Sherqiy Türkistandin Xewer Uchurlar

1) Sherqiy Türkistanning Milliy Ma’aripini Xitaylashturush Qedimini Tézlitish Üchün Xitaydin 1000 Oqutquchi Yötkep Kélingen

< Xinjiang iqtisat géziti > ning 6 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, Xitay hakimiyiti Sherqiy Türkistangha qarita atalmish < chong gherbi shimalni echish pilani > ni yolgha qoyghan 2000 – yilidin buyan, Uyghurlarning milliy ma’aripini Xitaylashturush meqsidide élip bériwatqan < qosh tilliq oqutush > qedimini tézlitish meqsidide, Xitayning Beijing, Zhejiang, Shandong, Tianjin, Henan, Shanghai, Liaoning we Shanxi qatarliq jayliridin 1000 neper Xitay oqutquchini yötkep kélip, bularning jenobi rayonlardiki milliy mekteplerge oqutquchiliqqa sepligen.

Undin bashqa yene Sherqiy Türkistandiki chong shehrlerdin we Bingtuandin milliy ottura – bashlanghuch mekteplerge oqutquchiliqqa seplengenlerning sanimu neche 10 mingdin artuq bolup, Xitay hakimiyiti milliy oqughuchilarning kespiy sewiyesini emes, belki Xitay tili sewiyesini ashurushni asasiy meqset qilghini üchün, milliy mekteplerge oqutquchiliqqa teyinlengen bu Xitaylarning héch bir kespiy alahidiliki yaki kespiy sewiyési yoq.

2) Amérika Döwlet Mejlisi Xitaygha Qarita Iqtisadi Embargo Yürgüzüshke Hazirlanmaqta

< Germaniye dolqunliri > radiosining 6 – ayning 12 – künidiki xewiride körsütülishiche, iqtisadi alaqe we soda jehette Xitayning aldam xaltisigha chüshken Amérika, Xitaygha qarita iqtisadi jehettin cheklesh tedbirlirini yolgha qoyush heqqide jiddi bash qaturushqa bashlighan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, Amérika döwlet mejlisi bilen awam palatasi Xitayni, < sodida saxtikar, bilim we patent hoqoqigha hörmet qilmaydu, xelq pulining ( yuan ) qimmitini töwen tutup, riqabet jehette adil bolmighan üstünlükke ériship keldi > dep eyipligen we Xitaygha qarita iqtisadi jehettin embargo qoyush heqqide bezi teklip lahiyelirini tüzüp chiqqan.

Bu teklip lahiyeliri, barliq Xitay mallirigha qarita 27.5 pirsentlik jazalash xarektirlik baj élishni yolgha qoyush, 2008 – yilidiki Beijing olimpik yighinini bayqut qilish … qatarliq birqanche mezmonni öz ichige alidiken.

Amérika bilen Xitay otturisidiki sodida qizil reqemning shiddet bilen örlep kétishi, ikki döwlet otturisidiki munasiwetlerni soghuqlashturushqa bashlighan.

3) Sherqiy Türkistanda Iqtisadi Böhran Yüzbérish Ehtimali Bar

< Tianshan tori > ning 6 – ayning 11 – küni xewer qilishiche, buyil 5 – aydin buyan Sherqiy Türkistanda istimal buyumliri we bashqa mehsulatlarning bahasida omomiy yüzlük éshish körülgen bolup, Xitayning iqtisadi mutexesisliri, < iqtisadi böhran yüz bérishi mumkin > dep agahlandurghan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, buyil 5 – ayda Sherqiy Türkistanda CPI ( ahalilerning istimal qimmiti körsetküchi ), ötken yilning oxshash mezgilidikidin 2.6 pirsent ashqan.
Mesilen, towarlar ichide yimekliklerning bahasining ösüshi birqeder gewdilik bolup, ötken yilning oxshash mezgilidikidin 4.1 pirsent örlep ketken, göshning bahasining eshish nisbiti 12.6 pirsent, tuxumning bahasi 37.7 pirsent bolghan.

Undin bashqa yene 5 – ayda olturaq öylerning bahasi ötken yilning oxshash mezgilidikidin 6.1 pirsent, qurulush matiriyallirining bahasi 7.0 pirsent, su, tok, yéqilghuning bahasi 5.4 pirsent örlep ketken.

5 – ayda Ürümqi sheher ahalisining kishi beshigha toghra kélidighan ayliq yimeklik istimal qimmiti 250.65 yuan bolup, ötken yilning oxshash mezgilidikidin 19.39 pirsent ashqan.
Sherqiy Türkistanda istimal buyumlirining bahasining omomiy yüzlük örlep kétishi, kirimi töwen ahalilarni, jümlidin yerlik déhqanlarni ach – yalingach qélish xewipige yüzlendürmekte.
Nöwette Sherqiy Türkistanning jenobi rayonliridiki Uyghur déhqanlirining kishi béshigha toghra kélidighan yilliq kirimi 1000 yuan bolup, ularning ayda yimeklik üchün serip qilidighan pulining miqdari 50 yungimu barmaydu, yeni Ürümqi ahalisiningkidin eng az 5 hesse töwen.

4) Ürümqi Kochiliridiki Saqchi Itliri

Yéqinqi mezgillerdin buyan Ürümqi kochiliride wehshi herbiy itlarni yitiliship charlash élip baridighan saqchilarning sani köpüyüp, sheher ahalisi ichide endishe we qorqunch peyda qilishqa bashlighan.

Xitayning herbiy itliri dunyaning héch bir yeridiki itlargha oxshimaydu we körgennila talap – chishleshke bashlaydu, shunga Ürümqi ahalisi Saqchi itlirini körgen haman teni jughuldap, qara terge chömüp kétidu.

< Ürümqi kechlik géziti > ning xewer qilishiche, 6 – ayning 10 – küni Sheher etrapida turushluq Xitay armiyesining melum qismigha tewe eskerler 50 tin artuq herbiy itni yitilep Ürümqidiki yashlar yolida charlash meshqi élip bérip, sheher ahalisining yürikini élip yerde yoyghan.

5) Ürümqide < AIDS > Virusi Yuqturuwalghuchilarning Sani 700 Gha Yéqinlashti

< Ürümqi kechlik géziti > ning 6 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, Xitay hökümiti 2010 – yilighiche Ürümqi shehride AIDS virusini yuqturuwalghuchilarning omomiy sanini 40 ming etrapida tizginleshni pilan qilghan.

Nöwette Ürümqide AIDS virusining tarqilishi intayin qorqunushluq derijige bérip yetken bolup, bu kesel sewebidin ölüwatqanlarning sanimu köpeygen.

Nöwette Ürümqi boyiche özini hökümetke tizimlatqan AIDS virusi yuqturuwalghuchilarning omomiy sani 6936 neper bolup, peqet ötken bir yil ichidila bayqalghini 2051 neper, özini melum qilmighanlarning sanimu xélila köp.

6) Jenwe Yighinida Yawropa Birliki Bilen Xitay Otturisida Talash – Tartish

< Germaniye dolqunliri > radiosining 6 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, BDT kishilik hoqoq ali kengishi yighini 6 – ayning 11 – küni Shiwitsariyening Jenwe yighinida resmiy bashlanghan.
Bu qétimqi yighinda, bu kengeshning hoqoq dayirisi mesiliside Germaniye bashchiliqidiki Yawropa birliki bilen Xitay otturisida talash – tartish yüzbergen bolup, Yawropa birliki, BDT kishilik hoqoq kengishining herqaysi ellerning kishilik hoqoq tajawuzchiliq qilmishlirigha biwaste arilishish hoqoqining bolushini, shu döwletlerde tekshürüsh élip bérish salahiyitining bolushini, ammiwiy teshkilatlar we musteqil mutexesislerningmu piker qilish hoqoqining bolushini umid qilghan, emma Xitay terep we unung qollighuchiliri bolsa bu kengeshning hoqoq dayirisining peqetla BDT terkiwidiki döwletlerning kishilik hoqoq weziyiti heqqide doklat hazirlash bilenla cheklinishi lazimliqini otturigha qoyghan.

Bu qétimqi yighinda, BDT kishilik hoqoq ali kengishining hoqoq dayirisi bekitilip chiqilidiken.

7) Xitay Hökümiti, Sherqiy Türkistandiki Tarixiy Makanlarning Biri bolghan Kucha Wang Ordisini < Wetenperwerlik Terbiyesi Bazisi > gha Aylanduruwaldi

Gerche Xitay hakimiyiti eghizida, < Xinjiangning asase – etiqilirini qoghdaymiz > dep jar salsimu, emma Sherqiy Türkistandiki Tarixiy makanlar we mesh’hur ibadet sorunlirini manapol qiliwélip, ularni özlirining siyasi idilogiyesi we kommunizim teshwiqati üchün xitmet qildurup kelmekte.

Mesilen, < Xinjian géziti > ning 6 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, shu ayning 8 - küni Xitay hökümiti Sherqiy Türkistandiki eng mohim tarixiy makanlarning biri hisaplanghan we Xitay boyiche < döwlet derijilik menzirilik jay > dep bekitilgen Kuchar Wang ordisini, < Aqsu wilayiti boyiche wetenperwerlik terbiyesi bazisi > qilip bekitken.

Kuchar Wang ordisi Küsen mediniyet – sen’itining namayendisi bolup, Xitay hökümiti ötken yili 3 – ayning 26 – küni uni sirtqa echiwetkendin buyan 60 kishi kilip ziyaret qilghan.
Xitay hökümiti Kuchar Wengining axirqi ewladi bolghan Dawut Mehsutni < wetenperwerlik ülgisi > qilip tiklep chiqip teshwiq qilishqa bashlighan.

8 ) Xelqara Ishchilar Uyushmisi Xitayni Eyiplidi

< Germaniye dolqunliri > radiosining 6 – ayning 12 – künidiki xewiride körsütülishiche, düshenbe küni, merkiri orgini Bilgiyening Bruksel shehridiki xelqara ishchilar uyushmisi Xitay heqqide mexsus doklat élan qilip, Xitayda Olimpik xatire buyumlirini ishlepchiqiriwatqan zawutlarda ishlewatqan ishchilarning ayliq ish heqqining esli qanunda bekitilgen eng töwen ölchemdinmu az ikenlikini, 12 yashliq bala ishchilarning heptisige 7 kün, künige 12 sa’etlep ishlewatqanliqini, ularning heq – hohoqlirini qoghdaydighan organning yoqluqini bayan qilip, Beijing olimpik yighini teyyarliq guruppisidin, Xitaydiki olimpik buyumlirini ishlepchiqiridighan zawut – karxanilarda tekshürüsh élip bérishni telep qilghan.

Yuqarqi xewerde yene, xelqara ishchilar uyushmisining, Xitayda olimpik xatire buyumlirini ishlepchiqiridighan bezi zawutlarda ishleydighan ishchilar bilen ayrim körüshkenliki we bu heqte qollirida ishenchilik délil – ispatlarning barliqi otturigha qoyulghan.

9 ) Ili Rayonida AIDS ning Tarqilish Sür’iti Kishini Chöchütmekte

< Tianshan tori > ning 6 – ayning 12 – küni xewer qilishiche, nöwette Ili oblastida AIDS virusining tarqilishi yuquri pellige yetken bolup, tarqilish dayirisi keng we ölüsh nisbiti yuquri iken. Bunung ichide Ghulja shehri, Jiliyüzi nahiyesi we Qorghas nahiyesining ehwali birqeder eghir iken.

AIDS virusi Ili rayonida tunji bolup 1996 – yili Ghulja shehride bayqalghan bolup, hazir oblast boyiche AIDS virusini yuqturiwalghuchilarning sani 7290 kishige yetken.

AIDS virusi tarqalghan deslepki yillarda Xitay hökümiti perwasiz qarap, héch bir aldini élish tedbiri qollanmighini üchün, Sherqiy Türkistanda unung tarqilish süriti intayin téz bolghan, taki 2005 – yili 7 – aygha kelgende andin Xitay hökümiti sestimiliq dawalash pilani tüzüp chiqqan, < Kelinton fonda jemiyiti > ning yardimi bilen ghuljida bir dawalash we aldini élish ponkiti qurulghan idi.