Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar  

1) Xitay Hakimiyiti Yerlik Xelqning Qattiq Naraziliqigha Qarimastin, Uyghur Qizlirini Ichki ölkilirige Yötkesh Qedimini Tezletmekte

Xitay hakimiyitining Uyghur déhqan qizlirini türlük bésim we tehditler bilen Xitayning ichki ölkilirige mejburi apirip ishlitiwatqanliq qilmishi, nöwette weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning eng küchlük naraziliqini qozghawatqan mesililerning biri.
Bu mesile hette xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatliriningmu diqqet – étibarini qozghimaqta.

Texi yéqindila Milliy rehbirimiz Rabiye xanim Aqsarayda Amerika pirezidenti Bushning xanimi Laura Bush bilen körüshkende, bu mesilini alahide tilgha élip ötken we xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirini Xitayning buxil adem etkeschilikige qarita jiddi inkas qayturushqa chaqirghan idi.

Emma Xitay hakimiyiti Uyghurlarning we xelqara jama’etchilikning naraziliqigha qarimastin, buxil qilmishini yenimu tez qedem bilen dawamlashturup kelmekte.

Mesilen, < Xinjian iqtisat géziti > ning xewiride körsütülishiche, 2006 – yili Xitayning ichki ölkilirige yötkep kétilgen Uyghurlarning omomiy sani 105 ming neper bolghan bolsa, 2007 – yilining aldinqi 3 eyidila ichki ölkilerge élip kétilgenlerning sani 100 minggha berip yetken.
Xitay hökümitining nishani bolsa bu sanni 1 milyongha yetküzüshtin ibaret.

2) Peyziwat Nahiyésidinla Xitaygha Iwetilgen Uyghur Qizlirining Sani 5000 Din Ashidu

Yuqarqi sürette: Zhe Jiangdiki oyunchuq zawutida ishlewatqan Uyghur qizi Qurbannisa.

Töwendiki sürette: Qurbannisaning yurtidiki dadisi, akisi we apisi

< Xinjiang xelq radio istansisi > ning xewer qilishiche, 2005 – yilidin hazirgha qeder, Qeshqerning Peyziwat nahiyésining özidinla Xitayning ichki ölkilirige ishlemchilikke iwetilgen Uyghur déhqan qizlirining omomiy sani 5000 din ashidu we bularning köpünchisi Zhe jiang ölkisidiki zawut – fabrikilerda ishleydu.

Peyziwat nahiyésining hakimi Niyaz Hashim, Xitay muxpirining ziyaritini qobul qilghanda, nahayiti pexirlinish tuyghusi bilen, < ötken yili 4 – ayning 12 – küni yene Zhejiangning Hai shi rayonigha 200 neper qizni iwetken iduq, buyil 5 – ayning axirighiche ular nahiyemizge 1 milyon 200 ming yuan pul iwetti, kishi beshigha 6000 yuandin toghra kélidu > dep bayan qilghan.

3) Wang Le Quanning Yurti Shan Donggha Iwetilgen Gholjuluq Qizlarning Sani 500 Din Ashti

< Ili géziti > ning xewer qilishiche, Ili rayonidin < aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang Le Quanning yurti Shandong ölkisidiki Qing dao shehrige yötkep kélingen Uyghur qizlirining sani 500 neperdin ashqan, bularning köpünchisi déhqan qizliri iken.

4) Sherqiy Türkistanning Shimaliy Rayonlirida Tarixtin Buyanqi Eng Qattiq Qurghaqchiliq Apiti Yüzberdi

< Tianshan tori > ning 7 – ayning 5 – küni xewer qilishiche, buyil yaz kirgendin buyan, Sherqiy Türkistanning shimali rayonliri tarixta misli körülmigen derijide eghir qurghaqchiliq apitige duch kelgen.
Bu rayonlarda yamghur miqdari zor derijide azlap, bezi derya – éqinlar qurup ketken.
< Xinjiang xelq ishliri nazariti > ning sanliq melumatlirida körsütülishiche, Altay wilayitide qurghaqliq kölümi 1 milyon 600 ming mogha, apetning tesirige uchrighan insan 200 nechche ming neperge yetken. Bunung ichide ichimlik su qiyinchiliqigha duch kelgen insanlarning sani 80 mingdin artuq.

2006 – yilidin buyan Altay wilayitide qish pesillik qar yeghin miqdari bir hesse azlap ketken.

5) Xitayning Ichki Ölkiliridiki < Xinjiang Toluq Ottura Sinipi > da Oquwatqanlarning Yerimidin Köpireki Déhqan Baliliri

< Xinjiang xelq radio istansisi > ning 7 – ayning 5 – küni xewer qilishiche, nöwette Xitayning ichki ölkiliride Uyghur ösmürler üchün tesis qilinghan atalmish < Xinjiang toluq ottura sinipliri > da oquwatqan oqughuchilarning 72 pirsenti Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki namrat Uyghur déhqanlirining perzentliridin ibaret.

Xitay hakimiyiti, Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush qedimini tezlitish we kompartiyege sadiq bir türküm qizilpachaqlarni terbiyilep chiqish meqsidide, 2000 – yilidin étibaren Xitayning ichki ölkiliridiki ottura mekteplerde < Xinjiang toluq ottura sinipi > digen nersini qurup, Uyghur ösmürlirini türkümlep yötkep apirip bu mekteplerde oqutushqa bashlighan idi.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, hazirgha qeder Xitayning 9 ölkisidiki 28 sheherde 50 < Xinjiang toluq ottura sinipi > tesis qilinghan bolup, bunungda oquwatqan Uyghur oqughuchilirining sani 13 ming 600 din ashqan.

6) Xitay Hakimiyiti 2010 – Yilighiche Omomiy Noposini 1 Milyart 400 Milyon Etrapida Tizginlimekchi

< Xitay kommunistik partiyési merkizi komutétining nopos mesilisi heqqidiki 3 – qétimliq qarari > namliq höjjette körsütülishiche, Xitay hakimiyiti 2010 – yiligha qeder pütün Xitayning omomiy noposini ( Shanggang, Aou min we Teywenler bunung sirtida ) 1 milyart 400 milyon etrapida tézginleshni pilanlighan bolup, bu pilan boyiche, yilliq tughulush nisbiti 15 pirsendin ashmaydu.

Xitay hakimiyiti bu pilanigha yétish üchün, bundin keyin pilanliq tughut xizmitige bolghan bashqurushni alahide kücheytmekchi.

7) Xitay Hökümiti Pichan Nahiyéside Ghayet Zor NéfitSaqlash Ambiri Berpa Qilmaqchi

< Xinji hua axbarat agentliqi > ning 7 – ayning 5 – küni Üqümqidin xewer qilishiche, Xitay néfit– tebiygaz hessidarliq bash shirkiti, Turpanning Pichan nahiyéside 6 milyart 500 milyon yuan meblegh sélip, 8 milyon 150 ming kup / métir néfitsighidighan ambar yasashni pilanlighan, bununggha serip qilinidighan yer kölümi 2600 mogha yétidiken.

Bu qurulush buyil 8 – ayda bashlinip, 2008 – yilining axirida tamamlinidiken.
Pichan nahiyési bolsa, Xitayning Sherqiy Türkistanning nefitini Xitaygha toshushtiki eng asdasliq ötkel we tügündin ibaret.

8) Sherqiy Türkistanning Sawen Nahiyéside Zor Néfitwe Tebiygaz Zapisi Bayqaldi

< Tianshan tori > ning 7 – ayning 5 – küni xewer qilishiche, yéqinda Sherqiy Türkistandiki Jungghar oymanliqining jenobi girwigidiki Sawen nahiyésidin ghayet zor néfitwe tebiygaz zapisi bayqalghan bolup, nefitlik belwighini teshkil qilghan yerning kölümi 185 kuwadirat / kilométir kélidiken we néfit yer yüzidin 5000 métir chongqurda iken..