidighan kawapdanda, her birining uzunliqi 10 métir kélidighan zixta qoy kawipi, diyamitiri 5.4 métir, igizliki 3 métir kélidighan tonurda dümlep pishurulghan 340 kiloluq pütün töge kawipi … qatarliqlar chetellik sodigerlerni heyran qaldurghan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, 10 ming kishilik polo bilen, kawap we pütün töge kawipi qatarliqlar Jinis dunya rikorti üchün murajetke sunulidiken.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, dangliq samsipez Mamut teripidin qurulghan, < Mamut milliyche yimeklikler hessidarliq shirkiti > ning polo we samsa qatarliq yimeklikliri, 2008 – yilliq olimpik yighini ta’amliri qatarigha kirgüzülgen bolup, Mamut usta bu heqte toxtulup, < munasiwetlik orunlar bilen 350 ming yuanlik toxtam tüzdüm, ziyan tartishtin qorqmaymen, olimpik yighinida her küni 6 – 7 ming chetellik tenherketchi tamaq yeydu, mediniyitimizni tonutsamla kupaye > dep körsetken.

Mamutning dadisi 30 yilliq samsipez bolup, özimu 11 yildin buyan dada kespige warisliq qiliwétiptu.

Yuqarqi xewerde yene, < Uyghurlarning tonurchiliqi 3000 yilliq tarixqa ige bolup, desliwide turpanda peyda bolghan > dep körsütülgen.

2) Pakistanda 3 Neper Xitay Ishchi Öltürüldi

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, 7 – ayning 8 – küni kechte, Pakistanning shimali qismidiki Pishawir shehride Xitaylar teripidin qurulghan bir 3 chaqliq motokisilit zawutida ishlewatqan Xitay ishchilar, namelum kishilerning qoralliq hujumigha uchrap, 3 Xitay ölgen, bir Xitay yarilanghan.

Pishawir saqchi dayirlirining bildürishiche, bu qétimqi qoralliq hujumning sewebi eniq emes iken.

Weqedin keyin, Xitayning Pakistandiki soda tarmaqliri amanliq tedbirlirini kücheytken, Xitaylarmu tala – tüzge chiqmaydighan bolghan.

3) Sherqiy Türkistanda Börek Kesilige Giripdar Bolghuchilarning Sani Bir Milyongha Yéqinlishidu, Emma Doxtur Yétishmeslik Mesilisi Intayin Éghir

< Tianshan tori > ning 7 – ayning 9 – küni xewer qilishiche, nöwette Sherqiy Türkistanda Börek kesilige giripdar bolghuchilarning omomiy sani bir milyongha yéqinlishidiken, emma bu rayonda Börek kesili doxturining sani intayin az bolup, asasi qatmal doxturxanilirida Börek kesili doxturlirigha bolghan boshluq 90 pirsentke yétip baridiken.

Nahiyedin töwen derijilik doxturxanilarning hemmiside digüdek börek kesili doxturi yoq iken.
Yuqarqi xewerde körsütülishiche, Sherqiy Türkistanda Börek kesilige giripdar bolghuchilarning sani yildin – yilgha köpüyüshke bashlighan.

4) Sherqiy Türkistanda Tupraqning Qumlishish Süriti Yiligha 104 Kuwadirat / Kilométirgha Yétidu

< Xinhua axbarat tori > ning 7 – ayning 6 – küni xewer qilishiche, nöwette Sherqiy Türkistanda her yili ottura hisap bilen 104 kuwadirat / kilométirliq tupraq qumning astida qalidu, bu rayonning qumlishish weziyiti intayin éghir.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, nöwette Sherqiy Türkistanning orman bilen qaplinish nisbiti aran 2.94 pirsent, yeshilliq nisbiti bolsa 14.95 pirsent, yeni, Sherqiy Türkistanning ziminining 80 pirsentidin köpireki qaqasliq.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, tupraqning qumlushup kétishining asasliq sewepliri bolsa, bu rayonda noposning köpüyüp kétishi we tupraqning qalaymiqan we pilansiz ishlitilishidin ibaret.

Tupraqning qumlishish süritining bunche tez bolushi, bu rayonda 12 milyon insanning ishlepchiqirish we turmushigha biwaste qiyinchiliq élip kelmekte. Tebiy apetler köpüyüp, terilghu yerlerning ünümchanliqi töwenlimekte.

Jenobi rayonlarda we Turpan rayonida qum boran chiqqan waqitlarda, körüsh musapisi 50 métirning astigha chüshüp qalidu.

Uyghur mutexesisler, Sherqiy Türkistanda ekilogiyélik tengpungluqning buzulushigha pütünley Xitay köchmenlirining, bolupmu Sherqiy Türkistanda öz aldigha xandanliq quriwélip, zorluq – zombuluq qilip kéliwatqan Bingtuanning sewepchi bolghanliqini bayan qilishmaqta.

Chünki nöwette Sherqiy Türkistandiki derya – éqin, köl, orman we yaylaqlarning mutleq köp qismining konturolliqi Bingtuanning konturolliqida.

5) Bingtuanlik Xitaylarning Térilghu Yerdin Ghemi Yoq

Nöwette Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan Jenobi rayonliridiki yerlik dehqanlarning namrat bolushining asasliq seweplirining biri, térilghu yer az. Emgek küchi köp bolup, bir Uyghur emgek küchige toghra kélidighan térilghu yer kölümi 2 moghimu barmaydu.

Shunung üchün Xitay hakimiyiti buni bahane qilip, < eshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha bérip ishleshke yüzlendürüsh > digen sho’arni kötürüp chiqip, Uyghur dehqanlirini bashqa yrutlargha, hetta Xitayning ichki ölkilirige sürgün qilip kelmekte.

Del bunung eksiche, Sherqiy Türkistanning eng munbet térilghu yerlirini ishghal qilip yatqan Bingtuanlik Xitaylar, térilghu yerlirining köplikidin, emgek küchi yétishtürelmey, Xitaydin emgek küchi yallap ishlitidu. Bingtuanlik her bir Xitaygha toghra kélidighan térilghu yer kölümi yerlikningkidin 20 – 30 hesse yuquri.

Mesilen, < Tianshan tori > ning 7 – ayning 9 – künidiki bir xewiride körsütülishiche, Bingtuanning 8 – dewiziyesi qarmighidiki 149 – polkining ishchisi 57 yashliq Niu zhi songgha buyil peqet paxta térish üchünla 40 modin köpirek yer bölüp bérilgen bolup, yene kélip xemiyewiy oghut we dehqanchiliq saymanlirinimu heqsiz halda bérilgen.
8 – dewiziyening buyilliq paxta térilghu kölümi 1 milyon 500 ming modin köpirek bolup, Dewiziye qarmighidiki Xitay ishchilarning peqetla paxtidin qilidighan kirimi 15 milyon yuandin ashidiken.

149 – poliktiki 2600 neper Xitaygha buyil bölüp bérilgen paxta térilghu yer kölümi bolsa 120 ming modin köpirek bolup, her bir Xitaygha 50 mogha yéqin térilghu yer toghra kélidu.
Yuqarqi sanliq melumatlar, Uyghur dehqanlirining intayin adaletsiz we tengsiz bir siyasi sestima astida yashawatqanliqini ispatlap turmaqta.

6) Xitay Hökümiti, Musteqilliq Küchliridin Oq Yep Ölgen Huang Qiangni Qaytidin Bazargha Sélishqa Bashlidi

Bir qanche kündin buyan, < Xinjiang géziti >, < Tianshan tori > … qatarliq Xitayning asasliq metbu’atlirida, buyil 1 – ayning 5 – küni Aqtuning Kosrap yéziside yüz bergen qoralliq toqunushta Uyghur musteqilliq jengchiliri teripidin étip öltürülgen Huang Qiang isimlik Xitay eskirining ajayip < tesirlik > ish – izliri heqqide chong hejimlik maqalilar qaytidin yer élishqa bashlidi.

Bu Xitay eskiri ölgendin keyin, Xitay herbiy ishlar komutéti ununggha < bölgünchilikke qarshi turush qehrimani > dep nam bergen, unung depne murasimi we ish – izliri heqqidiki xewer – maqalilar bir qanche aylap üzülmey Xitay metbu’atlirida yer alghan, bir qanche ay burun bu heqtiki xewerlermu besiqqan idi.

Xitay hakimiyitining bügün yene uni qaytidin kötürüp chiqishtiki siyasi meqsidi nime ?
Bu heqte Uyghurlar arisida türlük talash – tartishlar otturigha qoyulmaqta.

7) Tibet – Xitay Muzakirisidiki Asasliq Ixtilap we Ziddiyetler

< Germaniye dolqunliri > radiosining xewer qilishiche, Dalay Lamaning alahide elchiliridin Lodi Geri bilen Kesang Jiiazan ependiler, Xitay bilen muzakire élip bérish üchün ötken jüme küni Xitaygha yétip barghan.

Gerche Xitay hakimiyiti ularning ziyaritini, < shexsi ziyaret > dep izahlap, peqetla öz ara pikir almashturulghanliqini bayan qilghan bolsimu, emma ikki terep otturisidiki muzakirining zor siyasi mezmonlargha ige ikenliki qeyt qilinmaqta.

Dalay Lama, özlirining Xitay hakimiyitidin peqetla < yüksek aptonom rayon > telep qilidighanliqini tekitligen bolsimu, emma ular, hazirqi Tibet aptonom rayoninila emes, Tibetlikler yashawatqan pütün rayonlarning tibetke tewe bolushini telep qilghan.
Xitay terep bolsa, Tibetning, peqetla hazirqi < Tibet aptonom rayoni > dayirisi ichidila cheklinidighanliqini bildürgen.

Dalay Lama Xitaydin, az bir qisim chegra mudapiye qisimliridin bashqa eskerlirining hemmisini chékindürüp chiqip kétishni telep qilghan, Xitay hökümiti bolsa bunung esla mumkin emeslikini tekitligen.

Dalay Lama yene Xitaydin Tibetliklerge Diniy étiqad, milliy ma’arip we mediniyet – sen’et jehetlerde téximu keng hoqoqlarni bérishni telep qilghan.

Dalay Lamaning wekilliri Xitaygha seper qilishtin burun, < Tibet aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Zhang Qingyi axbarat élan qilip, < Dalay Lama chet'eldiki düshmen küchler bilen birliship, kommunistik hakimiyitimizni aghdurup tashlashqa uriniwatidu, Xitayning xeritisini özgertish qesti bar, Dalay gurohi bölgünchilik bilen shughulliniwatidu, emma biz bir yil japaliq küresh qilish arqiliq, Dalayning bölgünchilik gurohigha qarshi hel qilghuch ghelibige érishtuq > dep körsetken. Emma bu < hel qilghuch ghelibe > ning konkiritni mezmoni heqqide izahat bermigen.

Bezi siyasi küzetküchiler, Dalay Lamaning alahide wekillirining bu qétimqi Xitay ziyaritidin, birer netije chiqishining nahayiti tes ikenlikini bayan qilishmaqta.