AIDS, Sherqiy Türkistan Xelqi Üchün Eng Jiddi Xewiplerning Birige Aylinip Qaldi

Xitay hökümitining perwasizliqi, sehiye sahelirining bihotliqi, dawalash we aldini élish ishlirining palech we sewiyesizliki, shundaqla ajritilghan mebleghning yetersizliki … qatarliq amillar, bügünki künde AIDS Wabasining qisqa waqit ichide pütün Sherqiy Türkistangha yeyilishigha sewepchi boldi. AIDS wabasi Sherqiy Türkistan xelqining kelgüsi mewjutliqigha jiddi xewip élip kelmekte.

Xitay metbu’atlirida körsütülichiche, Sherqiy Türkistanda téxi bundin 8 yil burun bayqalghan AIDS kesili hazir tez sürette yeyilip, Sherqiy Türkistandiki 15 wilayet we 83 nahiyege taralghan.

Xitay metbu’atlirida körsütülishiche, Sherqiy Türkistanda her yili AIDS wirosini´yuqturuwalidighanlarning omomiy sani 4000 mingdin köpirek bolup, peqet Ürümchi shehrila unung yérimigha yéqinraqini teshkil qilidiken we Ürümchi shehri bu rayongha AIDS wirusi tarqitidighan merkezge aylinip qalghan.

Mesilen, < Xinjiang géziti > ning xewiride körsütülishiche, peqet ötken bir yil ichidila Ürümchi shehride AIDS wirusini yüqturuwalghuchilarning sani 2051 neper bolup, bular, peqetla özlirini melum qilghanlar iken, késilidin nomus qilip melum qilmaydighanlarning sanimu xélila köp iken. Shunga Xitay hökümiti özini melum qilghuchilarni mukapatlash tüzümini yolgha qoyushqa mejbur bolghan.

Hazir Ürümchi shehri boyiche AIDS wirusini yuqturuwalghanlarning omomiy sani 6936 neper bolup, bularning 79.4 pirsenti okul ying’nisidin yuqturiwalghan, jinsi munasiwette yuqturuwalghuchilarning nisbiti 11.31 pirsent iken.

AIDS mikrobini yuqturuwalghuchilarning 22.48 pirsenti ayal iken.
Emma, buyil kirgendin buyan, jinsi munasiwet jeryanida AIDS wirusini yuqturuwalghuchilarning nisbiti peydin – pey éshishqa bashlighan.

Nöwette pütün Sherqiy Türkistan boyiche hökümet teripidin resmiy enge élinghan AIDS wirusi yuqturuwalghuchilarning sani 17 ming 209 neper bolsimu, emma reymiy mölcherdiki san 60 mingdin artuq iken we nöwette Sherqiy Türkistanda AIDS wirusining aldini élish we uni dawash hizmiti intayin qiyin we jiddi iken.

Sherqiy Türkistan boyiche Ili wilayitining ehwalimu xéli éghir bolup, bu wilayette hamildar her 100 ayalning birsi AIDS mikrobi bilen yuqumlanghan iken.

Hazirghiche Ilining özidila bayqalghini 3900 nechche kishi bolup, Xitay boyiche aldinqi orunda turidiken. AIDS késilini yuqturuwalghanlarning 90 pirsenttin köpireki 20 – 40 yash etrapidikiler bolup, köpünchisi yingne bilen zeherlik chekimlik urush we Jinsiy munasiwet jeryanida yuqturuwalghan.

AIDS wirosining Sherqiy Türkistan rayonida bu derijide tez we keng kölemlik tarqilishi, yerlik xelq ichide qattiq ensizlik peyda qilishqa bashlighan.

Uzun yillardin buyan Xitayning sehiye tarmaqlirining Sherqiy Türkistanda bu késellikning aldini élish, dawalash ishlirigha ehmiyet bermigenliki, bu kisellikke giripdar bolghuchi uyghurlarning mutleq köp qismining dawalinish stirahuaniyesi bolmighini tüpeylidin dawalinish imkaniyitidin mehrum qalghanliqi … qatarliq sewepler we amillar, bu késellikning Uyghur rayonida téz ewij élip kétishige biwaste sewepchi bolmaqta. Shunung üchünmu birqanche yildin buyan dunya sehiye teshkilati … qatarliq xelqaraliq tibbiy organlar Xitay hakimiyitini bu jehette izchil eyiplep kelmekte.

AIDS wirosining Sherqiy Türkistandiki kengiyish süriti, tebiy halda xelqaraliq fonda jemiyetlirining diqqet – étibarini bu rayongha qaritishigha sewepchi bolmaqta, bularning biri – Amerikining sabiq pirezidenti Bill.Clintonning teshebbusi bilen qurulghan < Clinton Fonda Jemiyiti > din ibaret.

Mesilen, ötken yili 7 – ayning 19 – küni, < Xinjiang Uyghur Aptonom Rayonluq Sehiye Nazariti > bilen, Amerikidiki < Clinton Fonda Jemiyiti > otturisida Sherqiy Türkistandiki AIDS késellikige yardem bésish heqqide mexsus kélishimname imzalanghan bolup, bu kélishimge asasen, < Clinton Fonda Jemiyiti > üch yilghiche her yili ottura hésap bilen 2 milyon 400 ming yüen yardem qilidiken web u yardem mexsus Sherqiy Türkistanda AIDS wirusining tarqilishining aldini élish we dawalash ishlirigha serip qilinidiken.

< Aptonom Rayonluq Xelq Hökümiti > ning muawin reyisi Rishit Mehsut teripidin imza étilghan bu anglashmida, deslepki qedemde Sherqiy Türkistanda AIDS yuqumliqining aldini élish doxturxanisi qurush, bu késellik eng köp tarqanghan Ghulja rayonidiki doxturxanilarda terbiyilesh bazilirini qurush … qatarliq purogrammilar yer alghan bolup, bu fonda jemiyiti texnika, üsküne, tejribexane … qatarliq jehetlerde yardem bésidiken.

Sherqiy Türkistan xelqi gerche < Clinton Fonda Jemiyiti > ning buxil insani yardimidin cheksiz minnetdarliq tuyghan bolsimu, emma ular, Xitay hökümitining bu yardemni Uyghurlar üchün serip qilidighanliqigha guman bilen qarimaqta.

Eyni chaghda Xitayning ichki ölkiliride AIDS wirusi tarqalghanda, Uyghur xelqining köpünchisi hetta AIDS ning nimilikinimu bilmeytti, chünki Uyghur xelqining wujudigha singip ketken edep – exlaq we ar – nomus qarishi, Sherqiy Türkistan xelqini bu nijis késelliktin saqlap kelgen idi.

Bu nijis késellikning muqeddes Sherqiy Türkistan ziminigha yamrap kirishige pütünley Xitay hakimiyitining köchmen yötkesh siyasiti sewepchi boldi, bu zimingha éqip kirgen Xitay köchmenliri Uyghur xelqining en – eniwiy örp – adetlirini, exlaqiy qarashlirini we yashash usollirini astin – üstün qilip, sansizlighan pak we ghubarsiz Uyghur yashlirining bulghunushi we zeherlinishige biwaste sewepchi boldi, bu késellikning menbiyi bolghan mikropluq pahishilermu Xitaydin kirdi, Uyghur yashlirini kardin chiqiriwatqan zeherlik chekimlikmu hem shundaq.

Eslide bu késellik bayqalghan haman Xitay hakimiyiti jiddi tedbir qollunup unung aldini élishi web u késellikke sewepchi bolghan menbelerning aldini tosushi kérek idi, emma bundaq qilish Xitay hakimiyitining menpeetige mas kelmeytti, ularning meqsidimu Sherqiy Türkistan xelqini, bolupmu Uyghur yashlirini zeherlep kardin chiqirish we Uyghurnung neslini qurutup, Sherqiy Türkistanni ebedi bir Xitay turpiqigha aylanduruwélish idi, shunga bu mustemlikichi hakimiyet körsimu körmeske, bilsimu bilmeske séliwélip, Uyghur xelqini öz teqdirige tashlap qoydi. Sherqiy Türkistan xelqining mutleq köp qismining dawalinish Stiraxuniyesi bolmighini üchün, bu késellikni yuqturuwalghuchilarmu derhal bérip dawalinish imkaniyitidin mehrum qaldi. Emiliyette bolsa AIDS késelliki xelqara sehiye teshkilati teripidin heqsiz dawalash katigoriyesige kirgüzgen késellik bolup, ununggha kéreklik pütün dora – üsküniler xelqara teshkilatlar teripidin teminlinetti, emma Xitay hakimiyiti Uyghur xelqini bu heqlerdin mehrum qaldurup, xelqaraliq qayide – pirinsiplarni ayaq – asti qilip keldi.

Xitay hökümiti, yillardin buyan BDT sehiye teshkilati we bashqa xelqaraliq fonda jemiyetlirining Uyghurlar üchün ajratqan yardemlirini héchbir waqit jayigha serip qilghan emes, belki bu yardemlerni özlirining siyasi menpeetliri üchün yaki sherqiy Türkistandiki Xitay puxraliri üchün serip qilip kelmekte.

Mesilen, 86 – yili Hoten rayonida tarqalghan gheyri tiptiki öpke yallughi, Turpan, tohsunlarda bash kötürüp chiqqan < 1 – nomurluq > we < 2 – nomurluq > yuqumluq késellikler we shunungdek birqanche yildin buyan jiddi ewij élishqa bashlighan AIDS késellikining aldini élish mezgilliride, Xitay hakimiyitining yerlik xelqning ölüsh – tirilishi bilen kari bolmay, ularni öz teqdirige tashlap qoyup, xelqaraliq yardemlerni pütünley bashqa meqsetliri üchün serip qilghanliqi yaki Xitay emeldarlirining ziyapetlerde yep – ichip tügetkenliki hemmige bilinip kélinmekte..