|
Amerikiliq Mutexesislerning Qarishi:
2 ) < Xitayning Sherqiy Türkistangha Bolghan Igilik Hoqoqi Gumanliq >
< Boxün > axbarat torining 6 – ayning 21 – küni Shanggangda chiqidighan < Da
Gong Bao > gezitide elan qilinghan maqalidin neqil keltürüp xewer qilishiche,
Amerikining Hokins uniwersiteti qarmighidiki Kaukasus tetqiqat merkizi
mutexesisliri teripidin bundin 3 yil burun bashlitilghan < Sherqiy Türkistan
lahiyesi > tetqiqati, bügün Amerikining siyasi sahesige tesir körsütüshke
bashlighan.
Kaukasus tetqiqat merkizining, New Yorktiki Henry Luke Fonda jemiyitining
yardimi we Amerikidiki Sherqiy Türkistan mesilisini tetqiq qilidighan 16
neper mutexesisning ishtirak qilishi bilen bashlighan < Sherqiy Türkistan
lahiyesi > namliq tetqiqat, Xitay mustemlikisi, Mustebitliq kirizesi, Xitay
köchmenliri, heqiyqi aptonomiye, milletlerning öz teqdirini özi belgilishi,
kishilik hoqoq, Xitay bolmighan milletlerge we mosulmanlargha qaritilghan
kemsitish … qatarliq mezmonlarni öz ichige alghan bolup, Amerikiliq
mutexesisler mezkur tetqiqatida, Sherqiy Türkistanning mustemlike tarixining,
1884 – yili < Xinjiang ölkisi > dep özgertilgen waqtidin bashlanghanliqini,
undin burun Sherqiy Türkistanning hech bir zaman Xitayning ayrilmas bir
parchisi bolup baqmighanliqini, shundin etibaren Sherqiy Türkistanning
Xitayning mustemlikisige aylanghanliqini ipade qilishqan.
< Sherqiy Türkistan lahiyesi > tetqiqatining merkizi idiyesi bolsa,
Xitayning Sherqiy Türkistangha bolghan igilik hoqoqining qanuniy
salahiyitide zor mesile barliqi, eniqaraq qilip eytqanda, Sherqiy Türkistan
Xitayning qanunluq zimini emes, belki besiwalghan ziminidin ibaret !
Mezkur tetqiqat, Amerikining Xitayning ichki ishlirigha arilishishi, waqti
kelgende Xitayni parchilishi we Sherqiy Türkistanni Xitaydin bölüp chiqip
ketishi üchün neziriyewi asas bilen teminlep bergen.
Gerche tetqiqatqa qatnashqan mutexesisler, bu tetqiqat lahiyesining hech bir
siyasi arqa körünishining yoqluqini tekitlisimu, emma Kaukasus tetqiqat
merkizining özi mahiyet jehettin Amerikining pikir ambiri, shunung üchün bu
tetqiqat merkizining pikri Amerikining siyasi sahesidiki zatlargha nahayiti
tez tesir körsütidu we axirida berip Amerikining Sherqiy Türkistan mesilisi
heqqidiki qarari we siyasitige tesir körsütidu.
Yuqarqi xewerde bayan qilinishiche, Amerikida, alim we mutexesislerning
Amerika siyasi sahesige tesir körsütüsh tertiwi mundaq: ilmiy muhakime –
hökümet sahesidikilerning analizi – yuquri qatlamdikilerning guwaliq berishi
– parlament we hökümetning maqullishi – pirezidentning testiqlishi;
Dimek, < Sherqiy Türkistan lahiyesi > tetqiqatimu yuqarqi tertip we léniye
boyiche Amerikining siyasi sahasige tesir körsetmekte, Amerika pirezidenti
Bushning 6 – ayning 5 – küni Rabiye xanimni qobul qilip körüshkenlikining
özi jiddi bir segnaldin ibaret.
|
