Shiwetsiye Bash Weziri Fredrik - Hu Jin Taoning Xitayning Kishilik Hoquqini Yaxshilishini Tapilidi

2007-yil 6 - ayning 10 – küni BBC'ning Bergen xewiri

Xitay döwlet reisi Hu Jin Tao Shwetsiye pahdishayining tekliwige binaen Shwetsiyede 3 künlük döwlet ishliri ziyaritige kelgen idi. Bu Xitay chong qurughlughidiki Xitay döwlet rei'sining tunji qétim Shwetsiyeni ziyaret qilishi bolup, bu qétimqi ziyaret mezgilide Shwetsiye bash weziri Fredrik Xitay döwlet re'isi Hu Jin Taodin Xitayning kishilik hoquqini yaxshiliwishini yüzturane turup telep qilghan.

GB 8 döwlet bashliqlirining uchrushishini axirlashturghan Hu Jin Tao, Xitay soda wekilliri we karxana wekillirini bashlap Shwetsiyege dölet ishliri ziyaritige kelgen idi, Bu ziyaret Xitay döwlet bashlighining tunji qétim shimali Yawrupadiki döwlet Shwetsiyege élip barghan döwlet derijilik ziyariti iken.

Xitaydiki kishilik hoquq mesilisi Shwetsiye hökümiti uzun yillardin buyan Xitayning kishilik hoquq mesilisini tenqit qilip kelgen, döwletlrning birsi idi. Bu qétim Hu Jin Tao bilen ilip birilghan ikki saetlik yépiq söhbet yighinida bash ministir Freidrik Xitay hökümitining Xitaydiki kishilik hoquqni yaxshilashning muhimliqi heqqide hemde xelq ammisining erkin yighilish qilish, erkin sözlesh qatarliq mesililerge étibar bérishning zözürligi heqqide toxtalghandin bashqa Xitayning ölüm jaza qanunigha qarshi turidighanlighini bildürgen. Fridrik yene munularni digen:
- Xitay hazir bir tereqqiyat basquchida kétiwatidu shuning üchün tereplerning pikrini anglap, ikki terepning dialogiyisini yighinchachlash lazim.

Xitay Reisi Hu Jin Tao ipade bildürüp:
Biz bu ishlarni özgertiwatimiz,- digen.

Shwetsiye padishaliq tüzümidiki bir döwlet. Emma padisha döwletning siyasi ishlirigha arilashmaydu. Shwetsiyede her tört yilda bir qétim saylam élip bérilidu. Saylamda ghelbe qilghan partiye hökümet teshkillep döwlet bashquridu. Hazirqi döwlet bash weziri ( zunglisi) Fredrik , Shwetsiyediki chong partiyelerning birsi bolghan dimukratlar partiyisining lédiri bolup ötken yildiki saylamda ghelbe qilip yingi hökümet teshkillep döwletning bash weziri bolghan.

Ikki terep soda söhbiti

Kishilik hoquqi söhbitidin bashqa yene, ikki terepning soda kilishimi, hawa özgürüsh we Afriqa mesilisi heqqide muzakiriler élip barghandin bashqa Xitay- Shwetsiye muhit asrash kilishimnamisi, ximiyewiy maddilarni öz ichige alghan kireksiz maddilarni bir terep qilish mesilisi hemde su menbesi, hawani yaxshilash qatarliq xelqaraliq mesililer üstide muzakire xatirisi qaldurghan. Hazir Xitay ilining kömürni yiqulghu qilip ishlitish ihtiyaji putun Xitay ilining 3 din 2 sini igelleydiken, mölcherlinishiche yene ikki yil ichide Américadin iship chüshüp dunyadiki asasliq muhit bulghughuchi döwlet bolup qélishi mumkin, shuning üchün xelqara teshkilatlar Xitaygha bu jehettin bésim ishlitip muhit bulghunushning aldini élish lazim.

Hu Jin Tao Xitay soda wekiller ömigi bilen karxana wekiller ömigini bashlap, Shwetsiye soda wekiller ömigi we chong karxana xojayinliri bilenmu uchrushush élip bérip bir qatar soda kilishimlirini imzalidi, uning ichide Shwetsiyening Erecksson yanfon kilishimining soda qimmiti bir milyard America dollirigha yetgen, Yanfon üskünilirini teximu kéngeytip Xitayning 19 rayonida GSM tijariti yolgha qoyulidighan bolghan.

Fridrik yene munularni körsetti:
- Shwetsiye hökümitining közqarishidin qarighanda, soda bilen ichiwétish kishilik hoquqiy bilen dimukurattiyedin chetnep kitelmeydu,- digen.

Karl Gustav 16 Hu Jin Taovni kütüwélish yighinida mundaq digen:
- Xitayning yéqinqi 20 yildin biriqi ixtisadi tereqqiyati tiz boldi. Emma shunimu éytmay bolmaydiki. Urush élan qilishlirimu az bolmidi.

Siyasi tehlilchiler padishaning bu sözini tehlil qilip,pahdishaning dewatqini del Xitaydiki kishilik hoquq depsendechiligini körsütidu,- déyishken.

Xitay kommunist bashliqi Hu Jin Taogha qarshi namayish uyushturghan xelqara kechürüm teshkilatining Shwetsiyediki mesuli Karolina mundaq digen:
- Xitayning kishilik hoquqiy xatirisi bekmu nachar buni hemme insan toluq bilidu.

Undin bashqa Shwetsiyediki yashqawatqan xelqler kochilargha chiqip namayish uyshturup Shiwetsiye hökümitidin Xitayning kishilik hoquq depsendichilikige qarshi Xitaygha bésim ishlitishini telep qilghan we murajetnamilar élan qilghan.

Gerche Xitay döwlet Reisi Hu Jin Tao Shwetsiye bilen bir yürüsh ixtisadi soda kilishimnamikarni imzalap ketken bolsimu. az bolmighan siyasi bésimghimu duch kelgen.

Shiwetsiye qelemkeshler ittipaqining 13 neper ezasi bir parche murajetname yizip Xitay döwlet Reisi Hu Jin Tao gha tapshurghan. Ochoq xette munular qeyt qilinghan.

- Xitay puxraliri oxshimighan derijide kommunsestlarning ziyankeshlikige uchrawatidu. Hu Jin Tao sözide , Xitayda weziyet muqim, jamiyet tertiwi yaxshi, dewatidu. Bizning hemmdin xewirimiz bar. Ehwal del Hu Jin Tao'ning diginining tetursiche. Biz Xitayning qanun tuzumidin we kishilik hoquq mesilisidn bekmu ensireymiz bolupmu insanlarning sözlesh hoquqiy, yighilish hoquqiy, diniy étiqad hoquqiy, erkin pikir qilish hoquqiy qatarliqlarning ne qeder yamanliqini bilimiz. Biz Hu Jin Tao'din – özining insani mejburiyitini ada qilip, xelqqe bolghan ziyankeshlikni derhal toxtutup. Oxshimighan köz qarashdikilerni basturidighan ishni ayaghlashturushi kirek!

Shwetsiyediki Falun Gong jemiyitidiki wekillermu toplunup 6 – ayning béshida Hu Jin Tao'ning kélishining aldida parlament sariyi aldida chong namayish élip bérip, Shwetsiye bash ministiri Fredricht qa Xitay hakimiyiti üstidin shikayetname yézip tapshurghan idi. Shikayetnamida:
- minglighan onminglighan Falungong muritliri Xitay ilide izdereksiz ghayip boldi, hazirghiche Xitay teripidin ispatlinip olturulgenlerning sani 3024 adem bolup, emeliyette olgenlerning sani muningdinmu köp. Falun gong murtlirining jismaniy organlirini élip soda ornida sétiwatqanliq jinayi qelmishliri heddidi hésapsiz. Biz mu shu pursettin paydilnip Xitay kommunist re'isi Hu Jin Tao'din kishilik hoquqqa hormet qilip, kishilik hoquq depsendilichilikini emdi toxtutushi kérek.

Bu qétimqi pa'aliyetka Shwetsiye yashqawatqan Uyghur teshkilatidin bolghan Shwetsiye Uyghur kommutétimu murajetname, shikayetnameler yézip Shwetsiye parlamennt ezalirigha tapshurghan.

Shwetsiyedin Abdureshid Haji kerimi teyyarlidi.
2007 – yil 6 – ayning 11 – küni . saet 0.00