< Uyghur Rehberlirini Demokratiye we Kishilik Hoqoq Boyiche Terbiyilesh Kursi > bilen < Dunya Uyghur Qurultiyi > ning 1 – nöwetlik Ijra’iye Komutéti Yighini Ghelibilik Ayaqlashti

Qisqartilghan nami < UNPO > dep atalghan < Wakaletsiz milletler teshkilati > bilen, < Dunya Uyghur Qurultiyi > teripidin 5 – ayning 7 – künidin 10 – künigiche Gollandiyening Den Haag shehride uyushturulghan, < Uyghur rehberlirini demokratiye we kishilik hoqoq boyiche terbiyilesh kursi > we,< Dunya Uyghur Qurultiyi > ning 1 – nöwetlik ijra’iye komutéti yighini barliq küntertiplirini toluq orunlap muwapiqiyetlik ayaqlashti.

Amerika Doletlik Demokiratiyeni Ilgiri Surush Fondi (NED) ning maddi yardem bérishi bilen uyushturghan bu kursqa qatnishish uchun Amerika, Awustraliye, Asiya we Yawrupa qit´eliride paaliyet élip bériwatqan Dunya Uyghur Qurultiyi terkiwidiki 30'din artuq teshkilatining rehberliri 5 – ayning 6 – küni Gollandiyege kélishti.

6 – may küni saet 18:00 bilen Gollandiyening Denhaag shehride Gollandiye Sherqiy Turkistan Weqpi, Yawru-Asya Weqpi we Turk –Islam Weqpining sahipxanliq qilishi bilen Uyghur rehberlerni qarshi élish murasimi ötküzildi.

Murasimda Uyghur milliy herikitining rehbiri, DUQ'ning reisi Rabiye Qadir xanim we UNPOning bash katipi Marino ependi söz qilip, bu qétimqi Kursning ehmiyiti heqqide melumat bérip ötti.

Rehberlerning nutuqliri axirlashqandin kéyin, Gollandiye Sherqiy Türkistan weqpi teripidin teyyarlanghan Uyghur ösmürlirining sen`et nomurliri hemde bashqa ellerdin kelgen senetkarlarning nomurliri körsütilip, yighin keypiyatini yuqiri basquchqa kötürdi.

5 – ayning 7 – küni saet 10:00 bilen, Uyghur rehberlirini Demokratiye we Insan heqliri bilimliri boyiche Terbiyilesh kursi Goolandiyining Den Haag shehridiki HOF yighin zalida resmi bashlandi.

Yighingha, Dunya Uyghur Qurultiyi bash katipi, Yawrupa Sherqiy Türkistan Birliki Teshkilatining reisi Dolqun Eysa ependi bilen Wakaletsiz Milletler Teshkilati (UNPO) ning programma mudiri Maria Skeie xanim riyasetchilik qildi.

Yighin, Sherqiy Turkistan xelqining erkinligi, insani heq-hoquqliri, demokiratiyesi uchun sheyit bolghan we turmilarda yetwatqan qehriman qiz-yigitlirimizge, shundaqla dunyada kishilik hoquq, ezilgen milletlerning erkinligi uchun küresh qilghan qehrimanlargha hörmet buldurush uchun bir minutluq sukutte turush bilen bashlandi.

Yighinda aldi bilen UNPO'ning bash katibi Marino Busdachen ependi qarshi élish nutqi sözlep, Uyghur rehberlirini Demokratiye we Insan heqliri bilimliri bilen Terbiyilesh kursigha muweppiqiyetler tilidi.

Marino Busdachen ependi öz nutqida, Uyghurlarning nöwettiki echinishliq weziyiti heqqide melumat bérish bilenla qalmay, Uyghur milliy herikitini qandaq qilghanda xelq`ara qanun we hoquqlargha tayandurup dunya siyasiy sehnisidiki qizziq nuqtilarning birige aylandurush, BDT, Yawrupa Parlamenti we Amerika kongreside ijabi qararlarni qobul qildurushqa mejburlash, shu arqiliq Xitay zulmigha ünümlük taqabil turushning yollirini izdesh heqqide nahayiti ijabiy pikirlerni oturigha qoydi. shundaqla Uyghurlar mesilisining bügün xelq`araliq bir mesile haligha kélish basquchigha qedem qoyghanliqini, muhajirettiki Uyghur Teshkilatlirining teximu dadil qedemler tashlap, Xitay zulmigha ayit her sahe pakitlarni köplep qolgha chüshürüp, munasiwetlik teshkilatlargha, Yawrupa birliki insan heqliri komisiyisige, Amerika kongressige we BDT kishilik hoquq kéngishige yetküzüp bérishni, bu organlarning her xil qararlar qobul qilip, Sherqiy Türkistan xelqi üstidin yürgüziliwatqan zulumlarni cheklishige asas hazirlap bérishini tewsiye qildi.

Marino Busdachen ependining sözidin kéyin Dunya Uyghur Qurultiyi reisi, Uyghur milliy herikitining rehbiri Rabiye Qadir xanim „Uyghur paaliyetchilirining ötmüshtiki netijiliri we kelgüside duch kélidighan qeyinchiliqliri“ degen temida nutuq sözlidi. Rabiye Qadir xanim öz nutqida Uyghur milliy herikiti musapisida besilghan ijabiy qedemler heqqide muhakime yürgüzüsh bilen birge, xitayning Deplomatiyige, iqtisadi kélishimlerge tayinip kelgüside Uyghur milliy herikitini boghush arqiliq peyda qilidighan qeyinchiliqliri, Uyghur teshkilat rehberlirining bir bayraq, bir mepküre astida xitayning bu tosalghulirini süpürüp tashlash üchün qandaq jasaret körsütüshliri kirekliki, BDT'ning qaide – nizamliri we bashqa xelq`ara qanunlargha tayinip, Xitay zulmigha chek qoyush, Sherqiy Türkistan xelqining milliy iradisini emelge ashurushning konkirtni yolliri heqqide pikir bayan qildi. Rabiye Qadir xanim yene bügünki Xitay bilen ötmüshtiki Xitayning perqini, bügün Sherqiy Türkistan xelqining tarixta misli körülmigen derijide eghir zulumlargha uchrawatqanliqini, bu zulumgha xatime bérishning texirsizliqi, BDT, Yawrupa parlamenti, herqaysi eller parlamentliri we Amerika Kongresige Uyghurlarning awazini qandaq qilghanda teximu jarangliq rewishte anglatqili bolidighanliqi heqqide köz qarashlirini otturigha qoydi.

Rabiye Qadir xanimning nutqidin kéyin, Sabiq Gollandiye parlamentining ezasi, Yawru-asiya Fondi jem`iyitining reisi Fatma Aktash xanim nutuq sözlidi. U nutqida özining Sherqiy Türkistan heqqidiki bilimlirini, Uyghurlarning künimizde duch kéliwatqan echinarliq qismetlirini, bu zulumlardin qutulushi üchün özlirining Uyghur milliy herikitige her qachan yardemde bolushqa teyyar ikenlikini, Dunya Uyghur Qurultiyi bilen hemkarliship Yawrupa parlamenti we Gollandiyide türlük Ilmiy yighilishlarni uyushturup, Xitay zulmini pash qilish, Sherqiy Türkistan xelqini azatliqqa érishtürüshke bir ülüsh hesse qoshushni xalaydighanliqini bildürüp ötti.

Xeter astidiki Milletlerni qoghdash teshkilatining mes`uli Ulrich Delius ependi Fatma Aktash xanimdin kéyin söz élip, „Bésimlargha taqabil turush we Uyghur milliy kimlikini qoghdash“ degen temida léksiye sözlidi. Uyghur milliy herikitige uzun yillardin buyan izchil yardemde bolup kéliwatqan Delius ependi, nöwette xitay jasuslirining Yawrupa Parlamenti we BDT binalirida Uyghur Miliiy herikitini basturush, yétim qaldurush üchün paal heriket qolliniwatqanliqi, BDT binasidiki 90 neper Xitayning bu sahede küchlük lobi herikiti bilen shughulliniwatqanliqi, heqiqi ehwaldin xewiri bolmighan bir qisim kishilerning Xitayning aldam xaltisigha chüshüp, Uyghurlar mesilisige soghuq muamilide boliwatqanliqi, bu xil weziyetni özgertish üchün Dunya Uyghur Qurultiyi'ning paaliyetlirini teximum janlandurup, BDT we Yawrupa Parlamentini Xitayning insan heqliri depsendichilikige ait matérilyallar bilen izchil teminlep turushi kerekliki, nöwette Uyghur mjilliy herikitining tereqqiyati we tesiri üchün xitay zulmigha ait uchurlarning intayin qimmetlik orunni igileydighanliqi heqqide tepsili toxtaldi.

Nöwet boyiche sözge chiqqan chigrasiz kishilik hoquq teshkilatining wekili Memtimin ependi „Xitaydiki puxralar hoquqi we Sherqiy Türkistanning kélichiki“ degen temida leksiye sözlidi. U öz sözide Xitay hökümétining Uyghurlarning ana tilini yoqutup, assimilatsiye qilish meqsidige yétish üchün Xitay maaripini omumlashturiwatqanliqini, öz tilidin ayrilghan bir milletning milliy kimlikini yoqutup qoyidighanliqini, Xitayning Xitay maaripi siyasiti we köchmen yötkesh siyasetlirige ünümlik taqabil turmighanda, sherqiy Türkistan xelqining kélichikidin ümid kütkili bolmaydighanliqini otturigha qoydi we Xitayning bu siyasetlirige qarshi tedbirler üstide toxtaldi.

Chüshtin kéyin saet birgiche dawam qilghan yuqarqi leksiyilerdin kéyin, soal– jawap munazirisi bashlandi. Uyghur rehberliri bu yighingha ishtirak qilghan Alimlar, Professorlar, Dokturlar we mutixesislerdin qandaq qilghanda Uyghur millitini bügünki bu zawalliqtin qutuldurup qalghili bolidighanliqi heqqide soallar soridi we tegishlik jawaplargha érishti.

Chüshtin kéyin Saet ikki bilen Hawai Univeristétining lektori, Mutixesis Dr.Joshua Cooper ependi „ xelq`araliq kishilik hoquqning wastiliri we BDT'ning Qarar chiqirish organlirigha tesir körsitish“ degen temida leksiye sözlidi. Cooper ependining nutqi yighin ehlige teximu köp bilim berdi. U öz derside BDT ning xizmet funkisiyisi, BDT tarmiqidiki qaysi organ bilen qaysi mesilisni hel qilghili bolidighanliqi, bolupmu intayin eghir weziyette qalghan Uyghurlarning milliy iradisini BDTge anglitishning yolliri, BDT'ni Uyghurlar mesilsi heqqide qarar chiqirishqa mejburlashning taktikiliri, xelq`araliq teshkilatlargha tesir körsitish, ish birliki élip bérish, BDT da izchil lobichiliq paaliyetliri bilen shughullinish, BDT'din Uyghurlarning dostini tepish, Xitayning BDT'diki yalghan teshwiqatigha zerbe bérish, BDT insan heqliri kengishining her qétimliq yighinigha mukemmel bolghan reportlirini hazirlap teqdim qilish, xitay zulmigha ait uchur bilen ularni dawamliq teminlep turush, BDT kishilik hoquq kengishining hazirqi mixanizimi, ulargha tesir körsitish we ularning tili arqiliq Sherqiy Türkistan mesilisini BDT'ning künterbige kirgüzüsh qatarliq keng sahelerde yol körsetti we telim berdi.

Chüshtin kéyin saet üchtin tötke qeder, Cooper ependining riyasetchilikide „kishilik hoquq wastiliri we BDT'ning qarar chiqirish mixanizimigha tesir körsitish“ digen temida mexsus muzakire élip bérildi. Bir saettin artuq dawam qilghan bu muzakiride soallar soraldi we jawaplar bérildi. Uyghur rehberliri Uyghur dewasini BDT'gha qandaq anglitishning konkirtni yolliri heqqide tunji qétim etrapliq telim – terbiyige ige boldi.

Kurs jeryanida yene, Utricht uniwersitétining pirappisori Dr. Georg Frerks, Taiwan Taibei uniwersitétining pirappisori DR. Erkin Ekrem, Haifa uniwersitétining pirappisori Yitzhak Shichor, < gilobal demokratiye munbiri > teshkilatining kordinatori Ken Kostyo, < Natsiyonal Radikap partiysi > wekili Marco Perduca, < Amerika demokratiyeni ilgiri sürüsh jemiyiti > ning mesulliridin Louisa Coan Greve, Uyghur mesilisi mutexesisi Dr.Albrecht Göring we shunungdek köpligen mutexesis, alimlar, < Uyghur dawasini qaldaq qilghanda xelqarada teximu zor tesirchanliqqa ige qilghili bolidu ? > digen temini merkez qilghan halda ilmiy leksiyeler berdi.

7 – küni kech saet yette bilen 2 – nöwetlik DUQ'ning 1 – qétimliq Ijraiye komitéti yighini resmi bashlandi. Bu yighingha Qurultay bash katipi, Yawrupa Sherqiy Türkistan Birliki teshkilatining reisi Dolqun Eysa ependi riyasetchilik qildi.

Yighinda Uyghur milliy herikitining rehbiri, Dunya Uyghur Qurultiyi ning reisi Rabiye Qadir xanim échilish nutqi sözlidi. Rabiye xanimning nutqidin kéyin DUQ'ning muawin reisliridin Kehriman Ghojamberdi, Esqerjan, Seyit Tümtürk ependiler pikir bayan qildi. Undin kéyin DUQ Ijraiye komitéti muawin reisi Ablikim Idris ependi we bash katipi Dolqun Eysa ependiler 5 ayliq xizmetlerdin doklatlar teqdim qildi. Axirida DUQ'ning her qaysi komitetliri we merkezlirining mudirliri xizmet doklatini oqup ötti. Dunya Uyghur Qurultiyi Fondining maliye doklati axirlashqandin kéyin, Qurultay bash teptishi Rozimuhemmed Hajimning bahasi we xulase sözliri bilen, yighin ikkinchi basquchqa qedem qoydi.

Yighinning küntertiwige binaen, ikkinchi basquchta 2 – nöwetlik Dunya Uyghur Qurultiyi mezgilide élinghan Siyasiy komisiyun qarari, teshkiliy komisiyun qarari, Fond komisiyuni qarari, Muhajirlar komisiyuni qarari we teshwiqat – maarip komisiyuni qararlirining ijra ehwali heqqide muzakire we muhakimiler élip bérildi.

DUQ ning bash meslihetchisi we sabiq reyisi Erkin Alptekin ependimu ikki qétimliq yighingha biwaste qatniship, milliy herikitimizni xelqaralashturush qedimini tezlitish heqqide qimmetlik teklip – pikirlerni berdi.

< Uyghur rehberlirini terbiyilesh kursi > gha birleshtürülüp chaqirilghan DUQ'ning 1 – nöwetlik ijra’iye komutéti yighini 5 – ayning 7 – künidin, 9 – künigiche dawam qildi.

Yighinda, 2008 – yilida Beijingda chaqirilidighan olimpik tenherket yighinidin paydilinip Uyghur dawasining xelqaradiki tesirini qandaq qilghanda yeimu bir baldaq yuquri kötergili bolidu ? digen mesile üstide etrapliq muhakime élip bérilip, bu heqte konkiritni pilan we tedbirlesh tüzüp chiqildi, shundaqla bu tedbirlerni 10 – aydin étibaren keng dayiride qanat yaydurush heqqide qarar élindi.

Rabiye xanimmu ijra’iye komutéti yighinida qilghan sözide, chetellerdiki barliq Uyghur teshkilatlirini, bundin kéyinki asasi nishanini we pa’aliyetlirini mushu nuxtigha merkezleshtürüshni telep qildi.

Yighingha qatnashqan wekiller, 5 – ayning 8 – we 9 – künliri ilgiri – kéyin bolup < xelqara adalet soti > bilen, < xelqara urush jinayetchiliri soti > ni ziyaret qilip, bu ikki sotning fonkisiyoni heqqide etirapliq melumatqa bolushti, bolupmu wekiller, < xelqara urush jinayetchiliri soti > ni ziyaret qilish jeryanida, < Sherqiy Türkistan xelqighe pütmes – tügimes balai apetlerni élip kelgen we merkizi hakimiyéting Uyghur xelqihe qaratqan qattiq basturush we qirghin qilish siyasitige biwaste qomandanliq qiliwatqan Wang Le Quanimu haman bir küni mushu sotta jazagha tartilidu > diyiship, özlirining Xitay hakimiyitige bolghan ghezep we naraziliqlirini bildürüshti.

5 – ayning 10 – küni yighingha qatnashqan barliq wekiller Gollandiyedin mexsus aptowuz bilen Bilgiyening paytexti Brükseelge bérip, < Yawropa Parlamenti > ni ziyaret qildi.

Parlament zalida, Yawropa parlamentining bezi ezaliri, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirining mesulliri we Uyghur wekillirining qatnishishida, Sherqiy Türkistan mesilisini chöridigen asasta mexsus muhakime élip bardi.

Muhakime jeryanida Uyghu wekilliri, Sherqiy Türkistanning nöwettiki siyasi weziyiti we Xitay hakimiyitining Uyghurlargha qaritip kéliwatqan atsimilatsiye qilip yoqutush siyasiti heqqide parlament ezaliriha tepsili melumat bérish imkaniyitige érishti.

Meniwiy animiz Rabiye xanim parlament ezaliri bilen élip barghan söhbitide, nöwette Guantanamoda tutup turiliwatqan uyhurlarning teqdiri mesilisi we Uyghur dawasini qandaq qilip Yawropa parlamentida teximu zor tesirchanliqqa ige qilish mesililiri heqqide etirapliq pikirleshti we ulargha Uyghur xelqining bezi arzu – telep we istekliri heqqide izahat bérip ötti.

Yawropa parlamentidiki ziyaret jeryanida, parlament ezaliri we xelqara teshkilatlarning rehberliri Uyghur wkillirige, Sherqiy Türkistan dawasini qandaq qilghanda xelqara qanun we qayide – pirinsiplargha teximu yax’shi maslashturghili bolidu, digen mesile üstide sestimiliq chüshenche berdi.

Bu qétimqi ziyaret jeryanida, parlament ezalirining we xelqara teshkilatlarning Uyghurlargha bu derijide illiq we semimiy mu’amile qilishidin tesirlengen bezi Uyghur wekilliri hayajandin közlirige issiq yash élishti.

Söhbet jeryanida Ablimit Tursun ependi, Yawropa parlamentining bir mesul xadimidin, ötkende Xitay hakimiyitining, Rabiye xanimnimu öz ichige alghan birqanche siyasi pa’aliyetchimizni, < terorist > dep eyiplep Yawropa parlamentigha eriz sunghanliqini, Yawropa parlamentining bunung’gha qandaq qaraydighanliqini sorighinida, Parlamentning mesul xadimi, Xitayning buxil shikayetlirige özlirining anche pisent qilip ketmeydighanliqini, chünki Xitayning yuqarqidk eriz – shikayetlirining hech bir délil asasi yoqluqini bayan qildi.

Shu küni Uyghur wekilliri yene Brükseeldiki, < adalersiz ténchliq bolmaydu > digen namdiki xelqaraliq teshkilatning merkizini ziyaret qilip, buyerde xelqaraliq Kishilik hoqoq teshkilatlirining bezi rehberlriningmu ishtirak qilishida Sherqiy Türkistan mesilisi heqqide mexsus muzakire we söhbet élip bérildi.

Bu qétimqi yighin, 5 – aying 10 – küni Gollaniyening Rotterdam shehride ötküzülgen körkemlik yepilish murasimi bilen ghelibilik ayaqlashti.

Gollandiyediki Uyghur jama’iti teripidin hazirlanghan mol mezmonluq sen’et nomurlirining orunlinishida ötküzülgen yepilish murasimida, meniwiy animiz rabiye xanim we DUQ'ning bash meslihetchisi Erkin Alptekinler, bu qétimqi terbiyilesh kursigha qatnashqan kursantlargha we kursta deris bergen chetellik mutexesislerge guwaname tarqitip berdi. .