Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) < Aptonom Rayonluq Siyasi Kengesh > ning Hökümet Torini Weyran Qilghan Xitaygha 10 Ayliq Qamaq Jazasi Bérildi

< Ürümqi kechlik géziti > ning xewer qilishiche, 6 – ayning 28 – küni Ürümqi Shehri Shüymogu rayonluq ottura sot mehkimisi ochuq sot yighini échip, < aptonom rayonluq siyasi kengesh > ning Künes nahiyesining hökümet torini weyran qilghan Jiangsuluq 19 yashliq Xitay Wangqiangni 10 ayliq qamaq jazasigha höküm qildi.

Wangqiang, Jiangsu ölkisining Donghai nahiyesidin bolup, özi ishsiz we internet chayxanisi mestanisi iken.

2007 – yili 1 – ayning 17 – küni Wangqiang internet tor betlirini arilawétip, tuyuqsizla < aptonom rayonluq siyasi kengesh > ning tor bétide texnikiliq boshluq barliqini bayqighan we derhal tor bashqurghuchining mexpiy nomurini eniqlap chiqip, tor bétining bash sehipisige kirip, sehipidiki maqale we resimlerni öchürüp tashlap, unung ornigha özining internet arqiliq tonushqan bir muhebbitige, < Mao mao, seni söyümen, esingde bolsun, 5 yildin kéyin bolidighan uchrushushimizni hergiz untup qalma > digen elanni yézip qoyghan.
< aptonom rayonluq siyasi kengesh > ning tor bashqurghuchi xadimi buni sezgendin kéyin, derhal tor bétini taqiwétishke mejbur bolghan, bu, del < aptonom rayonluq siyasi kengesh > bilen, < aptonom rayonluq xelq wekiller qurultiyi > yighini échiliwatqan mezgil bolup, tor taqalghachqa, teshwiqat xizmitini eghir derijide aqsatqan.

Bu weqe Sherqiy Türkistandiki saqchilarni jiddi heriketke keltürgen, tekshürüsh netijiside, tor bétini weyran qilghuchining Xitayning Jiangsu ölkisi Dong hai nahiyesi Niu shanzhen baziridiki bir internet chayxanisidin kirgenliki melum bolghan we shu bazarda olturushluq 19 yashliq Wangqiang qolgha élinghan.

Wangqiang yene Künes nahiyélik hökümet toriningmu mexpiy nomurini tepip kirip, tor bétini özgertiwetken.

Wang qiang Sherqiy Türkistangha tutup kélingendin kéyin, < alaqe uchur sestimisigha qanunsiz tajawuz qilghan we buzghunchiliq qilghan > digen jinayet bilen 10 ayliq qamaq jazasigha höküm qilinghan.

Köpchilikke melum, birqanche yildin buyan Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistanda Uyghurlarning internet toridin paydilinishigha zor derijide cheklime qoyup kelmekte we Uyghurlar teripidin tesis qilinghan internet chayxaniliri türlük siyasi töhmetler bilen mejburi taqilip, chayxana bashqurghuchiliri quruq töhmetler bilen jazalanmaqta.

Sherqiy Türkistanda chetellerning tor betlirige kirgenliki yaki chetellerdiki tonush – bilishliri bilen normal alaqe qilghanliqi üchünla siyasi we qanuniy jazagha tartilghan Uyghurlarning sanimu az emes.

< Sherqiy Türkistan Informatsiyon merkizi > ning reyisi Abdujélil Qaraqash ependi bu heqte özining qarashlirini bildürüp, < Xitay sotlirining shunche chong ishni térighan Wangqiang isimlik Xitaygha aranla 10 ayliq qamaq jazasi bergenlikini, Xitay hakimiyitining qanun jehette Uyghurlar bilen Xitaylargha ikki xil ölchem qolluniwatqanliqining eniq ispati, eger bu Xitayning ornida bir Uyghur bolup qalghan bolsa, eng az muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilinatti, hetta chetellerning tor betlirige alimadis kirip qalghan, cheteldiki tuqqanlirigha Email arqiliq xet yazghan Uyghurlarmu eng töwen 3 yilliq qamaq jazalirigha höküm qiliniwatidu > dep körsett.

2) Nur Bekri, Her Derijilik Partiye – Hökümet Tarmaqliridin, < Qosh Tilliq Yesli > ni Pütün Sherqiy Türkistangha Omomlashturush Qedimini Tézlitishni Telep Qildi

< Xinjiang géziti > ning xewer qilishiche, < aptonom rayonluq azsanliq milletler üchün qosh tilliq yeslilerni omomlashturush neqmeydan yighini > 6 – ayning 27 – küni Hotende chaqirilghan bolup, < Aptonom rayonluq partikom > ning mu’win sekritari Nur Bekri yighinda qilghan sözide, < qoshtilliq yesli > dep atalghan Xitayche yeslilerni pütün sherqiy Türkistan miqyasi boyiche omomlashturush qedimini tézlitishni telep qilghan.

Nurbekrining yighinda bayan qilishiche, nöwette jemiyettikilerning < qosh tilliq oqutush > qa bolghan tonushi yuquri kötürülüp, azsanliq millet ayililirining Xitayche ögünüshke bolghan qizghinliqi ashqanmish, shunga pursetni ching tutup, asasi xizmet nishanini < qosh tilliq yesli > qurulushini kücheytishke qatirishi lazimmish.

Emiliyette bolsa Xitay hakimiyitining Uyghur xelqini atsimilatsiye qilip yoqutush meqsidide élip bériwatqan Xitayche oqutush siyasiti, weten ichi we sirtidiki Uyghurlarning qattiq naraziliqini qozghap kelmekte.

Nöwette Xitay hökümiti Xitayche yeslilerni omomlashturushta, Sherqiy Türkistanning Uyghurlar zich olturaqlashqan jenobi rayonliridiki yeza – qishlaqlarni asasi nishan qilmaqta.

3) Ismayil Tiliwaldi, Iranning Xitayda Turushluq Bash Elchisi Bilen Körüshti Xitayning Iranda Turushluq Bash Elchisimu Qeshqerghe Yétip Keldi

< Xinjiang géziti > ning 6 – ayning 28 – küni xewer qilishiche, < aptonom rayon > ning reyisi Ismayil Tiliwaldi shu küni Ürümqide Iranning Xitayda turushluq bash elchisi Jawat Mensuri bilen körüshken.

Ismayil Tiliwaldi bu qétimqi körüshüsh jeryanida, Xitay bilen Iranning parlaq mediniyet we shanliq tarixqa ige ikenlikini medhiyligen we bash elchidin, Iran xelqighe < Xitay – Xinjiang > ni teximu yaxshi teshwiq qilip, Iran karxanilirining Sherqiy Türkistangha meblegh sélishini qolgha keltürüshni telep qilghan.

Yene bir tereptin, shu küni yene Xitayning Iranda turushluq bash elchisi Liu Zhentangmu Qeshqerghe kélip, Qeshqer wilayetlik partikomning sekritari Shi dagang bilen körüshüp, Iranni maxtap kökke kötergen we Qeshqer wilayitidin Iran karxaniliri bilen bolghan soda alaqisini yenimu kücheytishni telep qilghan.

Nöwette Gherip dunyasi bilen Iran otturisidiki munasiwetler intayin yiriklishiwatqan bir peytte, hem Iran elchisining, hem Xitayning Irandiki elchisining Sherqiy Türkistanda peyda bolushi, siyasi küzetküchilerning diqqitini jelip qilmaqta.

4) Ürümqide Her Küni Ottura Hisap Bilen 4 Qétim Ot Apiti Yüz Béridu

< Tianshan tori > ning 6 – ayning 29 – küni xewer qilishiche, buyilning aldinqi yérim yilida, Ürümqi shehri boyiche 736 qétim ot apiti yüz bérip, 8 kishi ölgen, 9 kishi yarilanghan, 9 ming kuwadirat / métirliq qurulush köyüp kluge aylanghan, biwaste iqtisadi ziyan 1 milyon 290 ming yuandin ashqan.
Ürümqide her küni ottura hisap bilen 4 qétim ot apiti yüz béridiken, öt apitining mutleq köp qismigha, ayile éliktir saymanliri sewepchi bolghan bolup, Xitay teripidin ishlepchiqirilghan bu ayile éliktir saymanliri intayin ishenchisiz we xewerlik iken, asanla buzup köyüshke bashlaydiken.

Nöwette pütün Yawropadimu Xitayning ayile éliktir saymanliri we balilarning éliktironik oyunchaqlirining sétilishi cheklengen bolup, Germaniye, Italiye qatarliq döwletler buyil kirgendin buyan tamojnilarda Xitayning mushu xildiki köpligen qachaq mallirini qolgha chüshürüp köydürüp tashlighan idi.

5) Moskuwada 100 din Artuq Xitay Aqquni Qolgha Chüshken

Moskuwa sheherlik Fediral köchemn idarisi axbarat merkizining 6 – ayning 28 – küni bildürishiche, yéqinda Moskuwaning gherbi rayonida 100 din artuq Xitay qachaq qolgha chüshken bolup, bularning köpünchisining wizisi we olturush ruxsitining waqti ötüp ketken, bezilirining hette wizisimu yoq iken, bu Xitaylar bir qurulushta oghruluqche ishleydiken, saqchilar bu Xitay qachaqlirini shu jaydiki ichki ishlar orginigha tapshurup bergen.