1) Ghulja Shehride AIDS Késellikining Tarqilishi Yuquri Pellige Chiqti

< Ili hökümet axbarat tori > ning 4 – ayning 19 – küni xewer qilishiche, nöwette Ghulja shehride AIDS késellikining tarqilishi yuquri pellige chiqqan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, 2006 – yilining axirigha qeder Ili oblasti boyiche AIDS wirusini yuqturuwalghuchilarning omomiy sani 7290 neper bolup, pütün Sherqiy Türkistan boyiche AIDS wirusini yuqturuwalghuchilarning omomiy sanining 40.6 pirsentini teshkil qilidiken we Sherqiy Türkistan boyiche aldinqi orunda turidiken.
Ili oblasti boyiche AIDS wirusining tarqilishida Ghulja shehri aldinqi orunda bolup, oblast boyiche AIDS wirusini yuqturuwalghuchilarning 77.8 pirsenti okul yingnisidin yuqturiwalghan.

Yene bir xewerdin melum bolushiche, kéyinki yillardin buyan Sherqiy Türkistanda Jinsi munasiwet jeryanida AIDS mikrobini yuqturiwalghuchilarning sanidimu rashen halda éshish körülgen.

2) Dawaz Esqer Xitayning Henan Ölkisidiki Ikki Tagh Choqqusida Maharet Körsetti

< Xinjiang géziti > ning xewer qilishiche, Sherqiy Türkistanliq yash dawaz Eqqer, 4 – ayning 18 – küni Henan ölkisidiki bir taghliq sayahet rayonida, ikki tagh choqqusidiki 700 métirlik ariliqqa tartilghan polat simdin muwapiqiyetlik ötüp, yéngi bir dunya rikortigha imza atqan, polat sim yer yüzidin 200 métir igizlikte iken.

3) Austiraliyede Uyghur Yashliri Putbol Musabiqisi

Yéqinda, < Awustiraliye Uyghur jemiyiti > ning orunlashturushi bilen Sydney shehride, < 3 – nöwetlik Uyghur yashliri putbol musabiqi we Uyghur mediniyet kechiliki > ötküzülgen.

Bu qétimqi pa’aliyetke, Sydney, Adelaide we Melbourne sheherliride yashawatqan köp sandiki Uyghur yashliri kélip qatnashqan.
Bu qétimqi pa’aliyetke awstraliye parlamént ezalirimu qatnashqan bolup, parlament ezasi lori fogisun ependi uyghur medeniyet kéchilikining échilishida qilghan sözide, uyghurlarning öz medeniyiti, saz-muzikisi, naxsha-Usulliri bilen köp milletlik awstraliye jemiyitige yéngi bir medeniy bayliq qoshqanliqini bildürgen. U shundaqla xitay hökümitining nöwette sherqiy Türkistan xelqighe qarita élip bériwatqan siyasitini yaxshi bilidighanliqini we awstraliye uyghur jemiyitining xitay hökümitining kishilik hoquq depsendichiliklirini pash qilish meqsidide élip bériwatqan paaliyetlirini qollaydighanliqini tekitligen.

Uyghur medeniyet kéchilikige qatnashqan sidnéy rayonluq sheher bashliqi barbara féri xanim, kéchilikte qilghan sözide, "bügünki sorungha qatnishish üchün adalhayd we milborn sheherliridin kelgen kishilerning küpinchisining yashlardin teshkil tapqanliqi méni sherqiy Türkistan mesilisining kilechikidin ümidlendürdi. Bügünki sorungha qatnashqanlarning 70 pirsentidin köpreki yashlar, men buni körüp rohlandim. Silerning dawayinglar aqsap qalmaydiken" dégen.

4) Ottura Asiyaning Démokratik Merkizi - Qirghizistan

Chetel metbu’atlirining xewiride körsütülishiche, Qirghizistan öktichilirining asasiy qanunni ijra qilishni telep qiliwatqan naraziliq namayishliri yettinchi künge qedem qoyghan.

Öktichiler prézidént qurmanbék baqiyéfning istipa bérishini telep qilip, 19-April küni bu namayishning hel qilghuch basquchqa kiridighanliqini, hetta 100 minglighan ademning namayishqa ishtirak qilishi mumkinlikini jakarlighan.

< Perghane agéntliqi > ning uchurlirigha asaslanghanda, 17-April küni namayishni teshkillewatqan " qirghizistanning pexirlik kélechiki üchün" we " islahat üchün" dep atalghan teshkilatlarning birleshme fronti bishkek ahalilirigha murajetname élan qilip, ahalilarni xatirjem bolushqa, shuningdek namayishni qollashqa dewet qilghan.
Chetel metbu’atlirining analiz qilishiche, qirghizistandiki démokratik heriketler pütün ottura asiya rayonigha, jümlidin uning etrapidiki özbékistan, qazaqistan, tajikistan hemde Sherqiy Türkistan qatarliq döletlerge tesir qilmay qalmaydu. Shunga, qirghizistandiki weziyet xelqara jemiyetning diqqet neziride muhim salmaqni igileydu.

5) < Qadir Baqining Künlük Xatiri > Namliq Kitap Neshir Qilinip Xitay Eskerlirige Tarqitip Berildi

Pütün ömrini mustebit Xitay eskerlirige medhiye oqush bilen ötküzgen Kucharliq ghalcha Qadir Baqining < armiyeni söyüsh > jehettiki ish – izliri, Sherqiy Türkistanni ish’ghal qilip yatqan Xitay eskerliri ichide keng – kölemde teshwiq qilinishqa bashlidi.

< Aqsu hökümet tori > ning 4 – ayning 18 – küni xewer qilishiche, < armiyeni söyüsh nemunichisi > Qadir Baqi teripidin qelemge élinghan, < Qadir Baqining künlük xatirisi > namliq kitap < Xinjiang herbi rayoni siyasi bölümi > teripidin Xitaychigha terjime qilinip neshir qilinghan we yéqinda pütün herbiy qisimlargha tarqitip berilgen.

Qadir baqining bu künlük xatiriside, unung 1967 – yili 10 – ayning 11 – künidin, 2006 – yili 9 – ayning 10 – künige qeder yazghan 1170 betlik tesirati yer alghan bolup, ötken yili bu künlük xatirisining Uyghurche nusxisi murasim bilen Xitay herbi muzisigha saqlashqa qoyulghan idi.

Kuchar nahiyesige qarashliq Lenger kentide olturushluq Uyghur dehqan Qadir Baqi, huddi Qurban Tulumgha ox’shah Uyghurning ichidin chiqqan ötüp ketken axmaq we sadiq ghalchining biri, shunga Xitay metbu’atlirida Qadir baqi, < ikkinchi Qurban Tulum > dep atap kélinmekte. U, Xitay mustemlikichilirining zulmini hes qilalalmighan, yaki hes qilghan bolsimu Kompartiyege sadiq bolup yashash yolini tallighan milliy mel’unlarning tipik ornigi.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, 1967 – yili Xitay armiyesining melum bir qismi Lenger kentige kélip orunlashqan, Qadir Baqi shu kündin étibaren mexsus xatire tutup, Xitay armiyesining atalmish < yax’shi ish – izliri > ni kübdülük xatirileshke bashlighan we bu axmiqane qilmishini taki bügüngiche dawamlashturghan.

Xitay hakimiyiti, Sherqiy Türkistan xelqining Xitay armiyesige kündin – künge éship beriwatqan ghezep – nepriti we öchmenlikini besish meqsidide, kéyinki yillarda Qadir Baqini tuyuqsiz kötürüp chiqip, unung < armiye – xelq dostluqi > jehette körsetken töhpilirini maxtap – kökke kötürüp, ununng atalmish < kündülük xatirisi > ning mezmonini asas qilghan halda chong hejimlik konsrt we dirammilarni ishlep chiqqan idi.

Ötken yili Xitayning Döwlet reyisi Hu Jin Tao Sherqiy Türkistangha kelgende bu axmaq dehqan bilen alahide körüshken, hetta aldinqi chaqghan kechisi unungdin hal sorap Bei Jingdin alahide salamxet yollighan idi.

Xitay hökümiti, Sherqiy Türkistanda yerlik xelqning mustemlikichi hakimiyetke bolghan ghezep – nepriti we öchmenliki taza yuquri pellige chiqqan mezgillerde, huddi Qurban Tulum we Qadir Baqigha ox’shash ghalchilarni kötürüp chiqishni adetke aylandurup kelmekte.

6) Sherqiy Türkistandin 28 Xil Qedimi Yéziq Tepilghan

< Ili kechlik géziti > ning 4 – ayning 19 – küni xewer qilishiche, qedimi yipik yolining tügüni hisaplanghan Sherqiy Türkistandin hazirgha deqer 28 xil qedimi yéziq bayqalghan bolup, bu yéziqlar 19 xil tilgha ayit iken.

Bu qedimi yéziqlar, yéqinqi yillardin buyan yer astidin qézip chiqirilghan köp miqdardiki yaghach oymiliridin, qeghez parchiliridin, tash heykellerdin, teng’ge pullardin we keshtilerdin bayqalghan bolup, bu yazmilar siyasi, iqtisadi, mediniy we diniy mezmonlarni öz ichige alidiken.

7) Türkiyening Konya Wilayitide Sherqiy Türkistan Küni Ötküzüldi

< Dunya Uyghur Qurultiyi > teshwiqat – neshriyat merkizining xewer qilishiche, yéqinda, Türkiyening eng chong wilayetliridin biri bolghan Konya wilayitining Selchük Univérsititide DUQ’ning orunlashturushi bilen, < Sherqiy Türkistanning ötmüshi we bügüni > digen témida muhakime yighini we resim körgezmisi ötküzülgen.

Konya Selchük uniwersitétining 85 ming neper oqughuchisi bar bolup, bu qétim ötküzülgen Sherqiy Türkistan heqqidiki resim körgezmisi bir hepte dawam qilidiken.

Bu qétimqi muhakime yighinigha mingdin artuq oqughuchi, oqutquchi we herqaysi ammiwi teshkilat mes'ulliri qatnashqan bolup, yighin nahayiti qizghin bir keypiyat ichide ötken. Yighin axirlashqandin kéyin, Qurultayning mu’awin reyisi Séyit Tümtürk bashchliqidiki hey'et Konya walisi bilen uchrashqan.

Ular yene Konya wilayitining eng chong ikki telewiziye qanilida uyushturulghan, < Sherqiy Türkistanning ötmüshi we bügüni > digen temidiki mexsus purogrammigha qatnashqan.

8) Ürümqi Ayrudurumini Kengeytish Qurulushi Bashlandi

< Tianshan tori > ning xewer qilishiche, Ürümqi xelqara ayruduromini kengeytish qurulushi 4 – ayning 18 küni resmi bashlanghan.

Ürüqi ayruduromining shu künki 3 – basquchluq kengeytish qurulushining hul sélish murasimigha, < aptonom rayonluq partikom > ning sekritari Wang Le Chuan, Qorchaq reyisi Ismayil Tiliwaldi, Xitay awi’atsiye idarisining bashliqi Yang Yuan Yuan … qatarliq köp sandiki emeldar qatnashqan.

Yuqarqi xewerde körsütülishiche, bu qétimqi kengeytish qurulushigha 2 milyart 832 milyon yuan meblegh sélinghan bolup, 2008 – yilining axiri pütüp ishqa kirishtürülidiken.
Bu qurulush pütkendin kéyin, Ürümqi ayruduromining yilliq yoluchi toshush miqdari 16 milyon 350 ming adem qétimgha yetküzülidiken. Bunung bilen Ürümqi ayruduromi Xitay bilen pütün asiyasi tutashturidighan eng asasliq hawa qatnash leniyesige aylinidiken.

Ürümqi ayruduromi 1931 – yili qurulghan bolup, hazirgha qeder köp qétim özgertilgen.
2006 – yiligha kelgende Ürümqi ayruduromining yilliq yoluchi toshush miqdari 5 milyon adem qétimgha yetken.

Emma Xitay hökümiti < bixeterlik > digenni bahane qilip, Ürümqidin chetellerde Uyghurlar bir qeder zich olturaqlashqan ellerge, bolupmu gherip ellirige biwaste hawa qatnishigha zor derijide cheklime qoyup kelmekte.

9 ) Xitayning Herbiy Küchi Dunyagha Tehdit Elip Kelelmeydu

< Germaniye dolqunliri radiosi > da elan qilinghan bir maqalide, yadro küchke ige bashqa döwletlerge sélishturghanda Xitayning nöwettiki herbiy küchining tolimu ajiz ikenliki we dunyaning bixeterlikige hech bir tehdit élip kelelmeydighanliqi bayan qilindi.

Shiwitsiyening Stokohlom shehridiki < Xelqara tenichliqi tetqiqat merkizi > teripidin elan qilinghan doklattin neqil keltürülüp yézilghan bu mulahizide, Xitayda nöwette qollunushqa bolidighan yadroluq oq béshidin 130 danisi barliqi, Amerika we Rosiyening her biride buxil yadroluq oq béshidin 5500 danin barliqi, Firansiyening 348 dane, Engiliyening 185 dane barliqi, yene Shimali Yawropa elliride 440 dane yadroluq oq béshining mewjutluqi bayan qilinghan bolup, kéyinki yillarda Amerika bashchiliqidiki shimali atlantik ehdi teshkilati ottura asiyadiki herbiy küchini üzlüksiz ashurushqa bashlighan, hazir Afghanistandila < Nato > ning 43 ming eskiri mewjut.

Xitayning herbiy xirajitining éshish süritimu anche yuquri emesken, mesilen, 1989 – yili Xitayning herbiy xirajiti xelq igiliki omomiy kirimining 1.7 pirsentini, 97 – yili 2.8 pirsentni, 2004 – yili 2.4 pirsentni, hazir bolsa texminen 5 pirsentini igelleydiken.