Germaniye Parlamenti Xitayni Eyiplep Qarar Chiqardi

Yéqinda Germaniye parlamenti, Xitayning Laogai tüzümini, yeni emgek bilen özgertish tüzümini eyiplep mexsus qarar maqullidi.
Qararda, Xitay hökümitidin, emgek bilen özgertish tüzümining konkiritni ehwali heqqide Germaniyeni melumat bilen teminlishi telep qilindi.

Buyil 3 –ayda, Germaniyediki asasliq öktichi partiyelerdin < Hür démokrat partiyesi > bilen < yéshiller partiyesi > birlikte, Xitayning Türme we emgek bilen özgertish tüzümini eyiplep mexsus qarar chiqirish heqqide Germaniye parlamentigha teklip lahiyesi sunghan.

Teklip lahiyeside, emgek bilen özgertish tüzümining bolsa basturush siyasitining bir wastisi ikenliki, ox’shimighan siyasi pikirdikiler, azsanliq milletler we diniy zatlarning bu emgek bilen özgertish meydanlirida azap – oqubet tartiwatqanliqi, gerche Xitay hökümitining sanliq melumatlirida, nöwette emgek bilen özgertish meydanlirigha qamalghanlarning sani 200 ming dep körsütülgen bolsimu, emiliyette bu sanning 6 milyongha yétidighanliqi bayan qilinghan.

Undin bashqa yene Xitayda sotlanghan mehbuslarning 70 pirsentining adwukati yoqluqi tekitlengen idi.

Bu teklip lahiyesi yéqinda Germaniye parlamentida muzakirige qoyulghanda, hakimiyet béshida turiwatqan < Hiristiyan birlik partiyesi > bilen, < Sotsiyal démokrat partiyesi > ge mensup parlament ezalirinimu öz ichige alghan köp sandiki parlament ezalirining qollishigha erishti we köp sanliq awaz bilen maqullandi.
Germaniye bilen Xitay otturisidiki soda munasiwetliri tarixta misli körülmigen derijide kücheygen bir peytte élinghan bu qarar, Xitay hökümitining seprayini örletke, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirini söyündürdi.

Chünki yéqinqi yillardin buyan xelqaraliq türlük kishilik hoqoq teshkilatlirini Germaniye hökümitini, Xitaydin iqtidasi jehettin nep élish meqsidide, Xitayning kishilik hoqoq depsendichilik qilmishlirigha, bolupmu Uyghur, Tibet qatarliq milletlerge qaritip kéliwatqan basturush siyasitige köz yümüp kelgenlikini eyiplep kelgen idi. Shunga Kishilik hoqoq teshkilatliri Germaniye parlamentining bu qararini teriplep, < Germaniye, Yawropa birlikige eza döwletlerge ülge bolghidek bir qedem tashlidi, démokratiye we kishilik hoqoq, Yawropa birlikining eng yüksek pirinsipi we nizamidin ibaret, her qaysi eller Xitay bilen alaqe qilghanda bu pirinsiplarni nezerdin saqit qiliwetmesliki lazim > dep körsütüshti.

Xitay tashqi ishlar ministirining bayanatchisi 5 – ayning 15 – küni Beijingda axbarat élan qilish yighini chaqirip, < Germaniye bizning ichki ishlirimizgha qopalliq bilen arilishiwaldi, biz, Lawgailerde turiwatqan jinayetchilerning heq – hoqoqlirini qoghdawatimiz, ularni kemsitmeymiz, ular dingha etiqat qilish, saylamgha qatnishish we xewerlishish hoqoqigha die > dep biljirlidi.

Xitay bayanatchisi qilche nomus qilmay, < biz, BDT ning kishilik hoqoq sahesidiki pa’aliyetlirige aktip maslishiwatimiz, BDT kishilik hoqoq ali komiserlik bilen hemkarliq xatirisi imzaliduq, kishilik hoqoq jehette köp ilgirlesh hasil qiliwatimiz > dep körsetti.

Emiliyette bolsa Xitay, xelqara kishilik hoqoq teshkilatlirining neziride, dunya boyiche kishilik hoqoqning depsende qilinishi eng eghir bolghan bie dektator döwlettin ibaret.
Bolupmu Xitay hakimiyitining Uyghur siyasi mehbuslargha türmilerde yürgüzüp kéliwatqan insan qélipidin chiqqan wehshilerche qiynash we horlash qilmishliri, Dunyadiki köpligen kishilik hoqoq teshkilatlirining doklatlirida yer élip kelmekte.

Nöwette Germaniye parlamentida 5 partiyege mensup 614 neper parlament ezasi bar bolup, ularning herqaysi partiyelerge tarqilishi mundaq:

< Xiristiyan birlik partiyéliri > ning 226 neper;
< Sotsiyal démokrat partiyesi > ning 222 neper;
< Hör démokrat partiyesi > ning 61 neper;
< Sol ittipaqi > ning 54 neper;
< Yéshiller partiyesi > ning 51 neper;
Gerche Germaniyediki siyasi partiyelerning hemmisila Kishilik hoqoq mesiliside intayin sezgür bolsimu, emma bularning ichide Uyghurlargha biwaste hesdashliq qilip kéliwatqini, < Yéshiller partiyesi > din ibaret.

Bu partiyening qurghuchisi we sabiq reyisi, yene shundaqla Germaniyening sabiq tashqi ishlar ministiri Fisher ependi, ilgiri Jenwede chaqirilghan BDT kishilik hoqoq komuteti yighinida qilghan sözliride, Xitayning kishilik hoqoq weziyitini qattiq tenqit qilghan we Xitay hakimiyitining Tibet, Uyghur qatarliq milletlerning diniy etiqati, mediniyiti we erkinlikini yoqutushqa uruniwatqanliqini ochuq halda eyipligen idi.

Shundin buyanmu, Germaniyede pa’aliyet élip beriwatqan Uyghur teshkilatliri, Germaniye < Yéshiller partiyesi > bilen yéqin dostluq we hemkarliq munasiwiti ornutup, ular bilen izchil diyalog qurup kelgen idi.

Mesilen, buyil 1 – ayning 31 – küni < Yéshiller partiyesi > Bawariya ölkisidiki mesuli we parlament ezasi Margereta Bause xanim München shehridiki < Dunya Uyghur Qurultiyi > ishxanisini ziyaret qilip, DUQ, < Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi >, < Yawropa Sherqiy Türkistan Birliki > ning mesulliri bilen körüshken, körüshüsh jeryanida özining Uyghur xelqighe bolghan hesdashliqini we qollishini biwaste izhar qilghan.

Germaniyede chaqirilghan 2 – nöwetlik DUQ yighini harpisidimu < Yéshiller partiyesi > ning Bayan ölkisidiki asasliq mesulliri Xitay hakimiyitining deplomatiye jehettiki shunche qattiq besimi we hujumigha pisent qilmay, meniwiy animiz Rabiye xanimni qobul qilip körüshken idi.

Yene ular, München shehride ötküzülgen ghulja qirghinchiliqining 10 – yilliqi munasiwiti bilen ötküzülgen keng kölemlik namayishqa qatniship, özlirining Uyghur xelqighe bolghan qollishini ipade qilghan idi.

Germaniye bilen Xitay deplomatik munasiwet qurghan 1972 – yili 10 – ayning 11 – künidin buyan, Xitay bilen girmaniye otturisidiki iqtisadi munasiwetler üzlüksiz kücheymekte. Nöwette Germaniye Xitayning eng zor soda shiriklirining biri bolup, ikki dölet otturisidiki yilliq tijaret miqdari 20 milyart dollardin ashidu, Amerika bu, Xitayning Yawropa birliki elliri bilen qiliwatqan omomiy tijaret miqdarining 3 ten bir qismini teshkil qilidu. Hazirgha qeder girmaniye hökümiti Xitayda 3000 xilgha yéqin türge meblegh salghan bolup, meblegh miqdari 13 milyart 100 milyon dollargha yetken.


<Germaniye dolqunliri> radiosining xewer qilishiche, Beyjing dayirliri, Germaniyening <Tömür Ayal> dep atalghan bash ministiri Merkel xanimning Xitaygha qaratqan yéngi siyasitige qandaq taqabil turushnung chariliri üstide bash qaturushqa bashlighan.

Mezkur xewerde körsütülishiche, nöwette Beyjing dayirliri, Merkel xanimning Germaniyege bash ministir bolushi bilen, Berlinning yéngi bir Xitay siyasitige duch kelgenlikini hés qilishqa bashlighan.

Germaniyening sabiq bash ministiri Shröder ependi her qétim Xitayni ziyaret qilghanda, peqetla iqtisadi toxtamlardinla söz éship, mumkin bar Xitay rehberlirining könglini renjitishtin özini qachurup kelgen bolsa, hazirqi ayal bash ministir Merkel xanim Xitaygha qarita qilche yüz – xatire qilmaydighan bir yolni tutushqa bashlighan. Meyli u ötken yili 5 – ayda Xitayni ziyaret qilghanda bolsun, yaki 9 – ayda Berlinde Xitayning bash ministiri Wen Jia Bao bilen körüshkende bolsun, Xitay rehberlirige yüzturane halda ularning Kishilik hoqoq tajawuzchiliq qilmishlirini tenqit qilghan we ulardin 2008 – yilidiki olimpik tenherket yighini mezgilide axbarat erkinlikige kapaletlik qilishni telep qilghan.

Germaniye metbu’atlirida, ilgiriki <Germaniye Sotsiyal Demokrat Partiyesi> ge mensup sabiq bash ministir Shröder bilen hazirqi <Germaniye Xiristiyan Demokratik Birlik Partiyéliri> ge mensup bash ministir Merkel xanimning Xitaygha qaratqan siyasitining periqliri üstide toxtulup, <Shröder hökümiti Xitayni Germaniyening eng chong soda baziri we soda shiriki> dep qaraytti, Merkel xanim bolsa <Xitayni Germaniyening kelgüsi reqibi dep qarimaqta > dep körsütüldi.

Sabiq bash ministir Shröder bilen hazirqi bash ministir Merkel xanimning Yawropa birliki teripidin Xitaygha qaritilghan Qoral – yaraq émbargosi heqqidiki qarashlirimu bir – birige zit bolup, Shröder buxil émbargoni emeldin qaldurush herikitining bashlamchisi idi, emma Merkel xanim bununggha qattiq qarshi chiqip kelmekte.

Germaniye, Xitay üchün intayin mohim bir döwlet, chünki u Xitayning Yawropadiki eng chong soda shiriki, unung üstige Germaniye Yawropa birlikining parawuzi bolup, Yawropa birlikining herqandaq qararni élishida Germaniyening tesiri we nopozi intayin küchlük..