1 ) Hüseyin Jélil Weqesining Kanadadiki Inkasliri

Chetel metbu’atlirining xewer qilishiche, mushu ayning axiri Xitayni ziyaret qilish aldida turghan Kanada tashqi ishlar ministiri Peter Mackay ependi, Hüsenjan Jélil weqesining, Kanada bilen Xitay munasiwetliridiki eng chong tosalghu ikenlikini we bu mesilining söhbet yoli bilen hel bolidighanliqigha ishinidighanliqini bildürgen.

Kanada metbu’atlirida, Peter Mackay ependining bu qétimqi Xitay ziyariti jeryanida muzakire qilinidighan mesililer ichide, Hüsenjan Jélil weqesining mohim salmaqni igelleydighanliqi bayan qilinmaqta.

Bezi xewerlerde körsütülishiche, ötken jüme küni, Kanada awam palatasi kishilik hoqoq komutétimu, Xitayning kishilik hoqoq weziyiti heqqide mexsus muzakire élip barghan we bu heqte doklat hazirlap chiqqan.

Bezi chetel metbu’atlirining Beijingdin bergen melumatlirida körsütülishiche, Ürümqi ottura sot mehkimisi höküm élan qilghanda, Hüsanjan Jélil, < bularning hemmisi yalghan, bu jinayetlerning héch birini men qilghinim yoq, men gunahsiz ! > dep waqirighan.

Hüseyin Jélilning Xitay soti teripidin muddetsiz qamaq jazasigha höküm qilinghanliq xewiri, dunya metbu’atlirida keng dayiride yer élip kelmekte.

2 ) Ablikim Abdurehim Weqesining Chetellerdiki Inkasi

< Dunya Uyghur Qurultiyi > ning reyisi we meniwiy animiz Rabiye xanimning oghli Ablikim Abdurehimning quruq töhmet bilen 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinghanliqi, xelqaraliq kishilik hoqoq teshkilatlirining küchlük naraziliqini qozghap kelmekte.

Amerika tashqi ishlar ministirlikining bayanatchisi Jawanni Mor ependi ötken peyshenme küni bezi metbu’atlargha bergen bayanatida, Amerika hökümitining, Rabiye xanimning oghli Ablikim Abdurehimning 9 yilliq qamaq jazasigha höküm qilinghanliqidin qattiq epsuslanghanliqini bildürgen we Ablikim Abdurehim mesilisini dawamliq küzitidighanliqini tekitligen.

Undin bashqa yene, < Xelqara kechürüp teshkilati > mu bu weqe munasiwiti bilen mexsus axbarat élan qilip, Xitay hakimiyitining bu qilmishini qattiq eyiplesh bilen birge, Xitay sotlirini, Rabiye xanimning jazalanghan perzentlirining özini aqlishigha yol qoyushqa chaqirdi.

Merkizi Gollandiyediki, UNPO teshkilati, yeni, < birleshken döwletler teshkilatida wekili bolmighan milletler teshkilati > teripidin élan qilinghan bayanatta, < biz, Xitay hökümitining, Rabiye Qadir xanimning Sherqiy Türkistan xelqining kishilik hoqoqi we demokratiyesi üchün élip beriwatqan pa’aliyetliridin öch élish meqsidide unung ayilisini jazalashtek qilmishini qattiq eyipleymiz. Xitay hakimiyiti bu qilmishi arqiliq, özlirining kishilik hoqoq we demokratiyege hörmet qilidighan bir döwlet bolushtin qanchilik uzaq ikenlikini ispatlap berdi.

Biz Rabiye Qadir xanim we Dunya Uyghur Qurultiyining, Sherqiy Türkistan xelqining kishilik hoqoqi we demokratiyesi üchün élip beriwatqan pa’aliyetlirini dawamliq qollaydu > dep körsütüldi.

Ablikim Abdurehim weqesige dayir xewerler birqanche kündin buyan chetel metbu’atlirida we demokratik Xitay metbu’atlirida keng dayiride yer élip kelmekte.

3 ) Ilham Aliyev Sherqiy Türkistanda

< Xinjiang geziti > ning xewer qilishiche, 4 – ayning 25 – küni chüshtin kéyin, Ezerbeyjan Jumhuriyitining pirezidenti Ilham Aliyev Ürümqige yétip kélip, Sherqiy Türkistanning qorchaq reyisi Ismayil Tiliwaldi bilen körüshken.

Ilham Aliyev, Koriye ziyaritini axirlashturup qaytashida Ürümqide qisqa muddet toxtap, qorchaq elemdarlar bilen körüshken bolup, unung’gha, Ezerbeyjanning Xitaydiki bash elchisi hemra bolup birge kelgen.

Ismayil Tiliwaldi, Aliyev bilen körüshkende qilghan sözide, < Zhungguo Xinjiangning Ezerbeyjan bilen din, mediniyet, turmush örp – adetliri qatarliq jehetlerde köp ox’shashliqliri bar > dep körsetken we Ezerbeyjandin Sherqiy Türkistangha meblegh sélishni telep qilghan.

Ilham Aliyev, özlirining Sherqiy Türkistan bilen mediniyet almashturush jehette hemkarlishishni xalaydighanliqini bildürgen.

4 ) Sherqiy Türkistanda Istimal Buyumlirining Bahasi Örlep Ketti

Nöwette Sherqiy Türkistanda gösh, ashliq, may … qatarliq asasliq yimekliklerning bahasining örlep kétishi, iqtisadi kirimi Xitay köchmenliriningkidin birqanche hesse az bolghan Uyghur dehqanlirini intayin qiyin ehwalgha qoymaqta.

< Ürümqi kechlik geziti > ning 4 – ayning 26 – küni xewer qilishiche, buyilning aldinqi peslide, Sherqiy Türkistanda istimal buyumlirining bahasi ötken yilning ox’shash mezgilidikidin melum derijide ashqan.

Bularning ichide gösh, ashliq, yimeklik meyi we tuxum qatarliqlarning bahasi ötken yildikidin 15 pirsenttin, 30 pirsentkiche eship ketken.

Bolupmu Qoy we Kala göshlirining bahasining toxtimay eship berishigha egiship, Uyghurlar ichide heptilep, hetta aylap gösh yiyelmeydighan dehqanlarning sanimu üzlüksiz köpeygen.
Nöwette Qeshqer we Hoten rayonlirida, bir dehqanning bir yilliq sap kirimi 1000 yuan etrapida bolup, bu pulgha wetende aran ikki qoy kélidu.

5 ) Abdullah Gül Ependining Türkiye Jumhuriyiti Pirezidentigha Namzat Bolushi Uyghurlarni Söyündürdi

Türkiyening nöwettiki tashqi ishlar ministiri Abdullah Gül ependining Türkiye jumhuriyiti pirizedentliqigha namzat qilip körsütülgenliki, chetellerdiki, bolupmu Türkiyediki Uyghurlarni söyündürdi.

Abdullah Gül ependi 1950 – yili Türkiyening Kayseri wilayitide tughulghan bolup, bu wilayet, Türkiye boyiche Sherqiy Türkistanliqlar birqeder zich olturaqlashqan rayonlarning biri.

Nöwette merkizi orgini Kayseri wilayitide bolghan < Sherqiy Türkistan mediniyet we hemkarliq jemiyiti >, Türkiyediki eng aktip we pa’al teshkilatlarning biri bolup, chetellerde tesiri birqeder küchlük bolghan < Istiqlal > geziti bilen, < Kök bayraq > jornili Kayseride neshir qilinmaqta.

Türkiyediki, Jümlidin Kayseridiki Sherqiy Türkistanliqlar Abdullah Gül ependi bilen uzun yillardin buyan dostluq we hemkarliq munasiwetliride bolup kelgen , Abdullah Gül ependimu ilgiri buyerdikii Uyghur teshkilatlirini ziyaret qilghan idi.

Abdullah Gül ependi 1991 – yili Türkiyediki < Refah partiyesi > din parlamentqa saylinip kirgen wes hu chaghdiki 54 – hökümette döwlet ishliri komissari we hökümet bayanatchisi bolghan idi.

Abdullah ependi 2001 – yili 8 – ayda Türkiye < Adalet we tereqqiyat partiyesi > ning mu’awin reyisi bolup saylandi we 2002 – yili Türkiyediki 58 – hökümetning bash ministiri boldi.

2003 – yili 3 – ayda, Rejep Tayyip Erdogan ependi Türkiye < Adalet we tereqqiyat partiyesi > ning reyisi süpiti bilen Türkiyening bash ministiri bolup saylanghandin kéyin, Rejep Tayyip ependining dosti we sebdishi Abdullah Gül ependi Türkiyening mu’awin bash ministiri we qoshumche Tashqi ishlar ministiri boldi.

Abdullah Gül ependining aldimizdiki ay ichide Türkiye parlamentida élip berilidighan saylamda, Türkiye Jumhuriyitining pirezidenti bolup saylinishi kesin, chünki unung bilen riqabetlishidighan bashqa bir namzat yoq.

6 < Dunya Uyghur Qurultiyi > ning 3 – Yilliqi Munasiwiti Bilen

< Dunya Uyghur Qurultiyi > ning Germaniyediki Merkizi orgini, mezkur Qurultayning barliqqa kelgenlikining 3 – yilliqi munasiwiti bilen bayanat élan qilip, chetellerde yashawatqan barliq Uyghurlarni Sherqiy Türkistan milliy herikitige aktip qatnishishqa we emiliy yardem berishke chaqirdi.

Qurultayning bash katibi Dolqun Eysaning imzasida élan qilinghan mezkur bayanatning axirida mundaq diyilgen:
< weten ichi we sirtidiki barliq wetenperwer zatlargha shuni murajet qilimizki, muhajirettiki milliy kürishimiz tarixida bügün yengi bir sehipe echildi, milliy musteqilliq kürishimizning ghelibisi bizdin, tinimsiz jasaret we bedel kütmekte, pat arida qolimizgha kélidighan erkinlikimiz üchün bir kishilik hessimizni qoshush – texirsiz mejburiyitimiz bolmaqta.

Milliy kürishimizning nusriti shübhisizki, pidakar xelqimizning maddi we meniwiy jehettiki yardimige muhtaj. Insanliq sheripini, milliy iptixarini qedirleydighan her bir uyghur bizning sepimizde, adalet we insaniy heq – hoqoqni muqeddes bilidighan heqqaniyet dunyasi bizning sepimizde ! janabi allah millitimizni muradigha yetküzsun ! bizge, zulum we zorawanliqqa qarshi tewrenmes irade nesip etsun !

2004 – yili 4 – ayda, < Sherqiy Türkistan ( Uyghuristan ) milliy qurultiyi bilen, < Dunya Uyghur yashliri qurultiyi > ning birlishishi netijiside Germaniyede < Dunya Uyghur Qurultiyi > qurulghan we Uyghur siyasiyon Erkin Alptekin ependi qurultay reyisi bolup saylanghan idi.

< Dunya Uyghur Qurultiyi > ning 2006 – yili 11 – ayda Germaniyede chaqirilghan 2 – nöwetlik wekiller yighinida, Erkin Alptekinning teshebbusi we Qurultay wekillirining chaqiriqi bilen, Uyghur xelqining meniwiy anisi Rabiye Qadir xanim qurultay reyisi bolup saylandi.
.