Amérika Dölet Mejlisi Qarar Layihisi Qobul Qilip, Xitay Hökümitining Rabiye Qadir Xanimning Perzentliri we Hüseyyin Jélılni Derhal Qoyup Bérishi we Uyghurlargha qaratqan Bésimini Toxtitishi Kéreklikini Bildürdi

2007.06.26 RFA

Bügünki qarargha riyasetchilik qilghan, Uyghurlarning yéqin dosti, Tam Lantos ependi, 2005 - yili 1- ayning 11 - künidiki Beijing ziyaritide. US Congressman Tom Lantos meets with reporters at the US Embassy in Beijing, 11 january 2005 / AFP PHOTO/Frederic J. BROWN

Amérika dölet mejlisi xelqara munasiwetler komitéti 26‏- ıyun küni qarar layihisi qobul qilip, Xitay hökümitining Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining reisi Rabiye Qadir xanimning perzentliri we Kanada puqrasi Hüseyyin Jélılni derhal qoyup bérishii hemde medeniyet, til we diniy jehette Uyghurlargha qaratqan bésimini toxtitishii kéreklikini bildürdi.

Qarar, dölet mejlisi xelqara munasiwetler komitétining reisi tam lantos ependining riyasetchilikide qobul qilinghan

26‏- iyun küni chüshtin burun saet 10 da Amérika dölet mejliside, dölet mejlisi xelqara munasiwetler komitétining reisi tam Lantos ependining riyasetchilikide ötküzülgen yighinida qobul qilinghan qarar layihiside, Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining reisi Rabiye xanimning, Uyghurlarning kishilik hoquqi we Uyghur xelqining medeniyiti, diniy we milliy kimlikini qoghdash üchün élip bériwatqan kürishige yuquri baha bérilgen bolup, Amérika prézidénti jorj bushning 5‏- iyun küni chix jumhuriyitining paytexti praga shehiride Rabiye Qadir xanim heqqide qilghan sözliri alahide eskertildi.

Qararning tepsilati

Rabiye Qadir xanim we ailisining Amérika dölet mejlisining neziride alahide orungha ige ikenliki tekitlengen qarar layihiside mundaq déyilgen: "xelqaradiki mesuliyetchan we olimpik tenheriket yighinigha oxshash xelqaraliq bir merikige sahipxanliq qilishqa teyyarliniwatqan bir döletning heriketliri azsanliq milletlerning kishilik hoquqini qoghdashni meqset qilishi kérek. Yéqinda Xitay xelq jumhuriyitidiki hökümet dairiliri bolupmu, shinjang Uyghur aptonom rayondiki yerlik emeldarlar teripidin Uyghurlar gha qarita élip bérilghan heriketler kishilik hoquqni ochuq-ashkara depsende qilidighan we Uyghurlarning milliy medeniyitini basturudighan heriketlerni öz ichige alidu."

Xitay dairilirining, xelqara térrorchiliqqa qarshi urushtin, Uyghurlar üstidiki diniy we siyasiy bésimini téximu kücheytish üchün paydiliniwatqanliqi tekitlengen qarar layihiside, "Xitay hökümitining Xitayning ichki ölkiliridiki Xitaylarni shinjang Uyghur aptonom rayonigha köchüshike righbetlendürüshi, öz wetinide azasanliqqa chüshüp qilishni keltürüp chiqarghan we öz milliy kimlikini, medeniyitini we dinini qoghdashqa tirishiwatqan Uyghurlar üstidiki bésimi téximu kücheytiwétilgen," déyilgen.

Rabiye xanimning emgiki, ejri alahide tilgha élinghan

Uyghur milliy herikitining rehbiri we dunya Uyghur qurultiyining reisi Rabiye Qadir xanimning 1999‏- yili Uyghur aptonom rayonini ziyaret qiliwatqan Amérika dölet mejlisi wekiller ömiki bilen uchrishish harpisida qolgha élinghanliqi alahide tilgha élinghan qarar layihiside, Xitay dairilirining 2005- yili Rabiye xanimni türmidin qoyup bergende, Amérikida Uyghurlarning kishilik hoquqi shundaqla kishilik hoquqning Xitaydiki weziyiti toghrisida söz we erizlerni qilmasliqi heqqide agahlandurghanliqi , lékin Rabiye xanim Amérikigha kelgendin kéyin, xelqara Uyghur kishilik hoquq we démokratiye fondi jemiyitini qurup, Uyghur Amérika birleshmisi we merkizi gérmaniyining myunxén shehiridiki dunya Uyghur qurultiyining reislik wezipisige saqlanghanliqi eskertilgen.

Xitay hökümitining 2006‏- yili Rabiye Qadir xanimning ikki oghlini tutup, urup, qizini nazaret astigha alghanliqini tekitlengen bu qarar layihiside yene, Xitay dairilirining Rabiye xanim ailisining wetendiki mal-mülkini yoq qilish üchün Rabiye xanimning chong oghli qahar abduréhimni 12500 dollar jerimane töleshke, alim abduréhimni 7 yilliq qamaq jazasi we 62,500 dollar jerimane töleshke höküm qilghanliqi, Ablikim Abduréhimni türmide qattiq qéyin-qistaqqa élip, 2007‏- yili 17‏- april küni ammini hökümetke qarshi qutrutushqa urunghan dégen jinayet bilen eyiblep toqquz yilliq qamaq jazasigha höküm qilghanliqi eskertilgen.

Kanada puqrasi Hüseyyin Jélılning qoyup bérilishi tekitlengen

Amérika dölet mejlisining Uyghurlar heqqidiki qarar layihiside yene, "Xitay edliye dairiliri 2007‏- Yili 19‏- April küni ürümchide Kanada puqrasi Hüseyyin Jélılni bölgünchi paaliyetlerge qatnashqan we térrorluq bir teshkilatqa eza bolghan dep , eyiblep, muddetsiz qamaq jazasigha höküm qildi.

Gerche , Hüseyyin Jélıl 2005‏- yili Kanada puqraliqigha ötken bolsimu, Xitay dairiliri hazirghiche uning Kanada puqrasi ikenlikini inkar qilip, Kanada diplomatlirining Hüseyyin Jélılni türmide ziyaret qilishigha ruxset bermeywatidu"déyilgen.

Xitay hökümitige qilinghan murajet

Qarar layihisining axirida, Amérika dölet mejlisi yuqirida tilgha élinghanlargha asasen, Xitay xelq jumhuriyiti hökümitining,töwendiki nuqtilar boyiche mesililerni bir terep qilishi qarar qilinghan.

‏1 ‏- Xitay hökümiti shinjang Uyghur aptonom rayonidiki Uyghurlarning medeniy we dini hoquqlirini étirap qilip, bu hoquqlarni kapaletke ige qilishi kérek.

2 - Xitay hökümiti Rabiye Qadir xanimning türmidiki we nazaret astidiki perzentlirini derhal qoyup bérip , Rabiye xanim ailisi üstidiki bésim we tehditni bikar qilishi kérek .

3 - Xitay hökümiti Kanada puqrasi Hüseyyin Jélılni derhal qoyup bérip, uning Kanadadiki ailisining yénigha kétishige ruxset bérishi kérek. (Ömer Qanat
i.