Sherqiy Türkistan Wekilliri, Shiwitsariyede Chaqirilghan < Yawropa Turanlar Ittipaqi > Yighinida

4 – ayning 30 – küni Shiwitsariyening Zürich shehride chaqirilghan, 4 – nöwetlik < Yawropa Turanlar Ittipaqi Yighini > gha qatnashqan Uyghur wekilliri, pütün Türk we Islam dunyasini, Xitayning chekidin ashqan zulmi astida tarix sehnisidin yoqulup kétish xewipige duch kéliwatqan Sherqiy Türkistanliq qérindashlirigha emiliy yardem bérishke chaqirdi.

< Shiwitsariye Türk fediratsiyoni > teripidin chaqirilghan bu qétimqi yighingha, Sherqiy Türkistanliqlargha wakaliten, < Dunya Uyghur Qurultiyi > ning bash katibi Dolqun Eysa, < Sherqiy Türkistan Informatsiyon merkizi > ning reyisi Abdujélil Qaraqash, < Dunya Uyghur qurultiyi ija’iye komutéti > ning mu’awin reyisi Ablikim Hoten, Qurultay ichki ishlar komutétining reyisi Abdujélil Emet Hajim we Shiwitsariyede yashawatqan bir qisim Uyghur wekilliri teklip bilen qatnashti.

Uyghurlardin bashqa yene, Yawropada yashawatqan Özbek, Türk, Tatar, Ezerbeyjan, Iraq Türkmenlirining wekilliri qatnashqan buqétimqi yighinda, Sherqiy Türkistan we Uyghurlar mesilisi eng asasliq talash – tartish qilinghan mohim temilarning biri boldi.
Özbekistanning dunyagha tonulghan meshhur öktichi rehbiri Muhammet Salih ependimu bu qétimqi yighinning mohim ishtirakchilirining biri idi.

Turan, keng merkizi asiya bozqirlirining eng qedimi nami bolup, ottura asiya xelqliri qedimqi Hindi, Iran we Girik yazmilirida < Turanilar > dep tonulghan bolsimu, emma, sabiq Soweyt ittipaqi we Xitay hökümiti bu namni telepbuz qilishni cheklep kelgen idi.

Bu qétimqi < Turanilar Ittipaqi yighini > ni chaqirishtiki tüp meqset, nöwette asaret we mustemlike astida yashawatqan Uyghurlarnimu öz ichige alghan Turan milletlirining heq – hoqoqi we erkinlikini qoghdashtin ibaret.

Yighinda, Uyghurlargha wakaliten aldi bilen < Sherqiy Türkistan Informatsiyon Merkizi > ning reyisi Abdujélil Qaraqash ependi sehnige sözge teklip qilindi.

Abdujélil Qaraqash ependi yighinda qilghan sözide, Sherqiy Türkistan xelqi nöwette duch kéliwatqan jiddi mesililer heqqide qisqiche izahat bérip ötkendin kenyin, < Stalin mezgilide, Soweyt ittipaqi Tatar qérindashlirimizni öz makanliridin mejburi halda heydep chiqirip, sibiriye we bashqa jaylargha sürgün qilghan, netijide milyonlighan Tatar qérindashlirimizning bihude ölüp kétishige, diniy we milliy alahidiliklirini yoqutup, Ros qaynimi ichide atmilatsiye bolup kétishige sewepchi bolghan idi. Bügün kommunist Xitay hakimiyitimu Sherqiy Türkistangha del Stalinning Tatar qérindashlirimizgha qaratqan sürgün qilish siyasitini yürgüziwatidu > dep körsetti.

Abdujélil Qaraqash ependi bunung’gha misal süpitide, Xitay hakimiyitining < éshincha emgek küchlirini bashqa yurtlargha ishleshke yüzlendürüsh > digen bahane bilen, Uyghurlarni öz yurtliridin türküm – türkümlep heydewatqanliqini, teximu echinishliq bolghini, Uyghur qizlirini minglap, 10 minglap Xitayning ichki ölkilirige mejburi heydep, Uyghur yashlirini ghayet zor Xitay qaynimi ichide éritip yoqutushqa tirishiwatqanliqini, yene bir tereptin, künige nechche 10 minglighan Xitay köchmenlirini Sherqiy Türkistangha köchürüp kélip, bu Xitay aqqunlirini Xitaygha sürgün qilinghan Uyghurlarning yurt – makanlirigha yerleshtüriwatqanliqini örnek qilip körsetti.
Abdujélil Qaraqash ependi sözide yene, Türkiy xelqler ichide eng mediniyetlik xelqlerning biri dep qaralghan Uyghurlarning milliy mewjutluqi jiddi Xewipke duch kéliwatqan bügünki künde, Musteqil Türk we Islam elliring bu mesilige perwasir pozitsiyede bolup kelgenlikini tenqitlidi.

U, < bügün Shimali Kibris Türk jumhuriyitini qoshqanda dunyada 7 musteqil Türk jumhuriyiti bar, bularning bir qismi Sherqiy Türkistan bilen xoshna, epsuski bu musteqilliq jumhuriyetler Xitaydin iqtisadi jehettin nep élish meqsidide Uyghur qérindashlirining echinishliq teqdirige köz yumup kéliwatidu, hetta bezi Türk – islam elliri Xitay bilen eghiz – burun yaliship, özlirining qan we Din qérindashliri hisaplanghan Uyghurlargha ziyankeshlik qilishtin bash tarmaywatidu > dep tekitlidi we bunung’gha misal süpitide, Özbekistan, Qazaqistan, Pakistan, Qirghitistan qatarliq ellerning Hüseyin Jélil, Hemit Muhammet … qatarliq nechche 10 lighan Uyghur siyasi qachqunlarni Xitayghaq ötküzüp bergenlikini örnek qilip körsetti.

Arqidinla, < Dunya Uyghur Qurultiyi > ning bash katibi we < Yawropa Sherqiy Türkistan Birliki > teshkilatining reyisi Dolqun Eysa ependi söz qilip, yighin qatnashquchilirigha Sherqiy Türkistanning nöwettiki weziyiti, Uyghur xelqining Xitaygha qarshi élip bériwatqan milliy heriketlirining tereqqiyat ehwali we Uyghurlarning ghaye we arzu – istekliri heqqide tepsili melumat bérip ötti.

Dolqun ependi sözide yene, < Dunya Uyghur Qurultiyi > ning reyisi we Uyghur xelqining meniwiy anisi Rabiye Qadir xanimning hayati, siyasi kechürmishliri we nöwette élip bériwatqan pa’aliyetliri heqqide izahat bérip ötkendin kéyin, Xitay hakimiyitining Rabiye xanimdin öch élish meqsidide unung perzentlirige ziyankeshlik qilip kéliwatqanliqini bayan qildi.

Dolqun Eysa ependi, Gherip elliride Uyghurlarning milliy herikiti tez sürette zoruyiwatqan, tereqqi qiliwatqan, demokratik gherip elliride Uyghurlarning milliy herikitige hesdashliq qilghuchilar we qollighuchilarning sani barghansiri köpüyiwatqan bügünki künde, Türk – Islam elliride del bunung eksiche bir weziyetning otturigha chiqqanliqini, köpligen Türk – Islam ellirining Xitaydin nep élish meqsidide, öz döwletliride Uyghurlarning siyasi pa’aliyetlirige qattiq cheklime qoyuwatqanliqini, hetta bezilirining chekligenlikini, ularning bu qilmishining, Sherqiy Türkistan xelqining Türk – Islam dunyasigha bolghan hörmet we ishenchisini eghir derijide zidilewatqanliqini alahide eskertip ötti.

Yighinda yene, nöwette ayilisi bilen Shiwitsariyede turiwatqan Uyghur qizi Rizwan Ay namliq she’irni deklimatsiye qilip, yighin qatnashquchilirining qizghin alqishigha sazawer boldi.